Temizlik Hastalığı

Temizlik Hastalığı Nedir?

Temizlik hastalığı kişinin takıntılı bir biçimde her şeyin kirli olduğuna inanması ve her şeyi sürekli yıkama ve silme eyleminde bulunması, kişinin temizliğe saplantılı hale gelmesi ve aşırı titiz olmasına denir. Kişi şüphecilik ve kaygıdan kurtulmak için sürekli temizlik yapmaya başlar. Obsesif-kompulsif hastalığın bir alt türüdür ve kadınlarda erkeklerden 3 misli daha sık görülür. Toplumda görülme sıklığı %1-2 arasıdır. Genellikle 20’li yaşlarda başlar nadirende olsa çocuk çağında görülebilir.

Belirtileri arasında sık sık el yıkama, tuvalette ve banyoda uzun süre vakit geçirme, eve gelen misafir veya yabancıların eşyayla temasında hemen temizlik eyleminde bulunulması ve bu temastan rahatsız olunması, dışarıda giydiği elbiseleri hemen yıkaması, elleri sabun ve dezenfektanla sık sık yıkama şeklinde belirtiler göstermektedir. 

Nedenleri arasında kaygı bozukluğu, çocukluk çağı travmaları, model alınan kişide bu hastalığın bulunması, beyin iletiminde rol oynayan serotonin maddesinin işlevinin bozulması, aile içi çatışmalar, aşırı mükemmeliyetçi kişiliğin olması, eleştirisel ebeveynlerin olmasından kaynaklanabilir.

Bu hastalığa biriktirme takıntısı, eşyaları ve gaz ocağı tarzı şeyleri kontrol etme takıntısı, cinsel takıntı, dini takıntılar ve sayma takıntıları eşlik edebilir. Ayrıca ellerin ve cildin sık yıkanmasına bağlı cilt hastalıkları görülebilir. Bu hastalarda batıl inançlarda yoğun olarak bulunur. Temizlik hastalığında kişi temizleme dürtüsünü engelleyemez. Hem kendisini hem sosyal çevresini çok yıpratır. Tedavisinde serotonin geri alım engelleyicileri ve psiyaktrik terapi teknikleri kullanılır. Tedavisi uzun sürelidir 2 yıla kadar uzayabilir.

Temizlik Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Temizlik hastalığının belirtileri genellikle temizliğe saplantılı olmak ile ortaya çıkar. Bu hastalar çevrelerinde temiz ve düzenli olarak bilinirler. Temizlik alanlarında uzun süre kalma, her şeyi saplantılı biçimde silme, her şeyi sık sık yıkama şeklinde belirtiler gösterirler. Bu hastalar dokunma gibi temaslardan kaçınmaktadırlar. Ayrıca ellerin sık sık yıkanmasına bağlı cilt sorunları ortaya çıkabilir.

• Ellerin sık sık yıkanması bazen tahriş oluncaya kadar yıkanması
• Banyoda ve tuvalet gibi temizlik alanlarında sık sık kalma
• Aşırı sabun ve dezenfektan kullanmak
• Her gün evi baştan sona yıkamak
• Dışarıdan eve misafir geldiğinde veya yabancının birinin gelmesinden sonra tekrar evi yıkamak
• Zamanın çoğunu temizlik yaparak harcamak
• Kirli olduğunu düşündüğü nesneyi yıkamadan kullanamamak
• El sıkışma gibi temas gerektiren durumlardan kaçma veya el sıkışma gibi temaslarda eli hemen yıkama ihtiyacı
• Ellerin sık yıkanmasına bağlı egzama gibi cilt sorunları
• Dışarıdan eve gelindiğinde elbiselerin yıkanması gibi belirtiler gösterebilir.

Temizlik Hastalığın Nedenleri Nelerdir?

