Salmonella

Salmonella Nedir?

Salmonella, bakterilerden bir grubun adıdır. Salmonella bakterisinin 2500 tane alt grubu vardır. Kabaca kendi içerisinde tifoidal ve non-tifoidal olarak iki gruba ayrılır. Tifoidal olanlar salmonella typhi ve salmonella paratyphi sadece insanı konak olarak kullanılır. Non-tifoidal salmonellalar, hayvan ve insan sindirim sisteminde yaşar ve dışkı ile atılır. Non tifoidal olanlarda salmonella enteridis en sık görülendir.

Salmonella, gastroenterit (midede ve bağırsakta iltihaplanma), enterokolit (ince bağırsakta ve kalın bağısakta iltihaplanma), besin zehirlenmesi, tifo hastalığı (enterik ateş) gibi hastalıklara sebep olur. Tifoidal olanlar salmonella typhi ve salmonella paratyphi tifo hastalığına sebep olur. Non tifoidal olanlar gastroenterit, enterokolit, besin zehirlenmesine sebep olurlar. Bulaş yolları kümes hayvanları ve insanlardır. Az pişirilmiş et, tavuk, yumurta ve yumurta ürünleri hastalığın bulaşma yollarıdır. Özellikle salmonella enteridis’te yumurtaya bağlı salgınlar görülebilir.

Salmonella Belirtileri

Tifoidal ve non tifoidal olarak ayrılan salmonella hastalıklarının, non tifoidal kısmında vücuduna bakteri giren kişilerde belirti görülmeyebilir. Hastalığın kuluçka süresi 6 saat ila 2 güne kadar uzayabilir. Kümes hayvalarının etinden, yumurtasından bulaşan bu bakteri insanda bağırsaklara yerleşir. Bağırsaklardan zehirli madde yaymaya başlar.

Bu zehirli madde yayılmaya başladığı zaman şu belirtiler ortaya çıkmaya başlar:

• Mide bulantısı, kusma
• Ateş
• Karın ağrısı
• Sulu İshal
• Kanlı ishal (dizanteriform ishal) daha sonra görülmeye başlar.
• Üşüme, titreme
• Baş ağrısı

Tifoidal salmonellada enterik ateş (tifo hastalığı) görülür. Kuluçka süresi 2 haftadır. Belirtileri haftadan haftaya değişiklik gösterir.

İlk haftada görülen belirtiler:

• Gribe benzer belirtiler baş ağrısı, kırgınlık ateş gibi
• Hastanın gövdesinde gül lekeleri denen döküntüler görülür.
• Hastada sürekli yükselen ateş vardır.

İkinci haftada görülen belirtiler:

• 41 dereceye kadar yükselmiş ateş (ateş düşürücülere cevap vermez.)
• Yüksek ateşe rağmen kalp atım hızı düşmüştür. (rölatif bradikardi)
• Beyaz küre sayısı düşer (lökopeni)
• Nabızların biri kuvvetli biri zayıf atar
• Dalak büyümesi
• Bağırsağa komşu lenf bezlerinde şişme

Üçüncü haftada görülen belirtiler:

• Ateş düşmeye başlar
• Bakteriler vücuttan atılmaya başlar

Salmonella Nedenleri Nelerdir?

Non tifoidal salmonellada az pişmiş et, kümes hayvanları eti, yumurta ve yumurta ürünlerinde bulunan bakteri insana bulaşarak sindirim sistemi hastalıklarına sebep olur. Bakteri bulaşmış suların içilmesi ya da eline bakteri bulaşmış kişinin elini yıkamadan besin hazırlaması ve bunu insanların yemesi, bakterinin bulaştığı muhabbet kuşu, güvercin gibi kuş türleri, sürüngenlere dokunup elin ağza götürülmesi hastalığa neden olabilir.

Tifoidal salmonellada insan tek konak canlıdır. İnsan dışkısıyla atılan bakteri diğer insanlara bulaşabilir. İnsan dışkısının bulaştığı suların içilmesi, bu sularla meyve ve sebzelerin yıkanması, tuvalet sonrası ellerini yıkamayan kişilerin bakteriyi yiyeceklere bulaştırması hastalığa neden olabilir. Hijyene dikkat edilmeyen ülkelere seyahat etmek, mide asidini azaltan ilaçlar kullanmak, sindirim sistemindeki kronik hastalıklar, son zamanlarda kullanılan antibiyotikler (bağırsaktaki yararlı bakterilerin ölümüne sebep olur), AİDS gibi bağışıklık sistemi hastalıkları da hastalığa yakalanma riskini arttırır.

Salmonella Teşhisi

Non tifoidal salmonellalarda teşhis, belirtiler ve hasta hikayesi ile (mesela hasta birkaç saat önce tavuk yemiştir) ve dışkı örneğinden bakterinin üretilmesi ile konur. Bakteriler hareketlidir, laktoz şekeri kullanmazlar ve hidrojen sülfit (H2S) üretirler. Eğer bakteri kana karışmışsa kan örneği alınıp bakteri kanda da araştırılır.

