Boğmaca

Boğmaca Nedir?

Boğmaca, bordetella pertussis adlı gram negatif boyanan bir bakteri türünün sebep olduğu ciddi sonuçları olabilen bir solunum yolu enfeksiyonudur. Enfekte olan kişilerde kontrol edilemeyen, nefes almayı zorlaştırabilecek şiddetli öksürük nöbetleri görülür.

Boğmaca her yaştan bireyde görülebilir. Boğmaca, aşısı geliştirilmeden önce çocukluk çağı enfeksiyonu olarak bilinmekteydi. Fakat günümüzde aşısı tam olarak tamamlanmamış çocuklarda ve ergenlerde ayriyeten bağışıklık sistemi zayıf olan genç ve yetişkin bireyleri de etkilediği bilinmektedir. 

Boğmaca küçük çocuklarda veya bebeklerde görüldüğü takdirde ölümle sonuçlanabilir. Boğmaca hastalığının aşısı bulunmadan önce en sık karşılaşılan çocukluk ölüm sebeplerinden bir tanesi olarak görülmüştür. Fakat günümüzde boğmaca ile ilişkili ölümler oldukça nadirdir. Ölümle sonuçlanan vakaların çoğu bebeklerdir. Bu nedenle gebelerin ve bebekle yakın temasta olacak kişilerin bordetella pertussis bakterisine karşı aşılanması oldukça önemlidir.

Boğaca Belirtileri Nelerdir?

Boğmaca’da kişilerin enfekte olması ve belirtilerin başlangıcı arasındaki süre yani bakterinin kuluçka dönemi yaklaşık olarak 5 ila 10 gün arasındadır. Fakat bazen belirtiler 3 haftaya kadar görülmeyebilir.

Boğmaca’da erken ortaya çıkan belirtiler, genellikle soğuk algınlığı belirtileri ile benzerlik gösterir. İlk zamanda ortaya çıkan belirtiler çoğunlukla hafif seyirlidir. 

Boğmaca erken görülen belirtileri:

• Burun akıntısı
• Burun tıkanıklığı
• Islak, kızarmış gözler
• Ateş
• Öksürük

Bir iki hafta sonra hastalığın belirti ve bulguları kötüleşmeye başlar. Mukus solunum yollarında birikir ve sürekli olan kontrol edilemeyen öksürükler ortaya çıkar. Görülen bu ciddi öksürükler şu belirtilere de sebep olabilir:

• Kusma
• Ağız çevresinde morluklar
• Düşük ateş
• Nefes almada zorluk çekme

Çocuklarda öksürükten sonra nefes almaya çalıştıklarında bir ses duyulur. Buna boğmaca sesi denir. Boğmaca sesi daha çok çocuklarda görülür. Bebeklerde öksürük görülmeyebilir. Fakat solunum yollarında biriken mukustan dolayı nefes almakta zorlanabilirler. Bazı vakalarda geçici olarak nefes almalarının bile durduğu görülmüştür.

Gençlerde ve yetişkinlerde genellikle klasik boğmaca sesi görülmeden uzun süreli öksürük gibi belirtiler görülmektedir. Öksürükler genellikle hafif seyirlidir.

Boğmaca Nedenleri Nelerdir?

Boğmaca bordetella pertussis isimli bir bakterinin kişileri enfekte etmesi ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Boğmacanın etkeni bu bakteridir. Kişiler arasında oldukça kolayca yayılabilen, bulaşıcı bir solunum yolu hastalığıdır. 

Bakteri tarafından enfekte olmuş bir kişi, hapşırdığında veya öksürdüğünde küçük mikrop yüklü damlacıkları etrafına saçar. Yakınında bulunan kişilerin, bu küçük mikrop yüklü damlacıkları soluması ile bu mikroplar kişilerin solunum yollarına ulaşır. Böylelikle sağlıklı kişiler de enfekte olmuş olur. Enfekte kişiler ile yakın mesafeden konuşmak veya öpüşmekte, hastalığın sağlam kişiye bulaşmasına neden olabilir.

Boğmaca Teşhisi

Boğmaca hastalığının erken evrelerde teşhis edilmesi zordur. Çünkü grip, bronşit veya soğuk algınlığı gibi solunum yollarında görülen diğer hastalıklarla belirti ve bulguları benzerlik göstermektedir.

