Toksoplazma

Toksoplazma Nedir?

Toksoplazma, Toxoplasma gondii (T. gondii) adındaki parazit ile enfekte olunması sonucunda görülen bir hastalıktır. Enfeksiyon her insanda görülebilmesine karşın, hamilelerde gözükmesi daha büyük sorunlara yol açmaktadır. Plasenta yoluyla bebeğe geçebilen parazit, doğmamış bebekte birçok soruna yol açabilir. Normal sağlıklı bireylerde, enfeksiyon genelde %80-90 oranında bir belirti vermez. Toksoplazma geçiren bir kişinin ömür boyu bağışık olduğu düşünülmektedir.

Toksoplazma paraziti, enfekte olan hayvanların etlerinin pişirilmeden veya az pişirilmiş yenmesi ve kedilerin dışkılarıyla bulaşabilir. Ayrıca kan transfüzyonu yoluyla da geçiş mümkündür. 

Toksoplazma enfeksiyonun belirti vereceği kişiler genelde bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler, yeni doğanlar ve bebeklerdir. Bu nedenle, hamile kadınlar ve bağışıklık sisteminde sorun olan kişilerin kedilerin dışkılarından uzak durmaları ve özellikle hayvan eti yerken iyi pişirmeleri tavsiye edilir. Hatta çiğ etin kesilmiş olduğu bıçakla başka bir şey kesip yememeleri gerekir.

Toksoplazma Belirtileri Nelerdir?

Toksoplazma enfeksiyonunun semptomları hafif olma eğilimindedir. Genellikle kas ağrısı, ateş, yorgunluk, baş ağrısı ve bazen haftalarca süren lenf bezi büyümesi görülür. Bununla birlikte, vakaların büyük çoğunluğunda, görülse bile çok az belirgin enfeksiyon belirtisi olacaktır.

Toksoplazma, hamilelik sırasında anneden fetüse geçmesi sonucu bebekte veya HIV enfeksiyonlu kişilerde, beyine, gözlere, akciğerlere ve diğer büyük organlara ciddi hasarlar verebilir. Bu hastalarda, tedavi edilmezse, toksoplazma ciddi fiziksel ve zihinsel engelliliğe ve hatta ölüme yol açabilir.

Normal bağışıklık sistemi olan kişilerde, toksoplazma vakalarının yüzde 90'ına kadarı herhangi bir belirti göstermeyecektir. Bu nedenle, insanların çoğu hasta olduklarının bile farkına varmazlar.

Toksoplazma enfeksiyonunda görülebilen belirtiler şunlardır:

• Çok yüksek olmayan ateş
• Baş ağrısı
• Yorgunluk
• Lenf bezi büyümesi (lenfadenopati)
• Kas ağrıları 
• Halsizlik

Semptomlar nadiren kötüleşir ve bazen haftalarca uzun sürebilir. Aslında toksoplazma belirtileri çok fazla spesifik değildir. Yani başka hastalıklarda da rahatlıkla görülebilir. Bu yüzden grip, EBV enfeksiyonu gibi hastalıklarla da kolaylıkla karışabilir. 

Toksoplazma kişinin vücuduna girdiğinde bir bağışıklık yanıtı oluşmaya başlar. Bu yanıt sayesinde savunma hücreleri hastalığı kontrol altına alır. Bu süreçten sonra parazitler beyin, akciğer, kalp, karaciğer gibi organlarda kist formasyonunda gizli olarak yani latent formda kalır. Ancak bağışıklık sisteminde herhangi bir sorun olmadıkça ömür boyu sessiz olarak kişinin vücudunda kalır ve bir sorun oluşturmaz. 

T. gondii tipik olarak parazitle bulaşmış yiyecekler veya kedi dışkısı ile temastan sonra elin ağza götürülmesi yoluyla bulaşır. Eğer bir gebe, hamilelik sürecinde toksoplazma ile enfekte olursa plasenta  yoluyla çocuğa da geçebilir.

Çoğu hastada hamilelik sırasında ilk kez parazitle bulaş varken bazı durumlarda önceden geçirilmiş enfeksiyonun hamilelikte aktive olması durumu da olabilir.

Toksoplazma Nedenleri Nelerdir?