Tifo hastalığında ilk haftada teşhis, kandan ve kemik iliğinden alınan örneklerde bakteri üretilmesidir. Sonraki haftalarda dışkıda ve idrarda bakteri aranır. Salmonella hidrojen sülfit (H2S) üretir. Gruber Widal tüp aglütinasyon testi ile bakterinin proteinlerine karşı vücutta üretilen antikorlar araştırılır. Belirtiler geçtikten sonra dışkıda bakteri saptanan kişiler salmonella taşıyıcısı olurlar. Bakteri safra kesesinde oturur, kadınlarda taşıyıcılık sıktır. Mesanede bakteri taşıyıcılığı görülen hastalar da mevcuttur.

Salmonella Tedavisi

Non tifoidal salmonellanın sebep olduğu gastroenterit, enterokolit, besin zehirlenmesi genelde 1 haftaya kadar kendiliğinden iyileşir. 10 güne kadar da ishal kesilir. Bazı hastalarda bağırsak hareketlerinin normale dönmesi aylar alabilir. Belirtilerin şiddeti azaltmak için hastaya destek tedavisi verilir. Yani ateşi varsa ateşi düşürülür, ishali varsa kaybettiği su yerine konur, sıvı tedavisi verilir, ishal kesen ilaçlar verilir. Antibiyotik tedavisi önerilmez. Çünkü hem hastalığa olumlu etkisi yoktur hem de bakterilerin antibiyotik direnci kazanmasına sebep olur. Fakat yaşlılarda, bebeklerde, bakterinin kana karışma ihtimali yüksek olan hastalarda antibiyotik yine de verilir. Kanlı dışkı antibiyotik gerektirmez.

Tifoidal salmonellada, antibiyotik tedavisi verilir. 3. kuşak sefalosporinler veya kinolonlar tedavide kullanılır. Salmonella typhi bakterisinde aşı vardır. Hem canlı aşı hem de ölü aşı bulunmaktadır. Aşı riskli bölgelere seyahat edecek kişiler için yapılabilir. Kemik enfeksiyonu ya da kalbe yayılmış bakterilerde tedavi 6 hafta devam edilir. Salmonella taşyıcılarında kinolon tedavisi verilir. Gereken hastalarda safra kesesi çıkarılır.

Salmonella Tedavi Edilmezse

Non tifoidal tedavi edilmezse hayatı tehdit eden bir hal almaz. Fakat çocuklarda, yaşlılarda, bağışıklık sistemi hastalığı olanlarda çok ciddi tehlikelere yol açabilir. İshale bağlı kaybedilen su yerine konmazsa hastada ciddi susuzluk belirtileri ortaya çıkar. Bakteri kana bulaşıp beyin, kalp, kemik gibi organlara yayılabilir. Reiter sendromu denilen eklem, göz ve alt idrar yolları iltihaplanması ile giden tabloya sebep olabilir.

Tifoidal salmonella tedavi edilmezse iç kanamalar görülebilir. Fakat bu kanamalar hayati tehlike arz etmez. Yine de hastada kendini iyi hissetmeme gibi şikayetlere sebep olur. Perforasyonlar (içi boş organların parçalanması) görülebilir. Buna bağlı bakteri karın içine yayılır ve karın zarı iltihaplanmasına (peritonit) sebep olur. Bakteri kana karışıp diğer organlara yayılabilir ve çoklu organ yetmezliğine neden olabilir. Sepsis uygun bir şekilde tedavi edilmezse hastayı ölüme götürebilir.

Salmonellaya Ne İyi Gelir?

Eller tuvalet, çiğ et gibi bakterinin bulaşabileceği durumlardan sonra yıkanmalıdır. Çiğ et ile diğer besinlerin teması engellenmeli. Gerekirse buzdolabında başka haznelerde etler saklanmalı. Hastalığa oluşmuşsa ishalle kaybedilen suyu yerine koymak için bol su içilmeli. Antibiyotik reçete edilmişse düzenli ve zamanında kullanmalıdır. Salmonella bulaşı olmuş evcil hayvan varsa veterinere götürmeniz gerekir. Hayvan hasta olduğu sürece hayvana temaslardan sonra eller iyice yıkanmalı.

Salmonellaya Ne İyi Gelmez?

Çiğ yumurta ve çiğ yumurta içeren şüpheli gıdalar yenmemeli. Hekim antibiyotik reçete etmediyse kullanılmamalı. Hastalık süresince ağır işler yapılmamalı. Hastalığın yayılmaması için tuvalet sonrası elleri yıkamadan besinlere dokunulmamalı. Bakteri bulaşı olmuş sulardan içmek, sebze ve meyveleri burada yıkamak risk oluşturur. Hasta hayvanlara (muhabbet kuşu, güvercin, sürüngenler vs.) dokunduktan sonra eller ağza götürülmemeli.

Salmonella İlaçları

Asetaminofen ateşi düşürmek için, loperamid gibi ishal kesici ilaçlar, kinolon ve 3. kuşak sefalosporinler gibi antibiyotikler tedavide kullanılır. Tifo hastalığı için bakterinin kapsülünü içeren ölü aşı ve ağız yoluyla alınan canlı aşı da hastalığı önlemede kullanılır. Eğer bakteri duyarlı ise ampisilin, amoksisilin, kotrimoksazol gibi antibiyotikler de verilebilir.

Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.

Salmonella Ameliyatı

Non tifoidal salmonellada uzun süre bakteri taşıyıcılarının tedavisinde safra kesesinin alınması tedavi seçenekleri arasındadır. Buna kolesistektomi denir. Mesanede bakteri oturuyorsa mesane taşlarına sebep olur. Taş çıkarma için de ameliyat gerekebilir.

Tifoidal salmonellada perforasyonlar (içi boş organın parçalanması) tedavi edilmeyen vakalarda görülebilir. Böyle durumlarda yine cerrah karnı açarak yırtılan yeri tamir eder.

Hamilelikte Salmonella

Gebelikte salmonella, bulaşma yolları aynı şekilde çiğ et, kümes hayvanları, tavuk, yumurtadan gerçekleşir. Belirtileri gebe olmayan hastalarla aynıdır. Fakat gebelikte görülen kusma, bulantılar salmonellaya bağlı kusma ve bulantılarla karışabilir. Gebelikte salmonella, gebeliğe ya da bebeğe zarar veren bir hastalık değildir. Lakin bakteri kana bulaşır sepsise (çoklu organ yetmezliği ile giden tablo) neden olursa hayatı tehdit edici hal almasından dolayı erken doğum ya da düşükler meydana gelebilir. Ama bu çok nadirdir.

Bakteri plasentadan geçerek bebeği hasta edebilir. Burada en iyi yapılması gereken hastalığa yakalanmamaktır. Gebelik zor bir süreçtir, salmonella da gebe olmadan hiç hoş olmayan şikayetlere sebep olur. En iyisi hastalığın bulaşabileceği hijyen düşük olan yerlerde uzak durmak, çiğ et, çiğ tavuk, çiğ yumurta yememektir. Çiğ yumurta kullanılan mayonez gibi ürünlerden uzak durmaktır.

Vücutta susuzluk ishalden dolayı kaynaklanır. Gebede salmonella hastalığı bebeği ciddi bir şekilde etkileyecek herhangi bir olumsuzluğa sebep olmaz. Fakat susuzluk bebeğin gelişiminde olumsuz etkilere sebep olabilir. Bu yüzden gebeler bol bol su içmelidir. Gebenin durumuna göre damar içi antibiyotik tedavisine başlanabilir. Böyle durumlarda doktorunuza gebeliğiniz hakkında bilgi veriniz. Antibiyotikler bebeğinize zarar verebilir.

Çocuklarda Salmonella

Çocuklarda salmonella hastalığı, yetişkine göre farklılık göstermez. Fakat çocuklar evcil hayvanları sevmeye, onlara dokunmaya daha meyilli olduğu için ya da tuvalet eğitimi problemleri olanlarda, hijyen kurallarına dikkat etmeyenlerde anne babaya çok iş düşmektedir. Muhabbet kuşu, güvercin gibi şu türlerinden, kaplumbağa gibi sürüngen hayvanlardan salmonella bulaşabilir. Bu evcil hayvanlara sahip aileler daha dikkatli olmalıdır.

Antibiyotik tedavisi küçük çocuklarda gerekebilir. Çünkü onların daha bağışıklık sistemi hastalıklara karşı koyacak kadar güçlü değildir. Çocuklarda antibiyotikte kinolon yan etkilerinden dolayı kullanılamaz. Bu nedenle bakterinin duyarlı olduğu antibiyotikler saptanmalı ve ciddi yan etkisi olmayan antibiyotikler seçilmelidir.

Bebeklerde Salmonella

Annesi salmonellaya yakalanmış bebeklerde doğum sırasında bakteri bebeğe geçebilir. Bağışıklık sisteminin zayıf olduğu ve daha bakterileri tanımadığı bu zamanda bebeğin hastalığının teşhisi hemen yapılmalı ve gerekli tedaviler verilmelidir. Hali hazırda bakteri plasentayı geçebildiği için gebelik süresince bebek hasta olabilir. Bakterinin herhangi bir doğumsal bozukluğa neden olduğu gösterilmemiştir. Yani gebe ne kadar kötü olursa olsun bebek sağlıklı olacaktır.

Salmonella için hangi doktora gidilmeli?

Salmonella hastalığı için Enfeksiyon Hastalıkları bölümüne başvurmak gerekir. Non tifoidal salmonellada ishalde kaybedilen sıvı yerine konulmalıdır. Bakteri bağırsak dışına yayılırsa tedavi ona göre şekillenir. Tifo hastalığı antibiyotik verilmesi gereken bir hastalık bu yüzden hastalık fark edilir edilmez doktora başvurulur.