Temizlik hastalığının çeşitli nedenleri vardır. En sık nedenlerinden biri altta yatan kaygı bozukluğudur. Kişi kaygıyı azaltmak için saplantılı biçimde temizleme eyleminde bulunur. Bunun yanında kişilik yapısı, aile içi çatışmalar, yalnızlık ve değersizlik duygusu gibi nedenlerde etkilidir. Kişinin genetik eğilimi etkilidir ve yakınlarında bu temizlik hastalığının görülmesi kişide temizlik hastalığı olma ihtimalini artırır. Ayrıca vücudun fiziksel aksaklıklarında temizlik hastalığı görünebilir. Bunlar serotonin işlev bozukluğu ve beyinsel hastalıklardır.

• Rol model alınan kişide temizlik ve titizlik hastalığının olması
• Kişinin genetik eğiliminin olması
• Aile içi çatışmalar, yalnızlık ve suçluluk duygusu, çocukluk çağı travmaları, mutsuz evliliğin olması, kişinin eleştirisel ortamda büyümesi
• Beynin bazı bölümleri arasındaki bağlantılarda sorun olmasından kaynaklanan beyinsel patolojilerde
• Beyin iletiminde rol oynayan serotonin işlevinin bozulması
• Kişilik yapısının aşırı titiz, mükemmeliyetçi olması
• Kaygı bozukluğu gibi sebepler neden olabilir.

Temizlik Hastalığı Teşhisi

Uzman doktor hastanın davranışlarına ve anlattığı belirtilere göre teşhis koyar. Teşhiste dikkatli olunmalıdır. Hastalık bazen depresyon, kaygı bozukluğu, şizofreni ile karışabilir. Teşhis koyacak uzman doktorun tüm etkenleri detaylı düşünmesi gerekir. Ayrıca maudsley obsesif testide kullanılabilir.

Maudsley obsesif testi: 37 sorudan oluşan bir testtir. Test cevapları evet ve hayır şeklinde verilmektedir. Bu test kesin bir teşhis koymaz. Kişilerde hastalık olduğuna dair fikir verebilir.

Temizlik Hastalığı Tedavisi

Bilişsel ve davranışçı terapi: Duygusal ya da tavırsal olarak sıkıntı oluşan durumlarda fikir, duygu ve tavır arasında kurulan bağıntının bazı gerçeklikten kopmuş ve zorlayıcı inançlara neden olduğu ve bireyde şartlanma oluştuğunu belirtir. Kişi bu inanışları nedeniyle kendini değersiz, sevilmeye layık olmayan ve işe yaramayan biri gibi hissedebilir. Bu şekilde düşünen biri hızlıca kaygı ve depresyon bozukluğuna sürüklenebilir.

Bilişsel Davranışçı Terapi, kişinin kendini saplantılı biçimde şartlanmasını ve kendi bilinciyle ilgili bağlantıyı görür. Bu inanç sisteminin düşüncelerini kişiye göstermeyi amaçlar kişinin kendi davranış ve düşüncelerine ayna tutmayı amaçlar. Amaç kişiye içgörü ve farkındalık kazandırmaktır. Tedavi boyunca en önemli amaç işlevsiz, iyi gelmeyen zorlayıcı fikirlerin gerçekçi ve zorlayıcı olmayan düşüncelerle değiştirilmesidir. Duygu ve düşünce boyunca oluşturulan değişimin duyguları da gerçeklik zeminine oturmuş şekilde etkileyeceğini ve bu nedenle istenilen tavırsal farklılığın oluşacağını belirtir. Tedavi boyunca kullanılan teknikler yardımıyla kişiye çeşitli baş etme yolları öğretilir. Bu teknikle zorlayıcı ve gerçeklikten kopmuş düşünce ve davranış kalıplarının pozitif değişimi amaçlanır.

Bilişsel davranışçı terapinin süresi birçok faktöre bağlıdır. Kişinin kişiliği, kendine olan farkındalığı, zorlayıcı ve yineleyici düşüncelerin yoğunluğu, stresli olaylara maruz kalması gibi durumlara göre tedavi süresi değişebilir. Genellikle 8-16 seans arası sonuç alınmaktadır. Kişi iyi olduğunu hissedip tedaviyi bırakmamalıdır. Tedaviyi sonlandıracak kişi uzman doktordur. Bilişsel davranışçı terapi gerekli görüldüğü halde ilaçlarla desteklenmektedir.