Toksoplazma en yaygın olarak parazit bulaşmış olan yiyecekleri yemek veya kedi dışkısıyla bir şekilde temas ettikten sonra elin ağza götürülmesiyle kişilere bulaşır. Parazit ayrıca hamilelik sırasında anneden çocuğa ve daha az yaygın olarak organ veya kan nakli sırasında bir kişiden diğerine bulaşabilir.

Hastalık genellikle çok az belirtiye neden olsa da, bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde veya hamilelik sırasında enfekte olan bebeklerde ölümcül olabilir.

A. Enfekte Olan Hayvanın Etini Yemek

İster insan ister hayvan olsun, bir organizma toksoplazma ile enfekte olduğunda, bağışıklık sistemi tarafından çoğunlukla kontrol altına alınacaktır. Ancak kontrol altına alınması, toksoplazma parazitinin tamamen vücuttan uzaklaştığı anlamına gelmez. Genelde konağın dokularında, küçük kistler halinde uyku formunda kalır ve ömür boyu bir sorun oluşturmaz.

Bir insan da toksoplazma enfeksiyonu geçirmiş bir hayvanın etini yerse, hayvanda bulunan toksoplazma kistleri, insan vücudunda yeniden aktifleşir hastalık yapabilir.

B. Kedi Dışkısı

Evcil ya da vahşi kediler, toksoplazma parazitinin yaşayabilmesi için benzersiz bir bağırsak yapısına sahiptir. Parazit, kedi dışkısına atılan milyonlarca ookist adı verilen küçük kistler üretebilir.

Bu ookistler çoğalmaya hazırdır ve kalın duvarlı yapıları nedeniyle sıcak veya soğuk sıcaklıklarda aylarca hayatta kalabilirler. Su kaynaklarında bile hayatta kalabilir ve çoğalabilirler.

İste kedi dışkısıyla temas edip elin ağza götürülmesi veya kedi dışkısı ile temas etmiş bir besini tüketmek enfeksiyona neden olabilir.

Kısacası toksoplazma en sık ookistler yanlışlıkla ağız yoluyla vücuda girdiğinde oluşur. Bu durum da aşağıdaki sebeplerle olabilir:

• Çiğ veya az pişmiş enfekte et yemek
• Enfekte et veya çiğ etle kontamine (bulaşmış) yüzeylere veya mutfak eşyalarına dokunmak
• Çöp kutusunu temizlerken veya kirli toprakta bahçe işleriyle uğraşırken kedi dışkısına temas etmek 
• Kedi dışkısı ile kirlenmiş toprağa değmiş yıkanmamış meyve ve sebzeleri yemek
• Kedi dışkısıyla temas etmiş su içmek
• Pastörize edilmemiş süt ürünleri tüketmek
• Parazitle enfekte çiğ deniz mahsulleri tüketmek

C. HIV ve Toksoplazma 

Toksoplazma, HIV'li kişilerde fırsatçı bir enfeksiyon olarak kabul edilir, Çünkü bu kişilerde normalde toksoplazma enfeksiyonu olmayacakken HIV ile enfekte olduklarında bağışıklık sistemi bozulduğu için kişiler hastalanır. HIV, özellikle bağışıklık sisteminin bir parçası olan CD4 T lenfositlerini azaltır. Sağlıklı insanlarda, kandaki bu hücreler 800 ila 1.500 civarındadır. HIV ile enfekte insanlarda ise bu sayı azalır.

HIV'li çoğu insan toksoplazma enfeksiyonunu yeni geçirmez. Genelde daha önce var olan enfeksiyon sonrası, uyku formunda olan toksoplazma parazitleri HIV ile enfekte olunca aktif hale gelir.

Bu süreçte HIV enfeksiyonunu tedavi etmek için kullanılan antiretroviral ilaçlarla ilk önce bağışıklık sistemi düzeltilmeye çalışır. Daha sonra zaten toksoplazma genelde kontrol altına alınır.

Toksoplazma Teşhisi

Toxoplazma gondii adlı tek hücreli bir protozoanın neden olduğu bulaşıcı bir hastalık olan toksoplazmoz, tipik olarak, enfeksiyona yanıt olarak vücut tarafından üretilen immünoglobulinler yani antikorların kan ve diğer vücut sıvılarında test edilmesiyle teşhis edilir.

