Bağırsak İltihabı

Bağırsak İltihabı Nedir?

Bağırsak iltihabı, gastrointestinal sistem yani sindirim sistemi hastalığıdır. Hastalığın türüne göre tutulum yerleri değişmekle birlikte; ince bağırsak, kalın bağırsak, rektum (kalın bağırsak ile anal bölge arasında kalan alan) bölgelerini tutabilmektedir. Bağırsak iltihabı bağırsağın yapısındaki zarın çeşitli sebeplerden dolayı iltihaplanması ve sağlıklı yapısının bozulması durumudur.

En sık karşılaşılan çeşitleri Ülseratif Kolit ve Crohn hastalıklarıdır.

Ülseratif Kolit: Sadece her zaman rektumu tutan ve kalın bağırsağın bir kısmına doğru da ilerleyebilen bir hastalıktır. Tuttuğu bağırsak bölgesinin tamamında hastalık görülür. Aralıksız bir tutulum vardır.

Crohn: Crohn ise Ülseratif kolitin aksine sindirim sisteminin herhangi bir bölgesini tutabilir ve tuttuğu bölgenin tamamında hastalık görülmez. Segmental (aralarında boşluk bulunan) bir tutulum söz konusudur. 

Bu iki hastalığın dışında daha az görülen bağırsak iltihabı çeşitleri vardır. Bunlar;

• Enterit: Genellikle bakteri veya virüslerin sebep olduğu ince bağırsak iltihabıdır.
• Proktit: Rektumun iltihabı.
• Alerjik kolit: Laktoz alerjisi vb. durumlarda besinin tüketilmesine bağlı oluşur.
• Psödomembranöz kolit: Kalın bağırsakta bir bakteri türü olan C. Difficile’ nin sebep olduğu iltihap.
• İskemik kolit: Bağırsaklardaki kan akımının azalmasına bağlı gelişir.
• Mikroskobik kolit
• Enfeksiyoz kolit

Bu hastalıkların modern yaşam tarzının benimsendiği günümüzde, eski çağlara göre görülme sıklığı artış göstermiştir. Kadın cinsiyette daha sık görülmekle birlikte, gençlerde ve ergenlik döneminde ortaya çıkma sıklığı diğer yaş gruplarına göre daha fazladır. 

Bağırsak iltihabı görülme sıklığı coğrafik dağılımı çok değişkenlik göstermektedir. Fakat en sık olarak; Kuzey Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya’da görülür. Batı’da beyaz ırkta ve Birleşik Devletler ’de Avrupa kökenli Yahudilerde (Aşkenazi) daha sık görülmektedir.

Bağırsak İltihabı Belirtileri Nelerdir?

Bağırsak iltihabının belirtileri hastalığın çeşidine veya Ülseratif Kolit ya da Crohn olmasına göre ve tutulan bölgeye, derinliğine şiddetine göre değişkenlik gösterir. Fakat hastalığın diğer türlerinde de belirtiler Ülseratif Kolit ve Crohn’ da görüldüğü şekildedir.

Crohn: Hastalığın tutulum alanları çok geniş olabildiğinden dolayı kliniği çok değişkenlik gösterir. Crohn bir sindirim sistemi hastalığı olmasına karşın gözde iltihap (üveit), eklem iltihapları ve çeşitli deri lezyonları da meydana getirebilir. Hastalığın belirtilerinin görüldüğü aktif hastalık dönemi haftalar ya da aylar süren belirtisiz ara dönemlerle bölünür. Crohn hastalığının belirtileri genel anlamda;

• Hafif ishal, karın ağrısı ve ateş ile giden geçici ataklar şeklinde başlar.
• Akut apandisiti taklit eden karın sağ alt tarafında ağrı,
• Kanlı ishal,
• Kalın bağırsak tutulumu var ise demir eksikliği görülebilir,
• Yaygın ince bağırsak tutulumunda ise protein, B12 vitamin eksiklikleri ve besin malabsorpsiyonu (besin emiliminde sorun olması) görülebilir.
• Kilo kaybı
• Solgun ve aşırı zayıf bir görünüm,
• Karında ele gelen kitle ya da apseler,
• Karında hassasiyet,
• Çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği,
• Cinsiyet özellikleri gelişiminde gerilik gibi belirtiler görülebilir.