Serotonin geri alım engelleyicileri: Temizlik hastalığında beyindeki sinirsel iletimi düzenleyen serotonin maddesinin işlevi bozulabilir ve buna yönelik tedavi verilir. Bu tür ilaçlarda etkinin görülmesi için en az 2 hafta beklenmelidir. İlacın etkili olduğuna karar verilmesi için ise en az 10 hafta beklenmelidir. İlk başlarda baş ağrısı, uyku bozukluğu, mide bulantısı, duygusal inişler ve çıkışların görülmesi, hastaların dile getirmekten çekindiği cinsel yan etkiler görülebilir.

Tedavi süresi hastadan hastaya değişmekle beraber genellikle 2 yıldır. Hasta burada ben iyi oldum deyip ilacı kesinlikle bırakmamalıdır bir uzman doktor kontrolünde ilaç bırakılmalıdır. İlacın bırakılmasında kademeli bir yöntem kullanılır. İlaç direkt bırakılmaz doz azaltılarak bıraktırılır. İlaç dozu doktor tarafından ayarlanmalıdır kesinlikle ne fazla ne eksik alınmalıdır. Düzenli alınmalıdır.

Transkraniyal manyetik stimülasyon(TMS): Beyindeki sinir hücrelerini manyetik etki kullanılarak uyarılmasına denir. Depresyon, kaygı bozukluğu ve takıntılarda kullanılabilir.

Temizlik Hastalığı Tedavi Edilmezse?

Temizlik hastalığı tedavi edilmezse daha fazla ilerleyebilir. Örneğin kişi 1 saat banyoda kalıyorsa bu 2 saate çıkabilir. Kişi artık uykusundan feragat edip temizlik yapmaya başlayabilir. Bu temizlik saplantısı kişiyi aşırı yorabilir ve intiharla bile sonuçlanan durumlar meydana gelebilir. Ayrıca kişinin sosyal çevresiyle olan ilişkisi bozulabilir. Kişi eşinden boşanabilir, çocuklarıyla çatışma yaşayabilir. Sosyal çevresi tarafından dışlanabilir. Bu olaylarda kişide daha fazla kaygı uyandırıp temizlik saplantısını arttırabilir. Tedavi geciktikçe temizlik ve titizlik hastalığının tedavisi uzayabilir ve tedavi süreci zorlaşabilir. Bu gibi nedenlerden dolayı kişi hızlıca psiyaktr ve psikolog gibi işinin uzmanlarına danışmalıdır.

Temizlik Hastalığına Ne İyi Gelir?

Temizlik ve titizlik hastaları genellikle temiz ve düzenli yerlerden hoşlanırlar ve bu tip yerlerde bulunmaları hastalarının rahat hissetmesini sağlar. Bu hastalarda yükselen kaygıyı kontrol etmek için temizleme davranışının görüldüğü görülür. Kaygı düzeyinin az olduğu ortamlarda bulunmadırlar. Aile içi çatışmanın az, eleştirme düzeyinin yoğun olmadığı ve kendilerini değerli hissettiren ortamlarda bulunmalarında fayda vardır.

Temizlik Hastalığına Ne İyi Gelmez?

Temizlik hastalığının aile içi çatışma ortamlarında, eleştirinin yoğun olduğu yerlerde tetiklendiği bilinmektedir. Bu hastalarda ortam değişikliği olduğunda kaygı düzeyinin yükselmesi görülebilir. Hamilelik ve travmatik olaylarda artmaktadır. Özellikle kalabalık ve yabancılarla yaşanması gereken yerler örneğin askerlik ve cezaevi gibi yerlerde hastaların kaygı düzeyini yükseltmektedir ve depresyon eğilimini arttırmaktadır.