Moleküler teknikler, parazitin DNA'sını dokularda ve vücut sıvılarında tespit etmek için kullanılabilir. Parazit, doku veya omurilik sıvısı örneklerinde mikroskop altında doğrudan gözlenebilse de, bu test şekli, örneklerin elde edilmesindeki zorluk nedeniyle daha az kullanılır.

Antikor testleri, kandaki spesifik immünoglobulinleri ölçen testtir. Antikorlar, bağışıklık sistemi tarafından bakteri, virüs ve parazit gibi antijenlerle savaşmak için üretilen proteinlerdir. Her biri belirli bir antijenle savaşmak için özel olarak üretilir.

Bir antikor üretildikten sonra, gelecekteki enfeksiyonlara karşı korunmak için kan dolaşımında kalır. Toksoplazma enfeksiyonu, iki spesifik immünoglobulin tespiti yani toksoplazma testi ile teşhis edilebilir:

• IgG antikor testi, toksoplazma ile enfekte olup olunmadığını belirlemek için kullanılan ilk testtir. Pozitif bir IgG sonucu, hayatta belli bir dönemde toksoplazma ile enfekte olunduğunu gösterir. Ancak bunun zamanı bilinemez.
• IgM antikor testi enfeksiyonun yeni olup olmadığını söyleyebilir. Olumlu bir sonuç yeni bir enfeksiyon olduğunu düşündürse de, sonuçlar genellikle testin düşük özgüllüğü nedeniyle yanıltıcı olabilir.

Bu amaçla, güvenli bir tanı koymak için IgG ve IgM sonuçlarının birlikte yorumlanması gerekir. Bu yorum da uzman bir hekim tarafından yapılmalıdır.

Toksoplazma Ensefaliti Teşhisi

Beyin iltihabı ile karakterize olan toksoplazma ensefaliti, ileri HIV'li kişilerde en sık görülen ciddi bir komplikasyondur. Tipik olarak görüntüleme testleri veya beyin dokusu örneklerinin değerlendirilmesi ile teşhis edilir.

Bilgisayarlı tomografi (BT) taramaları birincil tanı yöntemlerinden biridir. Bu yöntemle beynin kesitsel görüntüleri elde edilebilir. Bu görüntüler de daha sonra hekim tarafından değerlendirilir.

Manyetik rezonans görüntüleme de (MRG) kullanılabilecek diğer bir yöntemdir. Emar, bazı durumlarda tomografinin bile atlayabileceği lezyonları tespit edebilir. 

Hekim görüntüleme yöntemleriyle kesin bir teşhis koyamazsa, beyin biyopsisi yapmak gerekebilir. Biyopsi yapılan dokunun mikroskobik incelemesi genellikle T. gondii'nin aktif olup olmadığını gösterir.

İğne biyopsisi, diğer ekstraksiyon yöntemlerinden daha az invaziv olsa da, bazen enfeksiyon, nöbet ve serebral kanama dahil komplikasyonlar ortaya çıkabilir.

Oküler Toksoplazma Teşhisi

Oküler toksoplazmoz, öncelikle bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde görülen bir diğer komplikasyondur. Enfeksiyon üvea, retina ve koroidi etkileyebilir, bu da bir veya her iki gözde lezyon oluşumuna ve doku ölüm alanlarına (nekroz) yol açabilir.

Oküler toksoplazmoz genellikle lezyonların klinik görünümüne ve IgG ve IgM antikor testlerinin sonuçlarına göre teşhis edilir. Negatif IgG sonuçları genellikle T. gondii'yi neden olarak ekarte edebilir. Görme kaybı riskinin yüksek olduğu ciddi vakalarda, PCR ile değerlendirme için gözden sıvı alınabilir. Göz hasarının derecesini belirlemek için kullanılan bir dizi invaziv olmayan teknik de vardır.

Toksoplazma Tedavisi

Toksoplazma enfeksiyonunun büyük çoğunluğunda, semptomlar hafiftir ve tedavi olmaksızın kendi kendine düzelir. Tedaviye ihtiyaç duyulursa, tipik olarak enfeksiyonu temizleyebilen bir veya daha fazla antibiyotik veya antimalaryal ilaç kullanılır.