Ülseratif Kolit: Ülserafit Kolit de tıpkı Crohn gibi sindirim sistemi dışında da iltihabi hastalıklar meydana getirebilir. Bu hastalık da ataklar şeklinde meydana gelir. Fakat bu ataklar ciddi müdahaleler gerektirecek kadar şiddetli olabilir. Ataklar günler veya haftalar boyunca sürebilir. Belirtileri genel anlamda Crohn belirtileri ile benzerlik gösterir. Fakat genel anlamda ayırt edilebilecek belirtileri;

• Mukus içeren kanlı ishal atakları,
• Dışkılama ile hafifleyebilen karın ağrısı,
• Karında ve kasıklarda kramplar şeklindedir.
• Anal bölgede çatlaklar. Anal bölgede çatlak meydana geldiği durumlarda kişi dışkılama sırasında ve sonrasında şiddetli ağrı hisseder ve bu bölgelerde kanama olabilir.

Her iki hastalığın da sebep olabileceği ciddi bir tablo olan Toksik Megakolon meydana gelebilir. Genel anlamda bu hastaların hastaneye yatış sebebidir. Toksik megakolon, kalın bağırsağın aşırı derecede genişlemesi durumudur. Kalın bağırsak çapı 6 cm’nin üzerine çıkmıştır.

Bağırsak İltihabının Nedenleri Nelerdir?

Bağırsak iltihabının kesin sebebi tam olarak bilinmemekle beraber yatkınlık oluşturduğu düşünülen birçok sebep vardır. En yaygın sebepler arasında bakteri, virüs ve parazit gibi mikroorganizmalar sayılabilir.  

Özellikle günümüzde artış göstermesine dayanarak getirilen açıklama, yemek hijyeninin ve yemeklerin korunma yöntemlerindeki gelişmeye bağlı olarak bağırsak florasının bağışıklığının yeterince güçlenememesi ve bunun sonucunda en ufak bir enfeksiyonda aşırı etkilenmesi yönündedir. Bu aşırı etkilenme sonucunda meydana gelen uygunsuz immün (bağışıklık) cevabı tetikler, bağırsak epitelinin (yüzey tabakası) bariyer özelliği zedelenir ve bu immün cevap kalıcı hale gelir ise hastalık kronikleşir. 

Ayrıca bağırsak iltihabının oluşmasında genetik etmenler de önemlidir. Aile üyelerinde bağırsak iltihabı olması kişinin hastalığa yakalanma riskini arttırmaktadır.

Bağırsak İltihabının Teşhisi

Bağırsak iltihabında her ne kadar tutulum yerleri, şekilleri ve hastalık çeşitleri açısından farkları olsa da tanıya götüren laboratuvar ve görüntüleme çalışmaları benzerdir. Bağırsak iltihabının teşhisi şu adımlar ile konabilir;

• Anamnezde (hastanın hikayesi, geliş nedeni) bağırsak iltihabını düşündürecek belirtilerin olması,
• Bağırsak iltihabını düşündürecek risk faktörlerinin ya da aile hikayesinin olması,
• Laboratuvar çalışmalarında kan testinde; demir eksikliği, B12 vitamin eksikliği, enfeksiyonu düşündürecek bulguların (CRP, SEDİM yüksekliği) olması,
• Dışkı değerlendirmesinde; mukus, kan, bağırsak yüzeyi (epitel) kalıntıları ve mikroorganizmaların (bakteri, virüs, parazit) görülmesi,
• Görüntülüme yöntemi olarak Baryumlu Grafi; ağız yoluyla veya anal yoldan hastaya Baryum (radyolojik görüntülemeyi sağlayan bir çeşit ilaç) verilir. Tüm sindirim sisteminin grafisi çekilir. Bu sayede mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve rektum yapısı incelenebilir.
• Endoskopi yöntemi ile mide ve ince bağırsak yüzeyi incelenir, herhangi bir anormal yapı tespit edildiğinde parça alınıp patolojik araştırma yapılır.
• Kolonoskopi ile de anal bölge, rektum, kalın bağırsak ve ince bağırsağın son bölümü incelenebilir aynı şekilde parça alınarak mikroskobik inceleme yapılabilir.
• Ayrıca batın bölgesini (karın) görüntüleme yöntemi olarak Bilgisayarlı Tomografi (BT) ve ManyetikRezonans (MR) da tanıya yardımcı olabilir.

Tüm bu incelemelerde başta Ülseratif Kolit, Crohn olmak üzere diğer bağırsak iltihabı hastalıklarına uyan bulgular var ise bağırsak iltihabı teşhisi konur.

Bağırsak İltihabı Tedavisi

Tedavi yöntemleri; bağırsak iltihabının tutulum yerleri, derecesi, sindirim sistemi dışında bir hastalık olup olmadığı, var ise ciddiyetinin hangi durumda olduğu, hastanın yaşı, genel durumu, büyüme gelişme geriliği olup olmadığı, tedaviye uyum sağlayabilirliği gibi faktörlere göre değerlendirilir.