Temizlik Hastalığı İlaçları

Temizlik hastalığı ilaçları genellikle serotonin üzerinde etki etmeyi amaçlar. Serotonin vücutta canlılık ve mutluluk hissi verir. Bu hastalarda serotonin işlev bozukluğu ve serotonin azlığı tespit edilmiştir. Bu ilaçlarda amaç serotonin miktarını arttırmaktır. Ayrıca depresyon gibi hastalıklar eşlik ediyorsa trisiklik anti depresanlar kullanılabilir. Temizlik hastalığı tedavisi uzun süreli olabilir. Hastalar ilaçları ben iyi oldum deyip bırakmamalıdır. İlaçlar kesinlikle düzenli ve doktor kontrolünde kullanılmalıdır.

Serotonin geri alım engelleyicileri: Serotonin vücutta canlılık, zindelik, mutluluk hissi veren bir maddedir ayrıca beyin iletim sisteminde rol oynamaktadır. Bu hastalarda serotonin azalmıştır veya işlevi bozulmuştur bundan dolayı serotonine yönelik tedavi yapılmaktadır. Serotonin geri alım engelleyicileri serotoninin hücrelere girmesini engelleyip serotoninin hücre dışında kalmasını sağlayıp miktarını artırırlar.

Serotonin geri alım engelleyicileri hemen etki göstermezler en az 2 hafta içinde etkileri görülür. 2 yıl kullanılması önerilir. Baş ağrısı, mide bulantısı, hazımsızlık, ağızda kuruma, cinsel sorunlar gibi yan etkiler görülebilir. Serotonin geri alım engelleyicileri düzenli ve doktor kontrolünde kullanılmalıdır.

Trisiklik anti depresanlar: Temizlik takıntısına eşlik eden depresyon varsa depresyonu tedavi etmek için yardımcı ilaç olarak kullanılabilir.

Monoamin oksidaz inhibitörleri: Monoamin oksidaz vucutta serotonini parçaladığı düşünülmektedir. Monoamin oksidaz inhibe edildiğinde serotonin miktarı artmaktadır.

Çocuklarda Temizlik Hastalığı

Çocukluk çağındaki temizlik hastalığı 7-12 yaş arasında başlamaktadır. Çocukluk çağında görülen temizlik hastalığı erkeklerde daha sık görülmektedir. Çocuklarda tanı daha geç konmaktadır bunun nedeni ise çocuklar kendilerini yetişkinler gibi rahat ifade edememesidir. Çocuklarda mikrop bulaşma korkusu, yeme kısıtlılığı görülebilir. Ödevleri tekrar tekrar yapma, mükemmeliyetçi kişilik eşlik eden belirtiler arasında olabilir. Geç fark edilirse çocuk depresyona girebilir ve ders başarısı düşebilir. Bu gibi durumlar fark edildiğinde hızlıca profesyonel destek almak gerekir.

Hamilelikte Temizlik Hastalığı

Temizlik hastaları stres düzeyleri yüksek hastalardır. Hamilelikte bu hastalara ek stres ve kaygı getirmektedir. Bu hastalar normal hastalara göre daha evhamlı ve kaygılıdırlar. Hamilelerde oluşan stres ve kaygı zaman zaman hamileliği kötü etkileyebilir. Bu nedenle hamilelerin mutlaka doktora durumu anlatması ve destek alması gerekir.

Temizlik Hastalığında Sosyal Çevreye Düşen Görevler Nedir?

Temizlik hastaları bu hastalığın sosyal çevresi tarafından bilinme düşüncesinden dolayı kaygıya kapılabilir. Sosyal çevrenin kendisiyle dalga geçeceğinden, ayıplayacağından, küçük düşüreceğinden dolayı kaygıya kapılabilir. Bu nedenle hastalıklarını gizleyemeye çalışabilirler. Bundan dolayı hastalar tedaviye uzun süre geçtikten sonra gelebilirler. Bu hastaların davranışlarını engelleyemediği bilinmelidir. Onun için bu hastalara anlayışlı davranmalı ve profesyonel destek için cesaretlendirilmelidir.

Temizlik Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?

Ülkemizde temizlik ve titizlik hastalığıyla ilgilenen bölüm psikiyatri bölümüdür. Kişinin bu belirtileri göstermesi ve engelleyememesi, kişinin kendisini ve sosyal çevresini bu konuda çok yorması durumunda psikiyatri bölümüne başvurması gerekir.