Tifüs

Tifüs Nedir?

Tifüs, bir bakteri türünün insanda yol açtığı ateşli enfeksiyon hastalığıdır. Halk arasında lekeli humma adı ile bilinir. Çünkü ciltte ufak kırmızı ve kaşıntılı lekelenmelere neden olur. Humma ise, ateşli hastalıkların ortak adıdır. Tifüse sebep olan bakteri Riketsiya, bakteri olmasına karşın virüsler gibi yalnızca canlı hücrelerin içinde yaşar. Bu sebeple insandan insana damlacık, temas gibi yollarla bulaşmaz. Her yaştan ve cinsiyetten bireyde görülebilen bir hastalıktır.

Riketsiya bakterileri, bit, pire, kene gibi eklem bacaklı parazit hayvanların hücrelerinde yaşar, onları enfekte eder. Enfekte olmuş bit, pire, kene gibi canlıların insanları ısırması sonucu da insana bulaşır. Buradan çıkarılabileceği gibi, tifüs hijyenle ve yaşanan ortamla doğrudan alakalı, önlenebilen bir hastalıktır.

Tifüs yayılım düzeni ve neden olan etken bakımından 3 ana gruba ayrılır:

• Epidemik tifüs: Büyük salgınlar yapan, bit ısırması ile geçen tip
• Endemik tifüs: Belirli bir bölgede yayılan, pire ısırması ile geçen tip
• Çalılık tifüsü: Riketsiya değil, Orientia tsutsugamushi adı verilen başka bir bakteriden kaynaklı, kene ile geçen tip

Tifüs, gelişmiş ülkelerde nadir görülen bir enfeksiyondur. Gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerin, özellikle hijyen sağlamak için uygun alt yapının bulunmadığı, geri kalmış, maddi yetersizliklerin ön planda olduğu ve insanların iç içe yaşayıp birbiriyle çok yakın temasta bulunduğu bölgelerinde görülmesi tipiktir. Ayrıca, gelişmiş ülkelerin vatandaşları da seyahat ettikleri ülkelerde bit, pire, kene gibi hayvanlar tarafından ısırılırsa tifüs kapabilir. Tarihi olarak da, büyük cephe savaşları esnasında askerlerin birbirine çok yakın olması ve hijyene ulaşamaması nedeniyle büyük salgınlara ve sonucunda ciddi can kayıplarına neden olduğu bilinmektedir.

Tifüs, tedavi edilmediği takdirde ciddi hastalık yapan hatta ölümle sonuçlanan ciddi bir enfeksiyondur. Fakat tamamen tedavi edilebilir. Belirtileri gösteren bireylerin mutlaka hekime başvurması ve tedavi alması gerekir.

Tifüs Belirtileri Nelerdir?

Tifüs belirtilerinin tipik ve belirgin olarak seyredenleri genelde 3 tip tifüs için de ortaktır. Fakat alt tipler daha ağır ve çeşitli belirtilerle seyredebilir.

Tifüste ortak belirtiler şunlardır:

• Ateş
• Ateşe bağlı üşüme-titreme hissi
• Baş ağrısı
• Cilt döküntüsü, ufak cilt kızarıklıkları
• Kaşıntı

Epidemik (bit kaynaklı) tifüs belirtileri aniden ve şiddetli şekilde ortaya çıkar. Sık görülenleri ise şunlardır:

• Ciddi baş ağrısı
• Yüksek ateş (39 derece ve üzeri)
• Göğüs ve sırttan başlayıp tüm vücuda yayılan cilt döküntüleri
• Konfüzyon (bilinç bulanıklığı) tablosu; hastalar günü, tarihi ve bulunduğu yer gibi basit bilgileri karıştırmaya başlar, dikkat azalır, hafıza bulanıklaşır.
• Uykuya eğilim ve donukluk hali; hasta gerçeklikten kopmuş gibidir.
• Parlak ışığa bakamama, ışık hassasiyeti
• Tansiyon düşüklüğü, nabız zayıflığı
• Ciddi kas ağrıları

Endemik (pire kaynaklı) tifüste belirtiler 10-12 gün içinde yavaşça ortaya çıkar. Epidemik tifüse göre daha yumuşak seyreder.

