Gaitada Gizli Kan Testi Nedir?

Gaitada gizli kan testi (FOBT) veya kısaca ggk testi; gaitada (dışkıda) gözle fark edilmeyen bir kan emaresi olup olmadığının belirlenmesi için kullanılan bir test tekniğidir. Sindirim sisteminde bulunan ülser gibi lezyonların tanısal olarak değerlendirilmesinde önemli bir yere sahip olan bu testin, kolorekrtal kanser kaynaklı ölüm oranlarını ciddi seviyede düşürdüğü farklı çalışmalarla kanıtlanmıştır.

Ggk testi kolorektal kanser, ülser veya polip (küçük tümör) gibi sağlık sorunlarının bir belirtisi olan dışkıdaki kanı belirlemek amacıyla uygulanırken, dışkıdaki kan genellikle kalın bağırsak ve rektumun (kan bağırsağın son kısmı) iç duvarında gelişen büyümelerden kaynaklanır.

Gaitada Gizli Kan Testi Türleri

Dışkıda gizli kan bulunup bulunmadığını testi tespit etmek için yapılan gaita gizli kan testi, çıplak gözle görülemeyen kanın tespit edilebilmesi için tasarlanmış bir tanı tekniğidir. Dışkıda gizli kanı tespit etmek için iki temel yöntem vardır ve bunlar kırmızı kan hücrelerinde bulunan hemoglobini (bir molekül çeşidi) tespit etmek işlev görürler.

Hemoglobinin iki temel parçası vardır: heme adı verilen kimyasal kısmı ve globin adı verilen bir protein kısmı. Her yöntem, hemoglobin molekülünün farklı bir bölümünü test ederek çalışır. Gaitada kan testinin bu iki türü şu şekildedir;

Guaiak Tabanlı FOBT 

• Guaiak bazlı testler (gFOBT, FOBT), dışkıdaki kandan hemoglobinin protein olmayan (hem) kısmını ölçmektedir. 
• Hemoglobinin “hem” kısmı, tüm kaynaklardan gelen kanda ortak olduğundan dolayı, bu yöntem herhangi bir kaynaktan gelen kanın varlığını tanımlamaktadır. 
• Bu, FOBT'lerin sadece kişinin kendi kanını değil aynı zamanda kırmızı et gibi herhangi bir diyet kaynağından gelen kanı da tanımlayacağı ve dolayısıyla ggk testi sonuçlarında yanlış pozitifliğe neden olacağı anlamına gelmektedir. 

Gaitada gizli kan testi çeşitlerinden olan guaiak test sonuçları, FIT (immünokimyasal tabanlı gizli kan testi) testleri ile karşılaştırıldığında, başka sınırlı yönleri de ortaya çıkmaktadır. Mesela bazı yiyecekler ve ilaçlar bu yöntemle çıkacak olan gizli kan sonucunu etkileyebilir. Bu nedenle testten birkaç gün önce bunları tüketmekten kaçınılması gerekir. Hemoglobinin hem kısmı bağırsakta bozulmaya dirençli olduğundan dolayı bu testler ayrıca mide ülserlerinin sebep olduğu kanama ve diş eti kanaması gibi sindirim sisteminin diğer bölgelerinden gelen kanı da tespit edebilirler. Bu nedenle, kolondaki kanser gibi bir durumun neden olduğu kanamanın saptanması için FIT testine göre daha az spesifik bir test olarak değerlendirilmektedirler.

İmmünokimyasal Tabanlı FOBT

Hemoglobinin, globin (protein) kısmını değerlendirmeye yönelik yapılan immünokimyasal yöntem (FIT) testleri, özellikle insan globinini saptamak için tasarlanmıştır. FIT genellikle sığır eti ve diğer etlerde bulunanlar gibi insan dışı kanlardan globini tespit etmemektedir. Böylece sonuçlarda yanlış pozitif çıkma durumu söz konusu değildir.

