Tenya

Tenya ve Tenya Enfeksiyonu Nedir?

Tenya, insanın bağırsakları başta olmak üzere belirli dokularına parazit olarak yerleşen oldukça küçük bir hayvan türüdür. Yassı solucanlar (sestodlar) ailesine ait solucan çeşitleridir. İnsanlarda en sık hastalık yapan formları tenia solium (domuz tenyası), tenia saginata (sığır tenyası) ve diphyllobothrium latum (balık tenyası) olup, ülkemizde daha çok sığır tenyası görülmektedir. 

Domuz ve sığır tenyası kirli sulardan ya da yiyeceklerden hayvanın larvası veya yumurtasının vücuda alınması ile bulaşır. Balık tenyası ise larva formunu içeren balıkların yenmesi ile bulaşır. Larva, tenyanın henüz yetişkin hale gelmemiş, yumurtadan yeni çıkmış halidir. 

Larva olarak alındığı durumda direkt bağırsaklara yerleşir, burada gelişir ve erişkin tenyalar meydana gelir. Tenya yumurtası alınırsa, vücutta yumurtalar çatlar ve içinden çıkan larvalar çeşitli iç organlara yerleşerek buralarda kistlere sebep olabilir buna invaziv (girişken) tenya enfeksiyonu adı verilir. Balık tenyası yalnızca larva olarak vücuda alındığı için invaziv enfeksiyona neden olmaz.

Erişkin tenyalara, proglottid adı verilir. Baş, boyun ve segmentler olmak üzere 3 bölümden oluşur. Baş kısmı ile bağırsak duvarına tutunur, segmentli kısmından ise çoğalarak yeni tenyalar oluşturur. Tedavi edilmediği takdirde 30 yıl kadar insan bağırsağında yaşayabilir ve insanın beslenmesine ortak olarak sağlığını negatif etkiler.

Tenya enfeksiyonu ise, bu parazitin vücuda yerleşmesi neticesinde gelişen hastalık ve vücudun tepkisidir. Genelde 1 ya da 2 yetişkin tenyadan oluşan ciddi seyretmeyen enfeksiyonlar görülür fakat larva olarak alınıp vücuttaki iç organlara yerleştiyse kist yapan enfeksiyonları ile ciddi sonuçlar doğurabilir. 

Çocukları ve yetişkinleri tutabilir fakat yalnızca anne sütü ile beslenen bebeklerde görülmesi beklenmez. Tedavi edilebilir ve genelde hayati tehdit oluşturmayan bir hastalıktır.

Tenya Enfeksiyonu Belirtileri Nelerdir?

Tenya enfeksiyonu çoğu kişide ve durumda belirti vermeden ya da çok hafif belirtilerle net olarak anlaşılmadan geçirilir.

Belirti verirse, genelde alınan larva tipi, miktarı ve larvaların yerleştiği bağırsak kısmına göre farklı belirtiler oluşur.

Sığır ve domuz tenyası bağırsaklara yerleşirse meydana gelebilecek başlıca belirtiler şunlardır:

• Mide bulantısı, kusma
• Halsizlik, yorgunluk, ilgisizlik
• İştah kaybı, yemekten tiksinme
• Zayıflık, kilo kaybı
• Karın ağrısı
• İshal
• Baş dönmesi, baş ağrısı
• Tuz aşerme, tuzlu gıdalara ilgi duyma

Bunun yanı sıra, sığır ve domuz tenyası yumurtalarının alındığı ve larvalarının vücutta başka dokulara ilerlediği tipte (invaziv) bir enfeksiyon mevcutsa ilerlediği organa göre çok çeşitli belirtiler görülebilir. Şunlar en çok görülen belirtilerdir:

• Baş ağrısı
• Çeşitli organlarda kistler ve buna bağlı ele gelebilen kitleler, kabarıklıklar
• Larvalara karşı şiddetli alerjik reaksiyonlar (nefes darlığı, kızarma, ödem gibi)
• Beyinde yerleşen kistlere bağlı nöbet geçirme gibi nörolojik belirtiler

Balık tenyası kaynaklı enfeksiyon sığır ve domuz kaynaklı tenyadan belirli açılardan ayrılır. En önemli fark, vücut içine yayılan kistik (invaziv) enfeksiyonlara yol açmamalarıdır. Larva ile alınıp bağırsak enfeksiyonuna yol açarlar. Görülen belirtileri ise şöyledir:

