Ayak Mantarı

Ayak Mantarı Nedir?

Atlet ayağı olarak bilinen ayak mantarı, ayak parmakları arasında ve ayak derisinde meydana gelen mantar enfeksiyonuna denir. Atlet ayağı olarak bilinmesinin sebebi bu hastalığın sporcularda sık görülmesidir. Dermatolojik hastalıklar arasında en sık görülen hastalıklardandır. Çok ciddi bir durum olmamasına rağmen ayak mantarı başlangıcı, gündelik hayatta hastaya gerçekten rahatsızlık verecek belirtilere sebebiyet verebilir. Şeker hastalığı veya bağışıklık sistemi ile ilgili hastalıklar varsa doktora acilen başvurmak ve tedavi almak gerekir. Tedavi edilmezse vücudun ayak tırnağı, el, kasık arası, koltuk altı gibi bölgelerine yayılma ihtimali vardır. Ayak mantarı, eldeki mantar enfeksiyonu (tinea manum) ile birlikteliği sıktır.

Ayak mantarı 3 farklı klinik olarak gözlenebilir:

• İntertriginöz enfeksiyon: En sık görülen klinik tablosudur. Genelde en küçük iki parmak arasında başlar. Parmaklar arasında kızarıklık, yanma, kaşıntı ve deride soyulma görülür. Enfeksiyon ayak tabanına ve sırtına doğru yayılabilir.
• Makosen tip enfeksiyon: Diğer adı skuamöz-hiperkeratotik tiptir. Bu ayak mantarı tipinde hastalık ayak tabanından başlar ve ayağın iki yan tarafına doğru yayılabilir.
• Veziküler tip enfeksiyon: En az görülen büllerle (içi sıvı ile dolu olan lezyonlar) karakterize tipidir.

Ayak Mantarı Belirtileri

Ayak mantarı (tinea pedis) için belirtiler şunlardır:

• Ayak parmak aralarında beyaz kaşıntılı lezyonlar
• Enfektif bölgede kızarıklıklar ve soyulmalar
• Deride çatlaklar hatta hastalığın ilerlemiş bölgelerinde yaralar ve kanamalar
• Kurumuş cilt, kaşımaya bağlı deride çizikler
• Enfektif bölgede rahatsızlık verici koku.
• Bazen de içi sıvı dolu büller de görülebilir.

Ayak mantarı kaşıntısı hastanın karşı koyamayacağı şekilde olur. Hastada en çok kaşıma isteği ayakkabı veya çorabını çıkardığı zaman oluşur. Böyle zamanlarda hasta, o bölgeyi kaşıyarak mantarı eline bulaştırır. Böylelikle mantar enfeksiyonu kaşımayla birlikte kasık, el, koltuk altı gibi vücudun başka bölgelerine taşınabilir.

Ayak Mantarı Nedenleri Nelerdir?

Ayak mantarının en sık etkenleri tinea rubrum ve tinea mentagrophytes isimli mantarlardır. Erkeklerde daha sık görülür. Ayak mantarı bulaşıcılığı çok yüksektir. Bu etkenlerin havuzlar, hamamlar, spor salonları, öğrenci yurtları gibi halka açık alanlarda çıplak ayakla dolaşan kişilere bulaşma ihtimali fazladır.

Ayak mantarı olan kişilerle çorap, terlik, havlu gibi kişisel eşyaların ortak kullanılması; havalanmayı engelleyen çok sıkı çorap, ayakkabı giymek; sürekli terleyen ayaklara sahip olma; uzun süre boyunca ayakların nemli kalması; ayaklarda cilt bütünlüğünü bozulmasını sebep olan çatlak ve yaralar mantar enfeksiyonu için risk faktörleridir.