Normal bağışıklık sistemi olan kişilerde, T. gondii enfeksiyonlarının çoğunda hiçbir belirti görülmez. Görülse de genellikle hafiftir. 

Tedavi öncelikle, bir enfeksiyonla savaşmak için bağışıklık savunması olmayan, bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler için önerilir. Bunlar esas olarak ileri HIV enfeksiyonu olan insanlardır. Ancak organ nakli alıcıları ve kanser kemoterapisi alanlar da bu gruba girebilir.

Aktif bir enfeksiyonu tedavi etmek için antibiyotikler ve diğer ilaçlar reçete edilebilir. 

En sık reçete edilen ilaçlar şunlardır:

• Sulfadiazin ve pirimetamin kombinasyon tedavisi
• Pirimetamin ve klindamisin kombinasyon tedavisi

Minosiklin, sadece kişi hem sülfadiazin hem de klindamisine dirençli olduğunda kullanılan bir antibiyotiktir.

Trombositopeni riskini azaltmak için ek olarak folik asit kullanılabilir.

Gebelikte Toksoplazma Tedavisi

T. gondii'nin anneden çocuğa geçmesi, annede ciddi derecede bağışıklık sorunu olmadıkça nadirdir. Zaten bağışıklık sisteminde sorun olan annelerde fetal enfeksiyonu önlemek için yaygın olarak tedavi uygulanır.

Hamilelikte toksoplazma enfeksiyonu sorunlara neden olabildiğinden tanı ve tedavi uzman bir hekim tarafından yapılmalıdır. Tedavi genel olarak aşağıdaki gibi yapılır:

İlk üç aylık dönemde akut bir enfeksiyon meydana gelirse, spiramisin tanı anından doğum zamanına kadar reçete edilir.

İlk trimesterden sonra, tanıdan doğuma kadar pirimetamin, sülfadiazin ve folinik asit kullanılır.

Toksoplazma Tedavi Edilmezse Ne Olur? 

Toksoplazma, bağışıklık sistemi sağlam olan insanları nadiren etkiler. Sadece bağışıklık sistemi tehlike altındayken, hastalığın daha ciddi özelliklerinin ortaya çıkabileceği görülür. 

Toksoplazma enfeksiyonunun komplikasyonları şu şekilde sıralanabilir:

Toksoplazma Ensefaliti

Toksoplazma ensefaliti, beyin dokusunda bir iltihap oluşması durumudur.

Toksoplazma ensefalitinin belirtileri şunlardır:

• Baş ağrısı
• Ateş
• Kas güçsüzlüğü
• Konuşma ve hafıza sorunları
• Nöbetler
• Kişilik değişiklikleri
• Şizofreni
• Koma

Diğer Komplikasyonları

Beyin toksoplazmadan etkilenebilecek tek organ değildir. T. gondii gözde yeniden aktifleşirse, bulanık görme, gözde kızarıklık, göz ağrısı, aşırı ışık hassasiyeti gibi belirtilere neden olabilir. Bu duruma oküler toksoplazmozis adı verilir.

Toksoplazmanın akciğerlerdeki yeniden aktivasyonu, ateş, nefes darlığı, hırıltılı solunum, göğüs sıkışması ve öksürük gibi belirtiler gösterebilir. Buna da pulmoner toksoplazmoz adı verilir.

Tedavi edilmezse, HIV'li insanlarda toksoplazma oldukça sıkça ölüme neden olabilmektedir. 

Toksoplazma İlaçları

1. Primetamin: Primetamin antimalaryal bir ilaçtır. Toksoplazma tedavisinde oldukça etkili bir ilaçtır.
2. Sulfadiazin: Sülfadiazin bir antibiyotiktir ve toksoplazma tedavisinde primetamin ile birlikte kullanılır. 
3. Klindamisin: Klindamisin de duruma göre primetamin ile kullanılabilen diğer bir antibiyotiktir. 
4. Folik asit: Primetamin verilen hastalara ek olarak folit asit verilmektedir.