Hastalığın sebebine göre tedavi yöntemleri değişir. Örneğin; Alerjik kolit ise sebep olan besini tüketmemek, uygun diyet oluşturmak, alkolden uzak durmak, sebep olan bakteriler ise antibiyotik kullanmak gibi birçok yöntem kullanılabilir. Kişi ağır veya uzun süreli bir ishal tablosu ile gelmiş ise sıvı kaybını gidermek amacı ile sıvı destek tedavisi uygulanabilir.

Ülseratif Kolit ve Crohn bağışıklık sisteminin anormal yanıtı sonucu meydana gelen bir hastalık olduğu için tedavisinde İmmünsupresif (bağışıklığı baskılayan) ilaçlar kullanılır. Tedavinin amacı hastalığın alevlendiği dönemde belirtileri baskılamak, hastalığı kontrol altına almak ve hastalığın tekrar etmesini engellemektir.

İmmünsupresifler kişinin bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar olduğu için, kişiyi enfeksiyonlara açık hale getirebilir ve yan etkileri olabilir. Bu açıdan tedavi uygulanırken olabilecek en düşük dozlarda, tek ilaç tedavisiyle hastalık kontrol altına alınmaya çalışılır. Yanıt alınmadığı yani beklenen düzelmenin olmadığı durumlarda daha etkin bir ilaca geçilir. Basamak basamak ilerlenir. 

İnce bağırsak veya kalın bağırsakta; tıkayıcı darlıklar, enfeksiyon kaynaklı komplikasyonlar (apse, fistül, kanamalar vs.) gelişir veya ilaç tedavisine yanıt vermeyen dirençli tutulum var ise cerrahi tedavi uygulanabilir.

Bağırsak İltihabı Tedavi Edilmezse

Sindirim sistemi hayati açıdan oldukça önemli bir sistemdir. Besin alınımına ne kadar ihtiyaç var ise sağlıklı bir sindirim ve boşaltımın gerçekleşmesine de o derece ihtiyaç vardır. Bağırsak iltihabının tedavi edilmediği durumlarda, kanlı ishal, ateş, ağrılar ve sebep olduğu başka hastalıklar uzun dönem süreceği ve ilerleyeceği için kişinin yaşam kalitesini düşürür ve daha da ileri dönemlerde çok ciddi tablolara sebep olabilir. Örneğin; uzun dönem ishal sonucu vücut dehidrate olur yani aşırı su kaybeder. Sıvı kaybına bağlı organ yetmezliği ile seyreden ‘şok tablosu’ meydana gelebilir ve hasta ölebilir. 

Ayrıca iltihap, sindirim sistemi yüzeylerinde sürekli bir şekilde harabiyete sebep olduğundan dolayı o bölgelerde kanserleşme riskini de arttırır.

Bağırsak İltihabına Ne İyi Gelir?

Sindirim sistemimizin sağlığına yediğimiz besinler, günlük alışkanlıklarımız ve yaşadığımız ortam gibi birçok faktör etki etmektedir. Bu açıdan Bağırsak iltihabına;

• Sağlıklı beslenmek, özellikle lifli gıdalardan zengin besinler tüketmek. Örneğin; yoğurt, meyve ve sebzeler, bol su tüketmek gibi...
• Egzersiz yapmak. Ağır egzersizler olmasa bile günlük 30-45 dakikalık yürüyüşler,
• Stresten uzak durmak gibi uygulamalar bağırsak iltihabına iyi gelmektedir.

Yapılan gözlemlere göre sigara kullanımı Ülseratif Kolitin belirtilerini hafiflettiği görülmüştür. Fakat sigara Crohn hastalığının ise alevlenmesine sebebiyet vermektedir.

Bağırsak İltihabına Ne İyi Gelmez? 

Bağırsak iltihabını alevlendiren bazı durumlar vardır, bunlar;

• Fiziksel ya da duygusal anlamda strese maruz kalmak,
• Hijyenik açıdan kötü şartlarda yaşamak,
• Sigara kullanımı,
• Lif açısından fakir, sağlıksız besinler tüketmek,
• Hareketsiz yaşam tarzını benimsemek gibi etkenlerdir.

Bağırsak İltihabı İlaçları Nelerdir?