Ayak Mantarı Teşhisi

Bir doktor ayak mantarı teşhisi aşamasında hastanın sadece belirti ve bulgularına bakarak karar verebilir. Her kaşıntılı kızarık ayak mantar enfeksiyonu olmayabilir. Böyle durumlarda hastalık zaten reçete edilen tedaviye cevap vermeyecektir. Bu aşamadan sonra ise doktor bir deri testi yapmak isteyebilir. Çünkü artık hastalığın ayak mantarı olup olmadığı belirsizdir. Potasyum hidroksitin uygulanacağı bu deri testinde, alınan örnekteki sağlıklı deri hücreleri ölecektir ve bu hastalık ayak mantarı ise mantarlar sağlam kalacak ve böylelikle teşhisi konulmuş olacaktır.

Ayak Mantarı Tedavisi

Ayak mantarı teşhisi konulduktan sonra yapılacak ilk tedavi şekli bölgesel ve yüzeyel olarak kullanılan kremler, pomadlar, pudralar gibi antifungallerdir. Topikal ya da oral olarak kullanabilen terbinafin bir tedavi seçeneğidir. Terbinafin keratinde birikmeye meyilli olduğu için tedavide ilk olarak düşünülür. Eğer hastalık çok ilerlememişse, birden fazla bölgeye yayılmamışsa, hasta diyabetik değilse, immün sistemi hastalığı yoksa topikal tedavi yeterli olur.

Sayılan durumlar varsa oral tedaviyle de verilen tedavinin desteklenmesi gerekir. Topikal tedavi de naftitin, butenafin, tolnaftat, imidazol, mikonazol, klotrimazol reçete edilebilir. Topikal steroid ise bölgedeki inflamasyonu azaltarak ağrıyı azaltmak için kullanılır. Oral tedavide terbinafin başta olmak üzere griseofulvin, itrakonazol, flukonazol kullanılabilir.

Hastalığa ikincil olarak bakteriyel bir enfeksiyon da eklenirse antibiyotik de tedaviye katılır. İlaç tedavisini şikayetleri geçse bile doktor tavsiye ettiği sürece kullanmanız gerekir. Yoksa hastalığın tekrar etme riski yüksektir. İlaç tedavisinin yanında hastanın dikkat etmesi gereken birkaç yöntem daha mevcuttur.

Bu yöntemler şu şekildedir:

• Ayaklarınızı her daim kuru tutun. Banyodan, havuzdan çıktıktan sonra ayak parmaklarınızın araları dâhil iyice kurulayın.
• Rahat ve havadar çorap ve ayakkabılar kullanmaya özen gösterin. Kapalı ve sımsıkı ayakkabılar içinde ayağınızın kuru bir şekilde kalması mümkün olmaz.
• Mantarlar nemli ve karanlık yerleri severler. En azından evdeyken çıplak ayakla durup ayaklarınızın terlemesini engelleyebilirsiniz.
• Hastalığın bulaşma riski yüksek olan hijyene dikkat etmeyen halka açık alanlardan uzak durun. Hamam, havuz, plaj gibi mekanlarda rahat, havadar terlikler giyin. Bulaşma riski olan yerlerden temastan kaçının.
• Ayak mantarı olan hastaların terliği, ayakkabısı, havlusu gibi kişisel eşyalarını kullanmayın. Kendi kişisel eşyalarınızı başkalarıyla paylaşmayın.
• Aynı ayakkabıyı sürekli giymeyin. Yedek bir çift ayakkabınız daha olsun.
• Evde tedavi olarak tuzlu suyun ya da sirkeli suyun içinde ayaklarınızı biraz dinlendirin. Daha sonra iyice kurulayın. Bu yöntem ayaklarınızda büller (su toplaması) oluşmuşsa büllerin kurumasına sebebiyet verir.

Ayak Mantarı Tedavi Edilmezse

Ayak mantarı tedavi edilmezse daha da ilerleyebilir veya daha başka bölgelere de yayılabilir. Diyabeti hastalarında ve bağışıklık sistemi hastalığı olanlarda ciddi sonuçlara neden olabilir. Hafif vakalarda dahi fungal enfeksiyon vücutta alerjik reaksiyona sebep verip ellerde, ayaklarda büller oluşmasına neden olur.