Epidemik tifüse özgü belirtiler ise şunlardır:

• Kuru öksürük
• Mide bulantısı-kusma
• İshal

Çalılık tifüsünde (kene kaynaklı) ise sık görülen belirtiler şunlardır:

• Vücudun çeşitli yerlerinde ele gelen şişlikler (hastalıkla mücadele etmek için boyutu artan lenf bezlerinden kaynaklanır)
• Halsizlik, yorgunluk
• Kaşıntılı, kızarık geniş cilt alanları (özellikle ısırık bölgesinin etrafında görülür)
• Öksürük

Tifüs belirtileri genellikle 5-14 gün arasında ortaya çıkar. Bu süreçte hastalık belirti vermeden vücutta yayılır. Bu sebeple turist olarak tifüsün yaygın olduğu bölgelere giden bireyler genelde eve döndükleri zaman belirtileri göstermeye başlarlar. Hekimlere yakın zamanlardaki seyahat öyküsü vermek bu açıdan çok önemlidir çünkü ülkemizde oldukça nadir bir hastalık olduğundan akla gelmesi zor olabilir.

Tifüs Nedenleri Nelerdir?

Tifüs, tifüs bakterilerini taşıyan eklem bacaklı parazit hayvanların (bit, pire, kene) ısırıklarının neden olduğu bir hastalıktır. İnsandan insana; temas, cinsel yol, damlacık, dışkı yolu gibi yollarla bulaşmaz. Bir bölgede beraber yaşayan insanlarda görülmesinin nedeni hepsinin aynı yaşam koşullarına sahip olması ve bakteri taşıyan parazitlerin insandan insana kolayca atlayabilmesidir.

Tifüsün nedenlerine ulaşmak için tifüsün tipinin belirlenmesi gerekir. Çünkü her tipe neden olan bakteri farklıdır.

Epidemik tifüs için, Rickettsia prowazeki adlı bakteri etkendir ve vücut bitleri ile yayılır. Yüksek nüfus yoğunluğu ve düşük hijyen koşullarının olduğu her yerde görülebilir, en sık görülen tifüs alt tipidir.

Endemik tifüs için, Rickettsia typhi adlı bakteri etkendir ve etkeni pirelerdir. Pireler genelde kedi ve köpeklerde konaklayan parazitlerdir. Fakat fare/sıçan gibi hayvanların da pire taşıdığı unutulmamalıdır. Hayvanlarla yakın temas sonucu insanlara bulaşır ve insandan insana da çok kolay yayılır. Her yerde görülebilse de genelde bir ülkenin belirli bir bölgesinde yayılma eğiliminde, bölgeye özgüdür.

Çalılık tifüsü (çalılık ateşi- tsutsugamushi hastalığı) için ise, Orientia tsutsugamushi adlı bakteri etkendir ve etkeni kenelerdir. Hastalığı bulaştıran keneler larva (tam olgunlaşmamış) formlarında olur. Asya, Pasifik Bölgesi, Avustralya gibi egzotik bölgelerde görülen bir hastalıktır, ülkemizde rastlanmaz.

Bahsi geçen kene, pire ve ya bitleri taşıyan bireylerle yakın temas sonucu hastalık yayılır. Fakat yatak, çarşaf, havlu gibi ev eşyalarının ortak kullanımı da bir bulaşma yoludur. Çünkü parazitler bu eşyalar üzerinde yerleşebilir, yalnızca insanlarda bulunmaz.

Riketsiyaların hücrelere gelip kişiyi hasta etmesi için öncelikle kan damarlarına ulaşması gerekir. Taşıyıcı parazitin ısırdığı yerde ciddi bir kaşıntı oluşur. Bunun sonucunda insan sert bir şekilde sürekli bölgeyi kaşır. Bölge tahriş oldukça bakteri zengin kan dolaşımı içeren alt cilt katmanlarına doğru ilerlemiş olur, kana karışır ve neticede bireyi enfekte eder.