Hekimler tanı için hastanın öyküsünü (anamnez) dinlerler. Hastanın öyküsünü dikkatli dinlemek teşhis koymada oldukça önemlidir. Bazen hekimler, sadece hastalığın belirtilerinin görülmesi ve hastanın öksürüğünün sesini dinleyerek boğmaca tanısı koyabilirler. Kesin tanı için de bazı tıbbi testleri uygulamak gerekebilir.

Boğmaca teşhisinde kullanılan testler:

• Burundan veya boğazdan alınan kültür ve incelenmesi: Bordetella pertussis bakterisi solunum yolunda enfeksiyona neden olduğu için burun ve boğaz bölgelerinde yerleşim gösterir. Burun ve boğazın buluştuğu yerden bir örnek alınır. Daha sonra bu örnek incelenerek bordetella pertussis bakterilerinin varlığına bakılır.
• Kan Testleri: Akyuvarlar (beyaz kan hücreleri) vücudu bir bakteri enfekte ettiğinde bu bakterilerle savaşırlar. Bu şekilde vücuda zarar veren vücut için yabancı, bakterilerin varlığında bu akyuvarların kandaki sayısı artar. Bu yüzden enfeksiyondan şüphelenildiğinde kan testi alınarak akyuvar sayımı yapılır ve akyuvar sayısının yüksekliğinden faydalanılır. Fakat bu test boğmacaya özgü bir test değil genel bir testtir. Akyuvar sayısının yüksekliği enfeksiyon veya inflamasyon varlığını gösterir. Bakterinin kimliği hakkında bir bilgi vermez.
• Göğüs Röntgeni: Pnömoni, boğmaca gibi solunum yolu hastalıklarında akciğerlerde herhangi bir iltihap veya sıvı olup olmadığını kontrol etmek için göğüs röntgeninden faydalanılır.

Boğmaca Tedavisi

Boğmaca hastalığı, küçük çocuklarda veya bebeklerde görüldüğü takdirde, gözlem altında tutulmaları için ve nefes alamamaları durumunda gerekli solunum desteğinin verilebilmesi için tedavi sürecinde hastaneye yatırılırlar. Bazen boğmaca bebeklerde, yeterli sıvı alamamalarına neden olabilmektedir. Hastane koşullarında damar yolu (i.v) ile bu bebeklere sıvı takviyesi yapılır. Gençlerde ve yetişkinlerde genellikle acil bir müdahale gerekecek komplikasyonlar gerçekleşmez. Bu sebeple tedaviye genellikle evde devam edilir.

Boğmaca hastalığı bakteriyel bir enfeksiyon olduğundan dolayı birincil tedavi yöntemi olarak bakteriyle mücadelede antibiyotikler kullanılır. Antibiyotikler, en çok erken teşhis edilen öksürüğün erken aşamalarında olduğu hastalarda etkilidir. Ayriyeten antibiyotikler hastalığın başkalarına da yayılmasının önüne geçmek için geç aşamalardaki boğmaca hastalarında da kullanılır. Antibiyotikler öksürüğün tedavisine yardımcı değildirler. Bakterileri yok etmek veya bakterilerin üremelerini durdurmak için kullanılırlar. 

Öksürük için birtakım ilaçlar mevcuttur. Fakat boğmaca da öksürük ilaçları tavsiye edilmez. Boğmaca da görülen öksürüklere bu ilaçları hiçbir faydası yoktur. Bu ilaçlar aynı zamanda yan etkileri olduğu için bebeklere ve küçük çocuklara ciddi zararlar verebilir.

Çocukların odalarında nemlendiriciler kullanmak faydalı olabilmektedir. Nemlendiriciler havayı, nemi tutarak ve enfeksiyonun belirtilerini hafifleterek çocuklara fayda sağlayabilir.

Boğmacanın belirtileri tedaviye başladıktan sonra 4 hafta veya daha uzun bir vakit devam edebilmektedir. Gençlerde ve yetişkinlerde erken tanı ve erken tedaviye başlanılması ile hızlı bir iyileşme görülür. Fakat bebeklerde hastalığın tedavisine başlanmış olsa bile öksürük krizleri ve boğulmaların görülme olasılığı yüksektir. 