Gebelikte Toksoplazma 

Gebelik dönemi toksoplazma için bir risk faktörüdür. Gebelikte görülen toksoplazma enfeksiyonları plasenta yoluyla bebeğe geçip kalıcı olabilecek ve hatta ölüme neden olabilecek sorunlara neden olabilir.

Toksoplazma enfeksiyonuna hamilelik sırasında ilk kez yakalanırsa bu kesinlikle bebeğin de enfekte olacağı anlamına gelmez.  Ortalama olarak, toksoplazma ile enfekte olan gebelerin yaklaşık 10'undan sadece 4'ünde bebeğe geçiş söz konusudur. Hamilelik sırasında yakalanan toksoplazmada, bebeğin beyninde ve diğer organlarında, özellikle de gözlerde sorun oluşturması muhtemeldir. Ayrıca düşük, ölü doğum veya hasara neden olabilir.

Bununla birlikte, toksoplazma ile doğan bebeklerin çoğunda doğumda belirgin bir hasar yoktur. Ancak çocuklukta ve hatta yetişkinlikte göz hasarı gibi semptomlar görülebilir.  Bazılarında da körlük veya beyin hasarı gibi daha ciddi semptomlar oluşabilir.

Toksoplazma gebelere aşağıdaki yollarla bulaşabilir:

• Çiğ veya az pişmiş et 
• Yıkanmamış sebze ve meyve
• Kedi dışkısı ile kirlenmiş toprak veya besinler
• Pastörize edilmemiş keçi sütü ve süt ürünleri
• Toksoplazmoza bulaşmış diğer insanlardan nakledilen organlar veya kan transfüzyonu sırasında

Anneden doğmamış çocuğa geçme dışında, kişiden kişiye enfeksiyon bulaşması mümkün değildir.

Bebeklerde Toksoplazma

Toksoplazma enfeksiyonun bulaşma riski, hamileliğin sonraki dönemlerinde daha fazladır. Ancak potansiyel zarar en fazla ilk trimesterdedir. Çünkü, ilk 3 ayda bebeğin beyin, kalp gibi organlarının temelleri atılır ve oluşur. Bu sürece müdahale eden bir enfeksiyonda o organlarda büyük sorunlar meydana gelir.

Bazı durumlarda mikrosefali (anormal derecede küçük baş ve beyin) ve makrosefali (anormal derecede büyük baş) olarak bilinen geri dönüşümsüz doğum kusurları oluşabilir.

Bebeklerde Toksoplazma Yaygın Belirtileri

Hamilelikte geçirilen enfeksiyon sonrası doğan bebekte sorunlar meydana gelmesine konjenital toksoplazma adı verilir. Konjenital toksoplazma düşük ve ölü doğum riskini arttırır.

Şiddetli toksoplazma enfeksiyonlu bebeklerde genellikle doğumda semptomlar görülür veya yaşamın ilk altı ayında oluşmaya devam eder. Semptomların çoğunu, hidrosefali (kafada su toplanması), koryoretinit (gözde koroid ve retina iltihabı) ve intrakraniyal kalsifikasyon (kafa içinde anormal kalsiyum birikimleri) oluşturur. 

Diğer belirtiler şu şekilde sırlanabilir:

• Sarılık 
• Kusma
• İshal
• Yutma güçlüğü 
• Görme sorunları
• İşitme kaybı
• Konuşma sorunları 
• Yürümede bozukluk 
• Gelişimde gecikme
• Mental gerilik
• Nöbet

Toksoplazma için Hangi Doktora Gidilmeli?

Toksoplazma hastalığı bir parazit enfeksiyonudur. Bu yüzden "Enfeksiyon Hastalıkları" bölümüne başvurulabilir. Ayrıca eğer gebelik söz konusu ise veya gebe kalınması muhtemel bir dönemse, kadın doğum uzmanına da başvurulabilir. 

Çoğu hasta toksoplazma enfeksiyonu geçirdiğinden haberi bile olmadığında, muhtemelen tüm hayatı boyunca doktora başvurması gerekmeyecektir. Ancak hasta eğer hamilelik dönemindeyse ve enfeksiyon kaptığını düşünüyorsa hekime başvurmalıdır. Zaten kadın doğum uzmanı kontroller sırasında böyle bir durum düşünürse uygun testlerle bunu kontrol edecektir.