Tedaviden sonra dahi tekrarlama riski yüksektir. Bu hastalığa ek olarak bakteriyel enfeksiyon da eklenebilir. Ayaktaki inflamasyon bulguları daha da şiddetlenerek ayak daha ödemli, daha kızarık hale gelebilir. Buna ek olarak ateş de eklenir. Buradan lenfatik sisteme de enfeksiyon sıçrayarak lenf kanallarının iltihaplanmasına sebep olabilir.

Ayak Mantarına Ne İyi Gelir?

Ayakları hep kuru tutmak gerekir. Banyodan sonra ayakları özellikle parmak aralarını iyice kurulanmalı. Her gün temiz kıyafet giymeli. Özellikle pamuklu çoraplar giyilmeli. Kişisel eşyalar (havlu gibi) şahsi kalmalı yani ortak kullanılmamalı.

• Çay ağacı yağı 2002’de yapılan bir çalışmaya göre çalışmadaki hastaların yüzde 64’ünün ayak mantarı tedavisinde faydalı olduğu görülmüş. Piyasada çay ağacı yağından yapılma sabunlar rahatlıkla bulunabilir.
• 3-4 parça sarımsak ezilerek ılık suya atılır ve yarım saat ayak suda bekletilir. Bazı akademik dergilerde gösterilen çalışmalarda sarımsağın antifungal etkisi gösterilmiştir.
• Talk pudra ve saç kurutucularla nemli bölgelere kurutulur. Nemli olmayan bölgelerde mantarlar yaşayamaz.
• Karbonatın da antifungal etkileri olduğu düşünülüyor. Ayak mantarı karbonat ile kısmen de olsa hafifleyebilir.

Ayak Mantarına Ne İyi Gelmez?

Ayak mantarının iyileşme sürecinin hızlandırılması ve tekrarlanmaması için dikkat edilmesi gerekenler ise şu şekildedir; 

• Hastalıklı bölgelerin nemli olması
• Bulaşma ihtimali yüksek yerlerde bulunmak
• Kişisel eşyaları ortak kullanmak
• Hastalığın olduğu bölgeyi kaşınıp vücudunun başka bölgelerine sürmek yayılmaya neden olur.
• Aynı çorap üst üste 2 gün giymek
• Dar, sıkı ayakkabılar giymek

Ayak Mantarı İlaçları

Topikal, yüzeysel uygulanan, deriye sürülen anlamına gelmektedir. Topikal ilaçlar krem, merhem, sprey, pudra gibi şekillerde kullanılabilir. Antifungal ilaçlar ise mantarlara karşı kullanılan ilaçlardır.

Topikal antifungaller şunlardır:

• Klotrimazol
• Ketokonazol
• Ekonazol
• Mikonazol
• Cicloprox
• Tolnaftat
• Griseofulvin
• Naftifin
• Undesilenik asit
• Sertakonazol
• Butenafin
• Kliokinol
• Oksikonazol
• Sulkonazol

Terbinafin hem oral olarak (hap) hem de topikal olarak kullanılır. Terbinafinin keratin içeren dokuda birikmeyi sevmesi tedavide kullanılması için bu ilacı ön plana çıkarıyor. Betametazon, klotrimazol ile topikal yolla kullanılan steroid grubunda bulanan bir ilaçtır. Topikal steroidlerin bu hastalıkta kullanılmasının amacı inflamasyondan dolayı meydana gelen ağrıyı engellemektir. Steroidlerin mekanizması ağrı kesmeye yönelik değildir fakat inflamasyonu bastırmaya yöneliktir. Böylelikle dolaylı yoldan ağrıyı azaltmaktadır.

Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.