Üst sindirim sistemindeki kanamadan kaynaklı hemoglobin, alt sindirim sistemine ulaşmadan önce parçalanır ve bu nedenle üst gastrointestinal sistem kanamaları genellikle FIT tarafından tespit edilmez. Bununla birlikte, Amerikan Kanser Derneği de dahil olmak üzere çoğu sağlık kuruluşu, Kolorektal Kanser kolon kanseri taraması için bu testi önermektedir.

Bu iki test türü ile birlikte ayrıca, Hem-porfirin adı verilen test yöntemi de gaitada gizli kan testi tekniklerinden bir tanesidir ve hassasiyeti ile bilinmektedir.

Gaitada Gizli Kan Testi Neden Yapılır?

Dışkıda tespit edilen kanın birkaç olası nedeni bulunmasına rağmen, yaygın görülen en önemli neden, sindirim sisteminde poliplerin veya kanserlerin varlığıdır. Kolon polipleri (küçük tümör) kişiler yaşlandıkça yaygın olarak görülmesine rağmen çoğu polip herhangi bir sağlık sorununa neden olmaz ve iyi huyludur. Bununla birlikte, iyi huylu bir polip kanserli bir polipe dönüşebilir ve kanser vücudun diğer bölgelerine bile yayılabilir yani metastaz yapabilir. Bunun yanında şayet erken tespit edilirse kolon kanseri başarıyla tedavi edilebilir. Bu nedenle kanser öncesi veya kanserli poliplerin mevcut olup olmadığını belirlemek önemlidir. Ggk testi bu etapta devreye girer.

Dışkıda kanın görünmesine neden olan iyi huylu (kanser olmayan) ya da kötü huylu (kanserleşmiş) yapılar, polipler ve kolon sorunları harici ggk testinin yapılmasını gerektiren durumlardan bazıları şunlardır;

• Hemoroidler (anüse yakın şişmiş kan damarları) ve fıtık olabilen alt rektum kanamaya neden olabilir.
• Ülserler (midede doku kaybı yani yara)
• Ülseratif kolit (kolon mukozasında iltihaplanma)
• Anal fissürler (anal açıklığın iç yüzeyindeki yarıklar veya çatlaklar)
• İltihaplanma kaynaklı bağırsak enfeksiyonları
• Crohn hastalığı (bağırsak iltihabı)
• Kolon duvarının dışarı çıkmasının neden olduğu divertiküler hastalık
• Kalın bağırsakta kan damarlarının anormallikleri

Bunun yanında söz konusu sindirim sistemi kanamaları gözle veya mikroskobik olarak görünmez olabilirken, kolayca görülebilecek şekilde kırmızı kan veya siyah kan şeklinde olabilir. Katran benzeri dışkılama olarak adlandırılan melena şeklinde de bir kanama meydana gelebilir ancak dışkıda görülebilir bir kan olmadığı halde kişide bazı semptomlar söz konusu ise ggk testi yapılması gerekebilir. Ayrıca kişi eğer belirli risk faktörlerine sahipse daha sık kolon kanseri taraması yapılmasına ihtiyacı olabilir. Bu risk faktörleri şunları içerir:

• Ailede kolorektal kanser öyküsü bulunanlar
• Sigara içenler
• Obezite sorunu olanlar
• Aşırı alkol kullananlar

Gaitada gizli kan testi (FOBT) özellikle gelişmiş ülkelerde kolorektal kanser taraması için yaygın olarak kullanılmaktadır. Kolon kanseri, dünya çapında hem erkeklerde hem de kadınlarda en yaygın görülen kanserlerden biridir. Bu nedenle erken teşhis çok önemlidir.  Bu test yönteminin kullanımının, tarama için doğru şekilde uygulandığında, morbidite (bir hastalığın sağlıklı olanlara olan oranı) ve mortalitede (ölüm) oranlarında azalmaya yardımcı olduğu belirlenmiştir. 

Gaitada Gizli Kan Testi Nasıl Yapılır?

Ggk testi hastanede yatmayı gerektiren bir tedavinin bir parçası olarak veya ayakta tedavi prosedüründe uygulanabilen bir tanı testidir. Hastane ortamında, dışkı genellikle bir dijital rektal muayene (kalın bağırsağın son kısmının muayenesi) sırasında elde edilirken, aynı zamanda gizli test kartlarına yerleştirilir ve analiz edilmek üzere laboratuvara gönderilir.