Boğmaca Tedavi Edilmezse

Boğmaca bebeklerde görüldüğü takdirde nefes almalarında zorluk olacağı için oksijen eksikliği yaşarlar. Oksijen eksikliğinden dolayı meydana gelebilecek komplikasyonları önlemek için bu hastalar yakından takip edilmelidir. 

Oluşabilecek ciddi komplikasyonlar:

• Beyin hasarı
• Zatürre
• Ciddi nöbetler
• Beyin kanaması
• Apne
• Kontrol edilemeyen konvülsiyonlar

Büyük çocuklarda ve yetişkinlerde ise tedavi edilmediklerinde şu komplikasyonlar ortaya çıkabilir:

• Uyku güçlüğü
• Mesane kontrolü kaybı sonucu idrar kaçırma
• Zatürre

Boğmaca hastalığı belirtileri görüldüğünde en kısa zamanda bir uzman hekim başvurulmalıdır. Tedavi edilmeyen hastalarda hayati tehlike oluşabilmektedir. Özellikle bebekler olmak üzere hastaların kesinlikle tedavi olması gerekir.

Boğmacaya Ne İyi Gelir?

• Uygun bir ortamda dinlenmek: Serin, gürültüsüz ve karanlık bir dinlenme odası hastaların rahatlamasına ve daha iyi dinlenmelerine olanak sağlayacaktır.
• Bol miktarda sıvı tüketmek: Meyve suyu, çorba ve özellikle su hastalığın seyri için en uygun içecek seçimleridir. Özellikle çocuklarda dudaklarının kuruması, gözyaşı akmadan ağlama ve idrara seyrek çıkma gibi vücutta su miktarı azaldığında meydana gelebilecek belirtilere dikkat edilmesi gerekir. Bu durumlarda çocuğunuzun bol bol sıvı tüketmesini sağlamalısınız.
• Daha küçük yiyecekler tüketmek: Boğmaca hastalarında öksürükten sonra kusma görülebilmektedir. Bunun önüne geçmek için hastalar büyük olanlardan ziyade daha küçük öğünlerle beslenmelidirler veya yiyecekleri yutmadan önce daha fazla çiğnemelidirler. Bu şekilde daha sık yemek yemeleri hastalıklarına daha iyi gelecektir.
• Bulunulan ortamın sık sık havalandırılması: Ortamda bulunan sigara dumanı, sobadan veya şömineden çıkan duman gibi ortamda öksürüğü tetikleyebilecek herhangi bir şey olduğu takdirde ortamın sık sık havalandırılması gerekir. Hastaların bu ortamlardan uzak durması gerekir.
• Bazı bitki çayları: Ayva çayı, ekinezya çayı kuşburnu çayı, ıhlamur, zencefil ve adaçayı gibi bazı bitki çayları öksürüğe iyi gelmektedir.

Boğmacaya Ne İyi Gelmez?

• Zararlı Gazlar: Sigara dumanı veya diğer benzeri zararlı havanın solunması sürekli öksürüğü tetikleyeceği gibi öksürük nöbetlerine de neden olabilmektedir. Boğmaca hastalığı olanlar böyle zararlı gazların bulunduğu ortamdan uzak durmaya çalışmalıdırlar.
• Temizliğe önem vermemek: Hastalığın bulaşıcılığını azaltmak için enfekte kişilerin sağlık konusunda dikkatli olmaları gerekmektedir. Hapşırırken veya öksürürken ağızlarını elleriyle veya peçete gibi başka bir şeyle kapatmalıdırlar. Öksürdükten veya hapşırdıktan sonra ellerini yıkamalıdırlar. Aksi takdirde ortama bakterileri salarak, sağlıklı insanlarında enfekte olmalarına neden olabilirler.

Boğmaca İlaçları

Boğmaca, bakteriyel bir enfeksiyon sonucu görülür. Hastalığın sebebi bir tür bakteri olduğu için hastaların tedavisinde ilaç olarak antibiyotikler verilmektedir. 

Boğmaca’da bordetella pertussis bakterisi ile mücadelede kullanılan antibiyotikler:

• Azitromisin
• Eritromisin
• Klaritromisin

Doktorunuzun tavsiyesi olmadan kesinlikle kullanmamalısınız.