Gebelikte Ayak Mantarı

Gebelikte ayak mantarı tedavisinde sirkeli su, topikal kremler, spreylerle tedavi edilebilir. Ayak mantarı sirke ile belirli bir oranda iyileşme sağlayabilir. Topikal azollerin sistemik etkisinin hiç olmaması ya da çok az olması gebelerde bebeğin sağlığı için yan etkisi olmamasına sebep olmuştur. Bu sebeple topikal antifungallerden klotrimazol, terbinafin, ciclopirox, naftitin kullanılmasında sakınca görülmemiştir. Oral antifungallerden sadece terbinafinin kullanılması uygun görülmüştür. Fakat terbinafinin de plasental geçişi konusunda yetersiz veri olması sebebiyle reçete edilmesi uygun görülmemiştir. Kısacası oral formda verilen ilaçlar gebelik ve emzirme döneminde tavsiye edilmez. Herhangi bir ilaç kullanmadan önce kadın doğum doktoru ile mutlaka görüşmek gerekir.

Çocuklarda Ayak Mantarı

Ayak mantarı genç erişkin erkeklerde sık görülür. Çocuklarda ise tinea kapitise ( saç ve saçlı deri mantarı hastalığı) göre çok daha az görülmektedir. Yetişkine göre tanı ve tedavide çok fark yoktur. Çocuklarda topikal tedaviler yetişkinlere göre çok daha iyi cevap verir. Bunun sebebi çocuklarda deri yapımının daha çok hızlı olmasıdır. Ağızdan alınan ilaçlara gerek kalmadan hastalık genelde iyileşir. Oral formda tedaviye ihtiyaç olursa yani hastalık topikal tedaviye cevap vermiyorsa, yapılan çalışmalar terbinafinin oral olarak kullanılmasında sakınca olmadığını göstermiştir.

Terbinafinin yanında itrakonazol da oral yolla kullanılabilir. İtrakonazolün 5 mg/kg/gün dozunda 2 hafta boyunca kullanılması ayak ve el mantarı tedavisi açısından etkili ve güvenilir olduğu anlaşılmıştır. Griseofulvin de itrakonazol tedavisi işe yaramadığı zaman kullanılır. 1 aydan küçük bebeklerde kullanılmaz. Fakat burada ebeveynlerin düşünmesi gereken durumlar ortaya çıkıyor ki bunlar, çocuklarının gittiği kreşler, oyun alanları, okuldaki toplu alanlarda hastalığın bulaşma ihtimali olan yerlerden çocuklarını korumak için önlemler almalarıdır.

Bebeklerde Ayak Mantarı

Bebeklerde de belirti, bulgular ve tedavide çok farklılıklar yoktur. Tedavide topikal azoller kullanılabilir. Deri yapımı hızlı olduğu için bebeklerde de topikal tedaviye yanıt iyidir. Griseofulvin 1 aydan küçük bebeklerde kullanılmaz. Fakat bebekler annelerine bağımlı oldukları için bu durumda annelerin almaları gereken önlemler vardır.

Bu önlemler şu şekildedir:

• Bebeğe çok sık ve kat kat kıyafetler giydirilmemeli ki bebek çok terlemesin.
• Yürüme çağına gelmiş bir bebekse havuz, banyo gibi yerlerde terlik giydirilmeli.
• Diğer bebeklerle kişisel eşyalarını paylaşması engellenmeli.
• Ailede mantar enfeksiyonu olan varsa hemen tedavi edilmeli.
• Evde yaşayan evcil hayvanlarda vücudunda kel kalmış bölgeler varsa mantar enfeksiyonu açısından şüphelenip veterinere götürülmeli.

Ayak Mantarı için Hangi Doktora Gidilir?

Ayak mantarı (tinea pedis, atlet ayağı), tedavisi spreyler, kremler ve haplarla birkaç haftada rahatlıkla tedavi edilebilir. Fakat hastalık tedaviye karşı inatçıdır. Tekrarlama riski yüksektir. Aile Hekimi'ne başvurup bu ilaçlar reçete ettirilebilir. Fakat tedaviye yanıt alınamazsa, hastalık sürekli tekrar ediyorsa, hastalık vücudun başka yerlerine de geçmişse, diyabet (şeker hastalığı) varsa, herhangi bir bağışıklık sistemi hastalığı varsa bir uzman doktora başvurmanız önerilir. Bu hastalıkla ilgili bölüm Dermatoloji bölümüdür.