Bağırsak iltihabı bakteri kaynaklı ise tedavisinde antibiyotik kullanılır. Ülseratif kolit ve Crohn bağışıklık sisteminin anormal yanıtından kaynaklı bir hastalık olduğu için tedavisinde immünsupresyonlar, sistemik steroidler, biyolojik ajanlar ve antibiyotikler kullanılır. Başlıca ilaçlar şunlardır;

• Antibiyotik: Siprofloksasin
• Sistemiksteroid: Kortikosteroid, Budesonid
• İmmünsupresyon: Azatiopürin, 6-Merkaptopürin, Metotreksat, Siklosporin, Takrolimus
• Biyolojik ajanlar: İnfliksimab, Adalimumab, Natalizumab.

Bağırsak İltihabı Ameliyatı

Bağırsak hastalığının tedavisinde bazı durumlarda ameliyata başvurmak gerekir. Bu durumlar;

• İlaç tedavisine rağmen iyileşme göstermeyen olgular,
• Masif (yüksek derecede) kanama olması
• Boşaltılmasına rağmen sürekli tekrar eden veya perkütan (deri üzerinden) boşaltılamayan apselerin olması,
• Fistü l(anormal kanal) oluşumu durumunda fistülün kapatılamaması,
• Tutulumun olduğu bölgede kanserleşme gibi şartlardır.

Gelişen duruma göre uygulanacak ameliyat yöntemi farklılık gösterir. Laparotomi, Laparoskopik cerrahi, cerrahi olarak apse boşaltımı, Balon dilatasyon, Striktüroplasti bağırsak iltihabında yapılan ameliyat çeşitleridir.

Çok nadir de olsa bazı hastalarda ameliyat sonrası hastalığın tekrar ettiği durumlar olabilir. Bu durumlarda hastaya ilaç tedavisi uygulanır. 

Bebeklerde Bağırsak İltihabı

Bağırsak iltihabının yenidoğandaki karşılığı Nekrotizan Enterokolit (NEK) tir. Yenidoğan grubunda görülen en sık görülen ve en çok korkulan sindirim sistemi hastalığı bağırsak iltihabıdır. İltihap en sık ince bağırsak, sağ kolon ve çekumu tutar. Belirtiler doğumdan sonraki 3. ve 10. günler arasında görülmeye başlanır. 

Yenidoğan bebeklerde NEK yani bağırsak iltihabının oluşmasına birçok etken sebep olabilir. Bu etkenler;

• Prematürelik (erken doğum),
• Doğum sırasında veya sonrasında meydana gelen bazı problemlerden dolayı bağırsak kan akımının bozulması,
• Hızlı ve aşırı düzeyde besleme,
• Bağırsak yapısındaki mikroorganizmaların (bakteriler) enfeksiyon oluşturması
• Down sendromu, doğumsal kalp hastalıkları, Hirsuprung (bir çeşit doğumsal bağırsak anormalliği) hastalığı bağırsak iltihabı riskini arttırır.

Tedavisinde ise;

1. Bağırsak dinlendirilmesi: göbekten bir sonda aracılığıyla beslenme sağlanır.
2. Enfeksiyonun tedavisi: antibiyotikler kullanılır.

Gebelerde Bağırsak İltihabı

Ülseratif kolit ve Crohn hastalığında çok az bir oran olsa da gebe kalma şansında azalma görülebilir. Gebe kalındığı durumlarda ise hastalığın alevlenme dönemine denk gelmesi bebeğin ve annenin sağlığını olumsuz etkileyebilir. 

Bu yüzden gebelik planlanırken öncesinde tedavi sağlanmalı ve gebelik boyunca da doktor kontrolünde olunmalıdır. Gebeliğin hastalık dönemine denk geldiği durumlarda kullanılan ilaçların yan etkisi olabilir fakat bu oran çok düşük bir orandır.

Bağırsak İltihabı için Hangi Doktora Gidilir?

Bağırsak iltihabının olduğu durumlarda belirtiler şiddetli ise Acil‘e başvurulabilir. Normal şartlarda bağırsak iltihabı ile ilgilenen bölüm Dahiliye veya yan dalı olan Gastroenterolojidir.

Ülseratif kolit ve Crohn hastalıklarının atak döneminde, şiddetli belirtiler yaşandığı durumlarda herhangi bir zaman dilimi gözetmeden hastanenin Acil bölümüne başvurulabilir. Acil doktoru hastalığın şiddetini hafifletmek için gerekli tedavileri uygulayacaktır. Bağırsak iltihabından şüphelendiği durumla gerekli bölümlere yönlendirecektir.

Eğer hasta 18 yaşından küçük ise Pediatri veya Çocuk Gastroenteroloji bölümüne başvurulmalıdır.