Bebeklerde Boğmaca

3 aydan küçük olan bebeklerde başlangıçta görülen hafif belirtiler genellikle belirgin olmayabilir. Bu sebeple bebeklerde hastalığın tanısı için daha dikkatli olunması gerekir.

Bebeklerde özellikle 6 aydan küçük olanlarda boğmaca daha şiddetli komplikasyonlara neden olabilmektedir. Ölümle sonuçlanan vakaların çoğu bebeklerdir. 

Boğmaca bebeklerde sebep olduğu ciddi komplikasyonları:

• Zatürre
• Nefes almada güçlük çekme (bazen nefes alamamaya kadar şiddetli komplikasyonlar bile oluşabilmektedir)
• Yetersiz beslenme sonucu kilo kaybı
• Ciddi nöbetler
• Beyin hasarı

Bebeklerde ve küçük çocuklarda boğmacanın komplikasyonları kalıcı hasarların oluşmasına neden olabilmektedir veya hayati tehdit oluşturabilecek boyutlara gelebilmektedir. Bu yüzden küçük çocukların ve bebeklerin, özellikle altı aydan küçük olanların tedavisi en erken zamanda, vakit kaybedilmeden yapılmalıdır. Bazen hayati tehdit edebilecek hastalık komplikasyonları ortaya çıkabildiğinden dolayı bebeklerin tedavisi gözetim altında hastanelerde yapılır.

Bebeklerde Aşı

Boğmaca eskiden bebeklerde ölüme yol açan ciddi hastalıklardan bir tanesiydi. Fakat aselüler boğmaca aşısının bulunması ile bu vakaların sayısında oldukça düşüş gözlenmiştir.

Boğmaca hastalığı riski için bebeklerin aşı olması gerekmektedir. 6 aylıktan küçük olan bebeklerin aşıları zamanında ve eksiksiz yapılmalıdır. Aşısı tamamlanmayan bebeklerin hastalığa yakalanma riskleri daha yüksektir. Hastalık görüldüğü takdirde ise hastalığın belirtileri daha şiddetli seyir gösterir.

Aşı bir süre bebeklerde koruma sağlar ve aşının koruması zamanla azalır. Bebeklere ilk aşı 2 aylıkken yapılır. Daha sonra 4. ve 6. aylarda ikinci ve üçüncü aşı yapılır. Dördüncü aşı 12 ila 18. aylar arasında yapılır. 4 ila 6 yaşlarında bir aşı daha yapılır. 

Ergenlerde veya yetişkinlerde de boğmaca görülebildiğinden dolayı bebeklere bulaştırma riskleri vardır. Hatta boğmaca bebeklere ve küçük çocuklara en fazla yetişkinlerden bulaşmaktadır. Bu sebeple ileri yaşlarda da aşılama yapılması bebeklerin enfekte olma ihtimallerini azaltacaktır.

Ayriyeten 65 yaş üzerindeki ve sağlık sektöründe çalışan insanların da boğmaca aşısı olmaları tavsiye edilmektedir.

Boğmaca aşısında da yan etkiler görülebilir. Fakat bu yan etkiler her aşıdan sonra görülebilen ciddi seyirli olmayan bulgulardır.

Boğmaca için Hangi Doktora Gidilir?

Boğmaca bakteriyel bir enfeksiyon sonucu ortaya çıkar. Boğmaca ile Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji bölümleri ilgilenir. Çocuklarda ise Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları bölümü ilgilenir. Boğmaca görüldüğü takdirde ilgili bölümlerden bir uzman hekime başvurmak gerekir.

Uzun süreli devam eden bir öksürüğünüz varsa ve uzun süreli öksürük sonucu;

• Kusma
• Ağız kenarında kızarıklık ya da morarma
• Nefes almakta zorlanma
• Öksürdükten sonra sesli nefes alma

Gibi belirtileriniz varsa uzman bir hekime başvurunuz. Boğmaca başlangıçtaki belirtileri hafif seyirli iken zamanla bu belirtiler şiddetini arttırabilir ve hayati tehlike oluşturabilir.

Bu sebeple uzman bir hekime başvurmayı kesinlikle ertelememelisiniz.