Ayakta tedavi prosedüründe ise hasta tipik olarak evde bir dışkı örneği alır ve sonra bunu bir laboratuvara gönderir veya laboratuvarda hazırlanmış ortamda numuneyi test kitine alır ve analiz yapılacak bölüme iletir. Hangi şekilde yapılırsa yapılsın dışkı kuru ve temiz bir kapta toplanmalıdır. Bunun yanında her iki durumda da gaitada gizli kan testi yaparken öncesinde bazı hazırlıkların yapılması gerekir, bu hazırlıklar şu şekildedir;

Öncesinde

Ggk testi sonuçlarının doğru çıkması için dışkı örneklerini toplamaya başlamadan 3 gün öncesi şunları tüketmekten kaçınılmalıdır;

• Sığır eti, kuzu eti veya karaciğer gibi kırmızı et 
• Çiğ meyve ve sebzeler 
• Günde 250 miligramdan (mg) daha yüksek dozlarda C vitamini içeren meyve suları ve takviyeler 
• Mide ekşimesi ya da mide ağrısı ilaçları
• İshali durduran ilaçlar (gevşek veya sulu bağırsak hareketleri)
• Demir takviyeleri
• Kan sulandırıcı gibi ilaçlar 
• E vitamini 
• Ayrıca diş ve diş eti ile ilgili tedavi yaptırılmamalıdır.

Ayrıca dışkı toplandığı dönemlerde şu durumlar söz konusu ise uzmana bildirilmelidir;

• Adet dönemi
• Hemoroit kanaması (anüste şişmiş damarlar)
• İdrarda kan 

Sırasında

Ggk testi için alınacak dışkı örneklerinin 3 gün arkası arkaya alınması gerekir ancak test yapacak laboratuvar ve kişinin sağlık koşuluna bağlı olarak 2 günde numune alınması da yeterli olabilir. Bu şekilde alınmasının sebebi, söz konusu kanamanın her gün gerçekleşmeme ihtimaline karşı dışkıdaki kanı bulma şansının artırılmasıdır. Şayet test alınmaya başlanacak 3 günün birinde bağırsak hareketi yoksa daha uzun sürede 3 dışkı numunesinin alınması konusunda testi yapan sağlık uzmanıyla görüşmek gerekir. 

Ggk testi için dışkı numunesinin toplanması bir sağlık kuruluşunda veya evde yapılabilir. Toplanan numunenin soğuk zincirde saklanması önemli olduğu için genellikle sağlık kuruluşunda yapılması tercih edilmektedir. Verilen toplama kabına idrar veya herhangi bir sıvı bulaşmayacak şekilde dışkı numunesi alınması sonuçların doğruluğu için çok önemlidir ve sonrasında test kitine dışkı numunesi toplandıktan sonra analizi yapılmak üzere görevliye teslim edilir.

Gaitada Gizli Kan Testi Sonuçları

Ggk testi sonuçları her üç dışkı numunesinde negatif ise testin yapıldığı dönemde dışkı örneğinde kana rastlanmadığı anlamına gelir. Şayet gaitada gizli kan testi pozitif ise bu muhtemelen sindirim sisteminin bir yerinde kanama olduğu anlamına gelir ancak bu durum kesinlikle kanser olduğu anlamına gelmez. Dışkıda gizli kan testinde pozitif sonuç verebilecek diğer durumlar arasında ülserler, hemoroidler, polipler ve iyi huylu tümörler bulunur. 

Gaitada gizli kan testi pozitif ise muhtemelen kanamanın tam yerini ve nedenini bulmak için kolonoskopi gibi ek testler uygulanması gerekir. Dışkıda gizli kan testi gibi düzenli yapılan taramalar kolorektal kansere karşı olan mücadelede önemli test araçlarıdır. Araştırmalar, tarama testlerinin kanserin erken dönem teşhisinde etkili olabileceğini ve kolorektal kanser kaynaklı ölüm sayılarını düşürebileceğini göstermektedir.