• Karın ağrısı, karında rahatsızlık hissi
• Mide bulantısı, kusma
• İshal ya da az sayıda hastada kabızlık
• Kilo kaybı, zayıflama
• Halsizlik yorgunluk
• B₁₂ eksikliği: B₁₂ ince bağırsakların son kısmından emilen ve vücutta çok önemli işlevleri olan bir vitamindir. Kaynağı yalnızca hayvanlardır, herhangi bir bitkisel ürün bu vitamini içermez. Balık tenyası, B₁₂ emilimini bozarak öncelikle büyük kan hücrelerinin görüldüğü özel bir kansızlık (megaloblastik anemi) olmak üzere pek çok belirtiye yol açabilir. Bunlardan en önemlileri; halsizlik, yorgunluk, kan değerlerinde bozulma, el ve ayaklarda uyuşmalar, sinir sistemi hasarı, görme bozuklukları gibi belirtilerdir.

Tenya Enfeksiyonu Nedenleri Nelerdir ve Nasıl Bulaşır?

Tenya enfeksiyonu nedeni tenyanın yumurta veya larvalarının kişiye bulaşmasıdır. Bulaş, yumurta ve ya larva içeren kirli sular veya kirli yiyeceklerle olur. Kişiden kişiye bulaşmaz. 

Tenyanın vücuda alınması yumurta aracılığı ile olduysa, genellikle kaynak sığır ya da domuz tenyası taşıyan insan veya hayvanların dışkısının bulaştığı yiyecek ve sulardır. Yumurtalar vücuda alındıktan sonra bağırsaklara iner ve burada açılır. Larvalar meydana gelir ve larvaların bir kısmı bağırsak duvarını aşarak en çok karaciğer, sinir sistemi ve akciğer olmak üzere çeşitli organlara yerleşebilir. Yerleştikleri organlarda sistiserkoz adı verilen kist yapıları meydana getirirler.

Tenyanın vücuda alınması larva aracılığı ile olduysa, genellikle hayvanların dokularına yerleşen kistlerin alınması ile bulaşmış demektir. Özellikle çiğ ya da iyi pişmemiş domuz ya da sığır eti yenmesi bu açıdan risk taşır. Larvalar bağırsağa yerleşir ve burada büyür, erişkin hale gelir. Erişkin tenyaların çoğu bağırsağa tutunmaz ve zamanla bağırsaklardan doğal yolla atılır fakat bazıları bağırsak duvarlarına yapışarak burada hayvanın büyümesine ve belirti vermesine sebep olur.

Balık tenyası da larvayı doğrudan içeren balık ya da tatlı su canlılarının yenmesi ile bulaşır. Domuz ve sığır tenyasından kist oluşturmaması ile ayrılır. Bulaşan larvalar doğrudan bağırsağa giderek burada enfeksiyon yaratır.

Tenya Enfeksiyonundan Korunmak için Ne Yapılmalı?

Tenya ve çoğu parazit hastalığı aslında korunulması ve önlenmesi mümkün hastalıklardır. Parazitler için en önemli korunma yolu hijyenin hayatın her aşamasında mümkün olduğunca sağlanmasıdır. Tenya enfeksiyonu için özel önlemler ise şöyledir:

• Tuvaletten çıktıktan sonra mutlaka eller sabun ve su ile yıkanmalı
• Eller yıkanmadan yiyeceklere temas etmemeli ya da yemek yenmemeli
• Hayvan ve insan dışkılarının uygun yollarla atılması ve taşınmalı
• Etlerin, içi ve dışı 63 dereceye gelene kadar ısıtılmalı
• Et, domuz ve balık çiğ ya da az pişmiş tüketilmemeli
• Tenya enfeksiyonu geçiren köpekler mutlaka tedavi edilmeli
• Eğer tenyanın sık görüldüğü bir ülkeye seyahat edilecekse mutlaka orada temiz olduğu bilinen sularla meyve ve sebzeler yıkanmalı, çiğ sebze meyve tüketilmemeli. Suyun temizliğinden emin olunamıyorsa su en az 1 dakika kaynatıp soğutulduktan sonra kullanılmalı.

Tenya Enfeksiyonu Teşhisi

Tenya enfeksiyonu teşhisi için öncelikle hekim hastanın şikayetlerini ve tıbbi hikayesini dinleyecektir. Ardından, fizik muayene yaparak karın ağrısı, ishal, halsizlik gibi yaygın belirtilere sebep olma olasılığı olan diğer hastalıklara dair fiziksel bulgular arayacaktır.