Tifüs Teşhisi

Tifüs teşhisi için bahsi geçen belirtilerle hekime başvurulduğunda hekim ilk aşamada şikayetleri ve tıbbi öyküyü sorgulayacaktır. Tıbbi öykü içinde, mevcut cilt hastalığı olup olmadığı, yaşanan bölge ve ortam, hijyen düzeyi, yurtdışına seyahat öyküsü gibi faktörler söz konusu olur.

Genelde tipik öykü ve şikayetlerin varlığında bu aşamadan sonra tanı konur ve tedaviye başlanır fakat tanıyı kesinleştirmek için şu yöntemlere başvurulabilir:

• Kan tahlili: Çeşitli enfeksiyon belirteçlerinin kanda yoğun olması kişide bakteriyel bir enfeksiyon olduğunu doğrular.
• Cilt biyopsisi: Döküntülü deri bölgelerinden yüzeysel örnekler alınarak laboratuvara gönderilip incelenmesi sağlanabilir.
• Western-blot ve immünfloresan (IFA) incelemeleri: Riketsiya bakterisine özel belirteçlerin arandığı ve kesin tanı koydurucu testlerdir fakat zaman alabilir.

Tifüs Tedavisi

Tifüs bir bakteri enfeksiyonu olduğu için antibiyotik ilaçlarla tedavi edilir. Kendi kendine geçen bir hastalık değildir, tedavi alınması şarttır. Tedaviden sonraki önemli bir basamak da yaşam koşullarını iyileştirmek ve tekrar enfekte olmayı önlemektir. Tifüs, bir kere geçirildikten sonra bağışıklık oluşturan bir hastalık değildir tekrar bulaşması mümkündür.

Tedavinin yanı sıra, 2.Dünya Savaşı sırasında geliştirilmiş bir tifüs aşısı mevcuttur fakat koruyuculuğu çok yüksek olmadığından yaygın kullanılmamaktadır.

Tifüs İlaçları

Tifüs için kullanılacak ilaçlar antibiyotiklerdir. Antibiyotik kullanımı için en önemli faktör zamanında, doğru dozda ve düzenli kullanımdır aksi takdirde ilaçlar etkisiz kalır. Tedavi yaklaşık 7-10 gün sürer. Bu amaçla en sık kullanılan antibiyotikler; kloramfenikol, doksisiklin ve siprofloksasindir. Doksisiklin küçük çocuklara ve gebe kadınlara uygun değildir. Kloramfenikol de gebe ve emziren hastalara uygun değildir. Siprofloksasin doksisiklin alamayan hastalarda tercih edilir.

Tifüs, antibiyotik tedavisi ile kısa sürede oldukça efektif şekilde tedavi edilebilen bir hastalıktır. Genelde tedavi almış bireylerde nüks etmez. Fakat bozuk hijyen koşulları devam ediyorsa tekrar bulaş olabilir.

Tifüs Tedavi Edilmezse

Tifüs mutlaka tedavi edilmesi gereken bir enfeksiyondur. Tedavi edilmediği takdirde karaciğer enfeksiyonu (hepatit), sindirim sisteminde iç kanamalar ve bu kanamalara bağlı tansiyon düşüklüğü yapabilir. Bunlar oldukça ciddi ve hayati tehdit oluşturan tablolardır .Fakat nadir ve çok uzun süre tedavisiz kalan ya da bağışıklık sistemi zayıf, ek hastalığı olan hastalarda görülürler. Bu ek hastalıklar arasında, karaciğer yetmezliği, böbrek yetmezliği, diyabet, alkolizm, AIDS gibi hastalıklar bulunur.

Tifüs bu komplikasyonlarından ötürü öldürücü olabilir. Fakat genellikle tifüsten ölümün görüldüğü bölgeler kişilerin sağlık hizmetine kolay ulaşamadığı çok geri kalmış bölgelerdir.

Tifüse Ne İyi Gelir?

