Rota Virüsü
Belirtilerini bulantı, kusma ve ishal olarak gösteren rota virüsü, sindirim enfeksiyonuna yol açan bir hastalık olup, tedavisinde; dehidratasyon, ateş ve ağrı tedavisi uygulanır.
Rota Virüsü Nedir?
Rota virüsü, özellikle çocuklarda sindirim sistemi enfeksiyonuna (gastroenterit) yol açan bir RNA virüsüdür. Bu sindirim sistemi enfeksiyonları kendilerini en sık bulantı, kusma ve ishal ile gösterir. Hatta kış aylarında çocuklarda rastlanan ishallerin en yaygın sebebi rota virüsüdür. Bilinen bulaşma yolu fekal-oral yol dediğimiz, dışkı ile atılan virüslerin bir şekilde yiyeceklere veya ağız yoluna giden herhangi bir şeye bulaşmasıyla olur. Virüsten korunmak için ellerin sık sık yıkanması, hastalığın bulaşmasını ciddi şekilde engelleyen bir hijyen önlemidir.
Kreş ya da anaokulu gibi, çocukların ve bebeklerin sık bulunduğu ortamlarda salgın şeklinde ortaya çıkarak pek çok çocuğu etkisi altına alabilir. Normal iklimlerde, ülkemiz de dahil olmak üzere soğuk kış aylarını özellikle tercih eder. Fakat tropik iklime sahip ülkelerde her mevsim görülebilmektedir. Özellikle 4 ay ve 2 yaş arası çocuk ve bebekleri etkileyen bir virüstür.
4 ay altındaki çocukları anne sütünden geçen savunma maddelerinin (antikor) koruduğu düşünülmektedir. Daha büyük çocuklarda da görülebilse de çok daha hafif seyreder. Yetişkinlerde ise hastalığa oldukça nadir yol açan bir virüstür. Bunun sebebi ise 5 yaşından sonra toplumun oldukça büyük bir kesiminin en az bir kere virüsü alması, semptom vermese de enfeksiyonu geçirmesi veya klasik hastalık tablosu yaşamış olmasıdır.
Kızamık, kızamıkçık, suçiçeği gibi enfeksiyonu bir kez geçirip bağışıklık kazanılan bir virüs değildir. Bulaşması ile hastalık yeniden meydana gelebilir. Fakat her hastalıkta belirtilerin şiddeti gittikçe azalır. Bu sebepten yetişkinlerde ve büyük çocuklarda görülmesi nadirdir.
Rota Virüsü Enfeksiyonu Belirtileri Nelerdir?
Rota virüsü enfeksiyonu belirtileri genelde şunlardır:
- Bulantı ve kusma: Kusma 3-4 gün sürebilir.
- İshal: Kansız ve mukussuz (sümük benzeri sarı madde içermeyen) özellikte, bol sulu ve inatçıdır. 7-10 gün sürebilir.
- Ateş: Çoğu zaman 38 civarı seyretse de 39’un üzerine de çıkabilir.
- Karın ağrısı: Çok yaygın ve ağır değildir.
- Keyifsizlik, halsizlik, huzursuzluk
- Aşırı ağlama ve ya aşırı sessizleşme hali
- İştahsızlık
- Dehidratasyon (ciddi sıvı kaybı): Rota virüsünün neden olduğu en ciddi tablo dehidratasyondur. Zaten iştahsızlık ve hastalık nedeni ile beslenmesi kısıtlanmış olan çocuğun, sürekli ishal yoluyla da su kaybetmesi önemli bir problemdir. Dehidratasyona bağlı olarak şu belirtiler görülebilir:
- Ağız, dil ve dudaklarda kuruluk,
- Gözyaşı olmadan kuru ağlama, gözyaşı akmaması,
- Bitkinlik, hareketsizlik, bakışlarda donukluk,
- İdrar yapımında ciddi azalma (ishalden ötürü sık bez değiştirilmesine bağlı fark edilmeyip gözden kaçabilir),
- İdrar renginde koyulaşma ve kokusunda ağırlaşma,
- Çocuğun nabzının normale göre artması,
- Çok ciddi dehidratasyon durumlarında bebeğin fontanelleri (bıngıldak) hala açıksa, içeri doğru çökmeye başlayabilir.
Bütün enfeksiyon hastalıklarında olduğu gibi, bağışıklık sistemi problemleri olan çocuklarda belirtiler çok daha ağır seyreder ya da farklı belirtiler tabloya eklenebilir. Bu çocukların mutlaka aşı yolu ile korunması ve aileleri tarafından hijyen önlemlerinin çok daha sıkı tutulması gerekir.
Rota Virüsü Enfeksiyonu Nedenleri Nelerdir?
Rota virüsü enfeksiyonunun tek nedeni, virüsün çocuğa bulaşmış olmasıdır. Başka herhangi bir sebebi yoktur. Bulaşmanın en sık yolu, virüsün atıldığı dışkıdan özellikle ellere veya çevreye bulaşmasıdır. Buradan da çocukların sindirim sistemine geçerek etki gösterir. Özellikle bebeklerin emzikleri, biberonları ve oyuncakları sık sık ağızlarına götürdükleri maddeler olduğu için hijyenlerine çok dikkat edilmelidir.
Rota virüsü, damlacık yolu ile havadan (öksürme, hapşırma gibi eylemlerle) veya herhangi bir hayvanın ısırmasından bulaşmaz.
Rota Virüsü Enfeksiyonu Teşhisi
Rota virüsü enfeksiyonu, genelde fizik muayenenin ardından tıbbi öykünün alınması ve semptomların değerlendirilmesiyle teşhis edilen bir hastalıktır. Tedavi genel olarak semptomlara yöneliktir, neredeyse tüm ishaller ile aynı şekilde tedavi edilir. Fakat özellikle ishalin çok ağır ve beklenenin dışında belirtilerle seyrettiği durumlarda, başka enfeksiyon hastalıkları ve bağırsak hastalıklarını dışlamak için bazı yöntemlere başvurulabilir.
Rota virüs çocuğun dışkısı ile bol miktarda atıldığından, dışkı örneğinde virüse ait parçacıkların aranması tanı metotlarının özünü oluşturur. Bunun için ELISA ve PCR adlı teknikler kullanılır. Hasta yakınlarına düşen tek şey, çocuktan dışkı örneği alıp laboratuvara vermektir.
Rota Virüsü Enfeksiyonu Tedavisi
Rota virüsünün yol açtığı enfeksiyonların tedavisi semptomlara yöneliktir. Virüs olduğu için herhangi bir antibiyotiğin hastalığa yararı olmayacağı gibi, çocuğun bağırsaklarında yaşayan faydalı bakterileri de yok ederek tabloyu kötüleştirebilir.
Hastalık 1 hafta içinde kendi kendini sınırlayacak ve kendiliğinden geçecektir.
Bu süreçte verilebilecek tedaviler şunlar olabilir:
- Dehidratasyon tedavisi: Dehidratasyon, vücudun ciddi sıvı kaybına bağlı susuz kalmasıdır. İshal, kusmalar ve az miktarda da ateşe bağlı terlemeler çocuklarda ciddi bir su kaybı yaratır. Özellikle bebekler için dehidratasyon kesinlikle önüne geçilmesi gereken bir tablodur, ölümcül olabilir.
Dehidratasyonun en sık yol açtığı problem kandaki sodyum, potasyum, fosfor gibi minerallerin ve kanın pH (asitlik-bazlık oranı) dengesini bozmasıdır. Bunun sonucunda çocuklarda bilinç kaybı, sinir sistemi belirtileri, böbrek problemleri ve hatta koma tablosu bile gelişebilir. Bu açıdan çocuklara su içirmeye çalışmak yerine, bir sağlık kuruluşuna başvurmak daha olumlu bir hareket olacaktır.
Dehidratasyon tedavisinde genel olarak, ORS (oral rehidratasyon sıvısı) adı verilen sıvı solüsyonlar çocuğa ağızdan (içirilerek) verilir. Rehidratasyon, tekrar su dengesini ayarlamak anlamına gelir. Bu solüsyonlar, belirli miktarda belirli mineralleri ve besin ögelerini içerir. Normal veya evde hazırlanan tuzlu/ şekerli sudan farklıdır. Çocukların belirli aralıklarda, yaklaşık 24 saat kadar bu sıvılarla beslenmesi tedavi için genelde yeterli olur.
Bunun yanı sıra, eğer çocukta ciddi dehidratasyon tablosu geliştiyse, damardan sıvı vermek gerekir. Bu sıvılar genelde bebeğin beslenmesi çok bozuksa dextran gibi glikoz içeren sıvılar olacaktır.
- Ateş ve ağrı tedavisi: Ağrı genelde ciddi olmayan düzeyde ve az çocukta görülen bir semptomdur. Fakat hastaların üçte birinde ateş 39 derecenin üzerine çıkabilir, bu durumlarda ateşi düşürmek gerekir. Ateş düşürme tedavileri ebeveynlerin oldukça aşina olduğu tedavilerdir. Parasetamol veya İbuprofen içeren şuruplarla gerektiğinde sağlanabilir. Fakat öncesinde mutlaka hekim tarafından çocuğun muayene edilmesi, teşhisinin konması gerekir. Ağır kusmanın olduğu durumlarda şurubun da etkinliği kaybolacağı için, gerekirse hastanede sıvının içine eklenerek damardan verilebilir.
Bunların dışında herhangi bir tedavi uygulanmaz. Genellikle hastalık kendiliğinden 7-10 gün içinde kaybolur.
Rota Virüsü Aşısı ve Korunma
Rota virüsü için geliştirilmiş etkin aşılar vardır. İki tip aşı mevcuttur ve bunlardan biri hastalığa sebep olan rota virüs türlerinin en sık görülen alt tipine karşı Rotarix, diğeri ise en sık görülen 5 alt tipine karşı Rotateq koruma sağlar.
Rota virüsü aşısı henüz ülkemizde Sağlık Bakanlığı tarafından rutin aşılama takvimine alınmamıştır. Hastaların dışarıdan temin ederek sağlık kuruluşlarında uygulatması gerekmektedir. Bunun için hastaneye gerek yoktur, aile sağlığı merkezlerine (sağlık ocakları) başvurulması yeterlidir.
Takvim ve uygulama konusunda ise ülkemizde benimsenen prensip, en az 6 haftadan büyük bebeklere uygulanması ve en fazla 8 aylık olana kadar tüm dozların tamamlanmasıdır.
- Rotarix (R1) uygulanacaksa, 2. ve 4. aylarda 2 doz olarak uygulanır.
- Rotateq (R5) uygulanacaksa, 2 . 4. ve 6. aylarda 3 doz olarak uygulanır.
Bebekte herhangi bir şeye dair ciddi bir alerji olduğu biliniyorsa mutlaka aşılanma öncesi hekime bildirilmelidir. Bebekte aşının ilk dozundan sonra ciddi bir alerjik reaksiyon geliştiyse (görülme sıklığı 1 milyon dozda 1’dir) 2. dozun kesinlikle uygulanmaması gerekir. Böyle bir durumda sağlık personeli sizi bilgilendirecektir.
Bunun yanı sıra, daha önce bağırsak tıkanıklığı (invajinasyon-intussepsion) geçirmiş çocuklara rota virüsü aşısı uygulanmamalıdır. Çünkü 20.000-100.000’de 1’de olsa bu aşının bağırsak tıkanıklığına yol açma şeklinde bir yan etkisi olabilir.
Herhangi bir sebepten hafif hastalığı olan bebekler zamanında aşılanmalıdır. Orta veya ağır bir enfeksiyon varlığında aşı ertelenebilir, bu durumda mutlaka hekime danışmak gerekir.
Aşı ile yalnızca rota virüse bağlı şiddetli ishal ihtimali ortadan kalkacaktır, bunun yanında başka bakteriler, virüsler ya da bedensel hastalıklara bağlı ishallerin oluşma riski ortadan kalkmaz.
Rota Virüsü İlaçları
Rota virüsü için herhangi bir ilaç tedavisi uygulanmaz. Yalnızca ateşi olan çocuklarda gerekli ise ateş düşürücü şuruplar kullanılabilir. Bunların en sık kullanılanları ibuprofen ve parasetamol içerenlerdir.
Kesinlikle antibiyotik tedavisinden fayda görmeyecek bir hastalıktır. Antibiyotikler bakterilerde etkilidir, rotavirüs ise bir virüstür. Antibiyotik tedavisinden yarar görmeyeceği gibi, bebeğin bağırsaklarındaki faydalı bakterileri öldürerek zarar görmesine de sebep olabilir.
Rota Virüsü Enfeksiyonu Tedavi Edilmezse
Rota virüsü enfeksiyonu tedavi edilmezse, çocukların büyük bir kısmında hiçbir probleme yol açmadan kendi kendine geçecektir. Hatta belki semptom bile vermeyecek ya da belirli belirsiz bir tablo ardından iyileşecektir.
Çocuklarda ciddi sıvı kaybı gelişirse, bu özellikle küçük bebekler için hayatı tehdit edici düzeyde olabilir. Kan içindeki minerallerde meydana gelen değişiklikler de mutlaka önüne geçilmesi gereken problemlerdir. Bu sebepten bebekte ateş, ısrarlı kusmalar, ishal görüldüğünde mutlaka bir hekime başvurmak ve dehidratasyona karşı tedbirleri almak gerekir.
Rota Virüsü Enfeksiyonuna Ne İyi Gelir?
Rota virüsü enfeksiyonuna iyi gelecek şeylerin başında, mutlaka belirtiler ortaya çıktıktan sonra bir hekime başvurmak gelir. Bu durumda, diğer hastalıklarla ayırıcı tanısı yapılabilir ve belirtilerin ciddiyeti değerlendirilebilir.
Bunlara ek olarak:
- Her hastalıkta olduğu gibi, bebeğin veya çocuğun düzenli ve yeterli beslenmesi gerekir. Ayrıca susuz kalmasının kesinlikle önlenmesi gerekir.
- Gerekli durumlarda ateş düşürücülere başvurulması gerekir.
- İshalden dolayı makat bölgesinde pişikler oluşabilir, bebeğin altının uzun süre ıslak bırakılmaması ve sık sık temizlenmesi faydalı olur.
- Bebekle ve eşyaları ile temas edecek herkesin ellerini sık sık yıkayıp temiz tutması, hem önlem hem de enfeksiyonun tekrarlanmasına karşı faydalıdır.
Rota Virüsü Enfeksiyonuna Ne İyi Gelmez?
Rota virüsü enfeksiyonu, ciddi yan etkiler göstermediği sürece kendi kendine iyileşen bir hastalıktır. Ancak hastalığın kolayca atlatılabilmesi için dikkat edilmesi gereken bazı noktalar bulunur.
- Bebeğe antibiyotik vermek,
- İshali gidermek amacıyla bebeğe çeşitli bitki çayları, gıdalar, besin destekleri vermek,
- Bebeğin susuz kalması ve su içmediği takdirde bir sağlık kuruluşuna başvurulmaması
rota virüsüne iyi gelmeyecek eylemlerdir.
Gebelikte Rota Virüsü Enfeksiyonu
Gebelikte rota virüsü enfeksiyonu genelde pek rastlanmayan bir durumdur. Yetişkinlerde rota virüsüne bağlı sindirim sistemi enfeksiyonları çok nadirdir, olursa da çok büyük bir kısmı belirtisiz geçirilir.
Gebelerde rota virüs enfeksiyonu geçirilmesinin bebekte herhangi bir probleme yol açması beklenmez.
Yetişkinlerde ve Riskli Gruplarda Rota Virüsü Enfeksiyonu
Yetişkinlerde genelde belirtisiz veya çok hafif geçirilir. Çünkü insanların çok büyük bir kısmı 5 yaşına kadar virüsle karşılaşmış durumdadır.
Riskli gruplarda, yani kanser tedavisi gören, AIDS ve HIV ile mücadele eden, SCID gibi doğuştan çeşitli bağışıklık sistemi hastalıkları olan bebeklerde rota virüs enfeksiyonu daha uzun ve daha şiddetli seyredebilir. Fakat kana yayılarak ciddi bir sepsis ve kan enfeksiyonu yapması beklenmez. Yine zararsız seyirli bir enfeksiyondur. Yalnızca tüm bebeklerde olduğu gibi dehidratasyonun önlenmesi gerekir.
Rota Virüsü Enfeksiyonu için Hangi Doktora Gidilir?
Rota virüs enfeksiyonu genelde çocuklarda ve bebeklerde karşılaşılan bir hastalıktır. Bu sebepten Pediatri bölümü ve pediatristler hastalıkla 1. dereceden ilgilidir. Eğer yetişkinde meydana gelirse Enfeksiyon Hastalıkları veya Dahiliye bölümü ilgilenir, ama bu nadir bir durumdur.
Üniversite hastanelerinde genelde pediatrinin de alt dalları bulunur ve hastalar bu polikliniklerden birine yönlendirilir.
Çocuk Gastroenterolojisi, özellikle çocuklarda sindirim sistemi ile ilgili hastalıkları tedavi ve teşhis eden anabilim dalıdır.
Rota virüsü ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Rota Virüsünün geçtiğini nasıl anlarız?
Rota virüsünün geçtiğini, belirtilerin kesilmesinden anlamak mümkündür. Kusma genel olarak ishalden önce başlar ve sonlanır. İshal ise 7-10 gün sürebilir. İshal kesildikten sonra enfeksiyonun pusuya yatıp vücutta beklemesi gibi bir durum söz konusu değildir, geçmiş demektir ve bulaştırıcılığı da ortadan kalkmıştır.
Rota Virüsü nasıl bulaşır?
Rota virüsü genelde fekal-oral yolla bulaşır. Yani dışkı ile atılan virüslerin bir şekilde bebeklerin ağzından sindirim sistemine giriş yapması ile bulaşır. Bebeklerin hareketleri ve çevre ile ilişkileri takdir edilebileceği gibi oldukça sınırlıdır. Bu sebepten bebeğe bakım veren, ağzına götürdüğü eşyalara ve bebeğin kendisine dokunan kişilerin sık sık elini yıkaması, hijyene çok dikkat etmesi gerekir.
Rota Virüsü tekrarlar mı?
Rota virüsü tekrarlayabilir, şart değilse bile aşı ile korunmamış bebeklerde gerçekleşebilecek bir durumdur. Fakat endişe etmeye gerek yoktur çünkü hastalık tekrarladıkça şiddeti azalır ve zamanla tamamen belirtisiz hale gelir. Bebeklerin çok büyük bir kısmı ömrü boyunca aşılanmazsa, yalnızca bir kere ciddi rota virüs enfeksiyonu geçirir. Aşılanırsa bir kere bile geçirmez.
Rota Virüsü kaç günde geçer, kaç gün sürer?
Rota virüsünün yol açtığı bulantı ve kusma 2-3 gün, ishal ise 7-10 gün sürebilir. Daha kısa da seyredebilir. Fakat daha uzun seyretmesi başka bir probleme işaret eder. Bebeğe rota virüsü enfeksiyonu teşhisi yanlış konmuş ya da ek bir problem oluşmuş olabilir. Geçmemekte ısrarlı belirtiler varsa mutlaka hekime başvurulmalıdır.
Rota Virüsü aşısı yaptırılmalı mı, Rota Virüsü aşısı gerekli mi?
Aşılanma, insanoğlunun ömrünü çok ciddi oranda uzatmış, özellikle de çocuk ve bebek hastalıklarına bağlı sakatlık ve ölümlerin engellenmesinde çığır açmış bir korunma yöntemidir.
Rota virüsü aşısının bilinen ciddi yan etki oranı 20.000 ila 100.000 dozda 1 görülmektedir. Aşıya bağlı alerji riski ise 1.000.000’da 1 görülmektedir. Bu demek oluyor ki, neredeyse tüm çocuklar hastalanma ve hastalığa bağlı durumlardan hiçbir yan etki olmadan korunmaktadır. Buna karşılık aşı ortaya çıkmadan önce her sene 20-60 çocuk rota virüs enfeksiyonundan kaybedilmekteydi.
Bebeğinizin bağışıklık sistemi ile ilgili çeşitli özel durumları varsa aşı yaptırılmadan mutlaka hekiminize danışmalısınız.
Rota Virüsü aşısı ne zaman, kaç aylıkken yapılır?
Rota virüsü aşısı genelde 2. Ayda ve 4.ayda olmak üzere 2 dozda yapılır. Mevsim farketmez, bebek ne zaman doğduysa 2 ay sonra uygulanmaya başlanır. Bebekte ciddi bir başka enfeksiyon veya bağışıklık sistemi problemi olması halinde mutlaka hekime danışılmalıdır.
Rotavirüs aşısı nasıl yapılır?
Rotavirüs aşısının iki türü de oral, yani ağızdan sıvı şekilde verilir. Klasik olarak iğne yolu ile uygulanmaz.
Rotavirüs aşısı ateş yapar mı?
Rota virüsü aşısının genelde ateş yapması beklenmez. Çok nadir olarak hafif ateşe neden olabilir. Aşının ardından ciddi bir ateşlenme oluştu ise vakit kaybetmeden bir acil servise başvurulmalıdır.
Rota Virüsü aşısını devlet ödüyor mu?
Rota virüsü aşısı henüz devletin ödediği zorunlu aşı takvimine girmemiştir. Dışarıdan temin edilerek, sağlık kuruluşlarında hemşireler ve ya hekimler tarafından uygulanabilir.
Rotavirüs aşısı Sağlık Ocağı'nda yapılır mı, nerede yapılır?
Rota virüsü aşısı sağlık ocağında (aile sağlığı merkezlerinde) ve hastanelerde yapılabilir. Zaten ağızdan verilen bir aşı olduğu için uygulanması konforlu ve basittir. Bunun için hastanelerde bebekle beraber sıra beklemek yerine aile sağlığı merkezlerinin tercih edilmesi çok daha mantıklı olacaktır.
Rotavirüs Aşısı kaç doz?
Rota virüsü aşısı 2 çeşit olup, Rotarix adlı aşı (2.ve 4. Aylarda) 2 doz, Rotateq adlı aşı 3 dozda (2,4 ve 6. Aylarda) uygulanır. İki aşı arasında yan etki ve etkinlik bakımından bir fark bulunmamaktadır. İkisi de etkin ve koruma sağlayan aşılardır.
Rota Virüsü aşısı yapılmazsa ne olur?
Rota virüsü aşısı yapılmazsa bebeğiniz rota virüs enfeksiyonuna açık hale gelir ve hastalık riski artar. Rota virüs enfeksiyonu bebeklerin çok büyük bir kısmında öldürücü ve çok ciddi seyreden bir hastalık değildir. Fakat yol açtığı dehidratasyon tehlikeli boyutlara ulaşabilir. Hastalık riskini göze almak, ailelerin yapacağı bir tercihtir.
Rota Virüsü ateş yapar mı?
Rota virüsü enfeksiyonunda sıklıkla ateş görülür. Genelde 38 civarındadır fakat 39’un da üzerine çıkabilir. Ateş sıklıkla ilk günlerde görülüp zamanla düşer ve ısrarcı değildir. İshal uzun süre devam etse de ateşin eşlik etmesi beklenmez.
Rota Virüsü kanda çıkar mı, nasıl teşhis edilir?
Rota virüsü kanda genelde çıkmaz. Virüs sindirim sisteminde etki gösteren bir virüs olduğundan dışkı incelemesinde rastlanır. Dışkı ile hasta veya virüsü taşıyan kişilerden çevreye yayılır. Dışkı örneğinde PCR ve ELISA gibi metotlarla çalışılarak teşhis edilebilir fakat genellikle semptomlara göre tedavi edilir.
Rota Virüsü aşısı ishal yapar mı?
Rota virüsü aşısının ishal yapması genelde beklenmez. Böyle bir durumla karşılaşırsanız ve bir kerelik değilse mutlaka hekime başvurun.
Rota Virüsü aşısı ne kadar korur?
Rota virüsü aşısı ömür boyu koruyuculuk sağlar. Tekrar enfeksiyon kapılsa bile ciddi hastalık riski ortadan kalkmış olur. İleri yıllarda tekrar dozu gerektirmez. Zaten yetişkinlikte rota virüs enfeksiyonu görülmez denecek kadar azdır.
Rota Virüsü aşısı en geç ne zaman yapılır, kaç yaşına kadar yapılır?
Rota virüs aşısının son dozu en fazla 8. Ayda tamamlanmış olmalıdır. Seçilen aşı türüne ve gereken doz aralıklarına göre bu oran hesaplanabilir. Çocuk 1 kere ciddi enfeksiyon geçirdikten sonra aşı yapılmasına gerek yoktur, zira bir daha geçirmesi çok düşük bir olasılık olup, 5 yaşından sonra geçirse bile çok hafif ya da belirtisiz atlatacaktır.