Tanıda tenya enfeksiyonu şüphesi oluştuysa ileri tanı yöntemlerine geçilir. Bu yöntemler şunlardır:

• Gaita (dışkı) tahlili ve incelemesi: Dışkı içeriği içinde tenyaya ait yumurtalar ve yapılar aranır. Her dışkı atılımında yumurta ve segment yapıları bulunamayabilir bu durumda 2 ya da 3 dışkı örneğinin farklı zamanlarda alınmasına ihtiyaç duyulabilir.
• Kan tahlili: Neredeyse tüm parazit enfeksiyonlarında ortak olarak eozinofil (EOS) değeri kanda yükselir. Eozinofiller parazit enfeksiyonları ile savaşan bağışıklık sistemi hücreleridir. Bunun dışında vücut içine yayılmış enfeksiyonda başka kan değerlerinde yükselme de görülebilir.
• Görüntüleme yöntemleri: Eğer vücut içine yayılmış, akciğer, karaciğer ya da sinir sistemine yerleşmiş kistlerin mevcut olduğundan şüpheleniliyorsa görüntüleme ile tanı doğrulanır. En sık kullanılan cihazlar, ultrason, bilgisayarlı tomografi (BT) ve manyetik rezonanstır (MR).

Tenya Enfeksiyonu Tedavisi

Tenya enfeksiyonu tedavisi günümüzde ilaçlarla kolay bir şekilde yapılabilmektedir fakat pek çok hastada tedaviye gerek kalmadan kısa sürede parazit kendiliğinden vücuttan atılır. Zaten hastaların çoğunda enfeksiyon belirti vermeden kendiliğinden geçer. Tercih edilecek ilaç tedavisi bağırsak enfeksiyonu için farklı; karaciğer, akciğer ve diğer vücut içi invaziv enfeksiyonlar için farklıdır.

Ayrıca, beyin, akciğer ve karaciğer gibi organlara yayılmış sistiserkoz enfeksiyonu mevcutsa ek tedaviler kullanılması gerekebilir çünkü bu hastalık oldukça ciddi seyreder:

• Şant takılması: Beyinde yerleşen kistlerden kaynaklı beyinde su toplanması (hidrosefali) olması durumunda fazla su şant adı verilen yapay tüplerle beyinden uzaklaştırılır. Şant sayesinde beyinde aşırı sıvı toplanması ve buna bağlı beynin basıya uğramasının önüne geçilir.
• Cerrahi: Kistin doğrudan çıkarılması işlemidir, nadiren başvurulur.

Tenya Enfeksiyonu İlaçları

Tenya enfeksiyonlarında bağırsakta yoğunlaşan tenyalar için şu ilaçlar tercih edilir:

• Niklozamid
• Praziquantel

Bu ilaçların etki mekanizması parazitin çoğalmasını ve yaşamını sürdürmesini engellemektir. Çok ciddi ve belirgin yan etkileri yoktur. Baş ağrısı, bulantı ve alerjik reaksiyonlar gibi yan etkiler gösterebilirler. Bu ilaçlara ek olarak bazı tenya enfeksiyonlarında hızlı atılım için ishal yapıcı ilaçlar da tedaviye eklenebilir.

Tenya enfeksiyonu sistiserkoz haline geldiyse yani vücuda yayılıp kistler oluşturduysa tedavide şu ilaçlar kullanılabilir:

• Albendazol
• Vücudun enfeksiyona verdiği tepkiyi düşüren antiinflamatuar ilaçlar, steroidler
• Beyinde ve sinir sistemine yerleşen kistler nöbetlere neden olursa antiepileptik ilaçlar

Tenya Enfeksiyonu Ameliyatı

Kimi zaman çok büyüyen iç organ kistleri organlarda riskli bölgelerde yerleşir ve organın beslenmesini bozabilir. Bu durumlarda ilaç tedavisine de yanıt iyi değilse cerrahi ile kistlerin çıkarılıp (kistektomi) temizlenmesi yapılabilir.

Tenya Enfeksiyonu Tedavi Edilmezse

Tenya enfeksiyonu çoğunlukla belirti vermeden ilerler ve kendiliğinden geçer fakat belirti veren bir enfeksiyon tedavi edilmezse hastalarda komplikasyonlar gelişebilir. Komplikasyon, hastalığa bağlı oluşan ek tıbbi durumlardır. Tenya enfeksiyonunda en sık görülen komplikasyonlar şunlardır:

• Bağırsak tıkanıklığı: Tenya çok büyür ve şişerse bağırsaklarda tıkanmaya sebep olabilir. Apandisit, pankreas ve safra kanalı gibi bağırsağa açılan kanallı ve dar yapılarda özellikle tıkanma oluşturur. Bunun sonucu olarak apandisit ve sarılık görülebilir.
• Beyin ve santral sinir sistemi komplikasyonları: özellikle yumurtadan insan vücudunda çıkan larvaların neden olduğu nörosistiserkoz adlı kistik enfeksiyon sonucunda görülür. Domuz tenyası kaynaklı olması daha olasıdır bu sebeple ülkemizde nadir görülür. Beyin ve sinir dokusunda küçük kistler oluşur bunların sebep olduğu bazı belirtiler, baş ağrısı, görme bozuklukları, nöbetler, menenjit, beyin ödemi ve bunamadır.
• İç organ komplikasyonları: Larvalar akciğer ve karaciğer gibi organlara ulaşarak buralarda büyük kistler oluşturursa organlara gelen kanlanma bozulabilir (kistin damarlara baskısına bağlı), kistler patlayıp yayılabilir, buna bağlı daha çok larva vücut içine yayılır ve alerjik reaksiyonlar (ödem, kızarıklık, nefes darlığı, kaşıntı gibi) görülebilir.

Tenya Enfeksiyonuna Ne İyi Gelir?

Tenya enfeksiyonuna evde yapılabilecek herhangi bir kür, kullanılacak gıda takviyesi veya meyve suyu iyi gelmez. Enfeksiyonların tedavisi ilaçlarla yapılır. Dolayısıyla vakit kaybetmeden ve belirtiler artmadan bir hekime başvurmak ve tedavi almak gerekir.

Tenya Enfeksiyonuna Ne İyi Gelmez?

Tenya enfeksiyonuna iyi gelmeyecek en önemli faktör belirtiler mevcutsa hekime gitmenin geciktirilmesi ve tedavinin düzenli alınmamasıdır. Bunun dışında,

• Düzensiz ve kötü beslenme
• Zayıf bağışıklık sistemi (kanser tedavisi, steroid tedavisi, AIDS gibi durumlar)
• Susuz kalmak, yeterli sıvı tüketmemek
• Hijyene dikkat etmemek
• Tuvaletten çıktıktan sonra elleri yıkamamak (bu durumda kişi sürekli kendi kendini enfekte edecek ve hastalığın tedavisi zorlaşacaktır)

Gebelikte Tenya

Tenya diğer bütün parazitler gibi bağışıklık sistemi zayıf bireyleri tutar. Bu sebepten, gebeler de risk topluma göre artmış durumdadır. Enfeksiyon belirtileri şiddetli ilerleyebilir, geçmesi zaman alabilir ve tedavinin uzun sürmesi gerekebilir. Nedenler, belirtiler, tedavi toplumun diğer bireylerinden farklı değildir.

Tenya enfeksiyonunda kullanılan ilaçların gebeliğe veya bebek sağlığına etkisi tam olarak bilinmemektedir dolayısıyla en azından ilk 3 ay yakın izlem altında tedavi yürütülmelidir.

Çocuklarda Tenya

Çocuklarda tenya enfeksiyonu görülebilir, özellikle çiğ et tüketimi gibi durumlarda risk oldukça artmaktadır. Belirtileri, nedenleri ve tedavisi erişkinlerden farklı değildir.

Çocukların bağışıklık sistemi genelde erişkinler kadar gelişmiş olmadığından bağırsak enfeksiyonunun iç organlara ilerleme ihtimali yüksektir. Tedavisi erişkinlerle aynıdır.

Bebeklerde Tenya

Bebekler çok uzun süre yalnızca anne sütü aldığı için tenya enfeksiyonu geliştirmeleri zordur. Ek gıdaya geçilmesi durumunda ise genelde aileler bebeklere verilen gıdalar konusunda hassas davranır. Et, sertliği sebebiyle dişlerin çıkması ardından verilecek bir gıda olduğundan genelde bebeklerde tenya enfeksiyonu görülmez.

Bebeklerde tenya enfeksiyonu görülmesi durumunda, bağışıklık sistemleri henüz gelişmediği için iç organlara yayılma ihtimali yüksektir. Tedavisi erişkinlerle aynıdır.

Tenya Enfeksiyonu Tedavisi için Hangi Doktora Gidilmeli?

Tenya enfeksiyonu ile ilgilenen hekimler esas olarak Enfeksiyon Hastalıkları uzmanlarıdır, fakat yetişkinler için Dahiliye (iç hastalıkları) ve çocuklar için Pediatri bölümleri de tenya enfeksiyonun tanı ve tedavisi için yetkindir.

Kişide veya yakınlarında, karın ağrısı, iştahsızlık, ishal, bulantı-kusma, halsizlik, baş ağrısı gibi belirtiler mevcutsa vakit kaybetmeden bir uzmana başvurulması gerekir.