Tifüs oluştuktan sonra antibiyotik tedavisi dışında herhangi bir eylem tifüse iyi gelmez. Fakat korunmak ve tekrar enfeksiyonu önlemek için şu önerilere uyulması gerekir:

• Kişiler bireysel hijyenlerine mutlaka dikkat etmelidir.
• Küçük alanlarda kişi yoğunluğu yüksek olacak şekilde yaşanmamalı kişisel alanlar bırakılmalıdır.
• Bit, pire, kene gibi parazitler kişide ortaya çıktığında mutlaka uygun ilaç ve şampuanlarla temizlenmeli bu parazitlerle yaşanmamalıdır.
• Yaşanan alan yakınlarında kemirgen özellikle de sıçan ya da fare varsa bu problem çözülmeli, ortam temizlenmelidir zira fareler de bu parazitleri özellikle pireleri üzerlerine barındırabilir.
• Parazitler yatak, yorgan, çarşaf, şilte, havlu, koltuk gibi pek çok eşyada konaklayabilir ve bunların ortak kullanımı ile bulaşabilir. Bu eşyalar mümkünse tamamen atılmalı ve kullanılmamalı mümkün değilse de kuvvetli ilaçlar ve çok yüksek ısı yardımı ile temizlenmelidir.
• Tifüsün yaygın olmadığı ülkelerden yaygın olduğu bölgelere mümkünse seyahat edilmemeli zorunda kalınırsa uygun önlemler alınmalıdır.

Tifüse Ne İyi Gelmez?

Tifüse iyi gelmeyecek, durumu kötüleştirecek ya da bulaşı kolaylaştıracak eylemler şunlardır:

• Kişisel hijyene dikkat etmemek
• Banyo ve temiz su ulaşımının olmaması
• Kişi üzerinde görülen pire ya da bit gibi parazitlerin tedavisiz bırakılması, önemsenmemesi
• Tifüs görüldüğü bilinen bir bölgeye korunmasız seyahat etmek (vücutta fazla açık bölge bırakmak, parazit uzaklaştırıcı spreyler kullanmadan hatta gerekliyse antibiyotik ile korunma tedavisi almadan bölgede bulunmak)
• Uygun ve hijyenik olmayan ev tekstili ürünlerini kullanmak
• Tifüs salgını olan bölgede insanlarla yakın temasta bulunmak
• Hastalık oluştuysa, antibiyotik tedavisi almamak, çeşitli ilaç niteliği taşımayan uydurma tedaviler uygulamak (ot, bitki, karışım, el yapımı merhem gibi çözümlere başvurmak)
• Antibiyotik tedavisini vaktinde ve düzenli götürmemek, ihmal etmek

Gebelikte Tifüs

Gebelerde genellikle bağışıklık zayıf olduğundan hastalık daha ciddi seyredebilir. Bulaşma yolu ve belirtileri genel olarak toplumdan farklı değildir. Antibiyotik ilaçlarla tedavi edilirken kloramfenikol ve doksisiklin bebekler üzerinde negatif etkileri olduğu için tercih edilmez. Siprofloksasin kullanımı daha uygun olacaktır.

Çocuklarda Tifüs

Çocuklarda tifüs yetişkinlerle aynı yollardan bulaşır (hijyen eksikliği olan bölgelerde görülen pire, kene ve bit ısırıkları) ve aynı belirtileri (ateş, baş ağrısı, cilt döküntüleri, kaşıntı, kas ağrıları, halsizlik, mide bulantısı gibi) gösterir. Teşhis ve tedavi de farklılık arz etmez, antibiyotik tedavisi verilir.

Çocuklar genelde hastalığı yetişkinlere ve ek hastalığı olanlara göre daha hızlı ve kolay atlatır, tekrar etmesi çok daha nadirdir.

Tifüs için Hangi Doktora Gidilir?

Tifüs tedavisi ile ilgilenen tıp bölümü Enfeksiyon Hastalıklarıdır. Çocuklar için tanı koymak, enfeksiyon hastalığı uzmanı yokluğunda tedavi etmek ve ya hastayı gereken yere yönlendirmek için Pediatri (Çocuk Hastalıkları) bölümü de yetkindir.

Tifüs, mutlaka tedavi edilmesi gereken bir hastalıktır. Eğer bireyde ve ya yakınlarında ciltte ciddi kaşıntıya yol açan ufak kızarıklıklar, ateş ve baş ağrısı belirtileri mevcutsa acilen bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır.