İyot

İyot Nedir?

İyot, birçok görevi olan ancak vücutta üretilmeyen bir elementtir. Vücuttaki pek çok işlevin yerine getirilmesinde rol oynamaktadır. En önemli görevi ise tiroid bezi fonksiyonlarını devam ettirmek ve tiroid hormonunun üretilmesidir. Aynı zamanda vücudun mantar ve bakterilere karşı direncini arttırmaktadır. İyot faydalarından en önemlisi vücut sağlığının korunmasını sağlamaktır. Bu nedenle iyot içeren besinlerden temin edilmesi gerekmektedir. 

Vücuttaki sistemlerin işleyişinin sürdürülebilmesi için gerekli olan günlük iyot miktarları yaşa göre değişiklik göstermektedir. Vücuda alınması gereken günlük iyot miktarları aşağıdaki gibidir;

• 0 – 5 yaş arası: 90 mcg/gün
• 6 – 12 yaş arası: 120 mcg/gün
• Gençler ve yetişkinler: 150 mcg/gün
• Hamileler ve emzirenler: 200 mcg – 300 mcg/gün

İyot Normal Değerleri Kaç Olmalı?

İyot vücuttan idrar yoluyla atılmaktadır. Bu nedenle idrarda iyot ölçümü yapılmaktadır. İdrarda iyot normal değerleri aşağıdaki gibidir;

• 20 mcg’nin altı: Şiddetli iyot eksikliği
• 20 mcg – 49 mcg: Orta iyot eksikliği
• 50 mcg – 90 mcg: Hafif iyot eksikliği
• 100 mcg – 199 mcg: Normal değer
• 200 mcg – 299 mcg: İyot fazlalığı
• 299 mcg’nin üstü: Aşırı

İyot Nasıl Ölçülür?

İyot ölçümü idrar testi ile yapılmaktadır. İyot testi için spot idrar testi ve 24 saatlik idrar kullanılmaktadır. Spot idrar testi, sterilize bir kaba yapılan idrarın incelenmesiyle gerçekleştirilmektedir. 24 saatlik idrar testinin yapılışı aşağıdaki gibidir;

• Örnek alınacak günün ilk idrarı kaba alınmaz ve bunun saati kaydedilir.
• İlk idrardan sonra, ertesi güne kadar yapılan tüm idrarlar laboratuvar tarafından verilen kaba alınır ve biriktirilir. 
• Kaydedilen saatten 24 saat sonrasına kadar yapılan tüm idrarların kaba eklendiğinden emin olunur.
• 24 saatin sonunda aynı gün içinde biriktirilen idrarın laboratuvara teslim edilmesi gerekmektedir. Teslim edilene kadar buzdolabı gibi serin bir yerde bekletilmelidir.

Hamilelikte İyot Değeri Nasıl Olmalı?

Hamilelikte günlük iyot ihtiyacının 220 mcg, emzirme döneminde ise 290 mcg olduğu bilinmektedir. Yapılan idrar tahlillerinde 135 mcg – 150 mcg çıkması kişinin yeterli düzeyde iyot aldığını göstermektedir. Hamilelik sürecinde iyot düzeyinin bebeğin sinir sistemi ve beyni üzerinde ciddi etkileri bulunmaktadır. İyot eksikliği bebekte beyin hasarı ve zeka geriliğine neden olabilen en önemli etkenlerden bir tanesidir. Hamilelikte vücudun ihtiyacı olan iyot miktarı normal bir yetişkine göre daha fazladır. Bu miktardaki iyot ihtiyacı yiyeceklerden temin edilemeyeceği için bir miktar da iyot takviyesi alınması gerekmektedir. 

Bebeklikte İyot Değeri Nasıl Olmalı?

Bebeklerde yapılan idrar testlerinde de iyot miktarının 150 mcg – 200 mcg çıkması gerekmektedir. Bu, 0 – 5 yaş arası bebekler ve çocukların günlük ihtiyacı olan iyot miktarının karşılandığı anlamına gelmektedir. Bebeklerin yeteri kadar iyot alması, tiroid hormonunun üretiminde, büyüme ve gelişmede önemli rol oynamaktadır. Bu nedenle günlük iyot gereksiniminin karşılanması gerekmektedir. 

İyot Eksikliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Yapılan iyot testinden alınan sonucun normal değerlerin altında olmasına “iyot eksikliği” adı verilmektedir. İyot eksikliğinde görülen hastalıklardan en önemlisi guatrın eşlik ettiği hipotiroidi olarak bilinmektedir. Ancak daha düşük şiddetli iyot eksikliğinde hiperaktivite ve dikkat eksikliği gibi hastalıklar ortaya çıkabilmektedir. İyot eksikliği vücudun günlük iyot ihtiyacının karşılanmadığını göstermektedir.  Ancak başka nedenlerden de kaynaklanabilmektedir. İyot eksikliğine neden olan durumlar ve hastalıklar aşağıda belirtilmiştir;

• Yetersiz iyot alımı: Genellikle topraklarında yeteri kadar iyot bulunmayan ülkelerde yaşayanlar, iyotlu tuz kullanmayan kişiler, veganlar ve vejetaryenler yetersiz iyot almaktadır.
• Selenyum eksikliği: Selenyum, iyodun vücuttaki kullanımında önemli rol oynamaktadır. Eksikliği halinde iyot sağlıklı bir şekilde kullanılamamaktadır.
• Hamilelik: Bu süreçte iyot ihtiyacı artmaktadır. Ancak gıdalardan alınamayacağı için hamilelikte iyot takviyesi yapılmalıdır. Pek çok kişi de bu yola başvurmadığı için gebelikte iyot eksikliği çok rastlanan bir durumdur.
• Sigara: Sigara dumanının iyot alımını engelleyen pek çok etkisi bulunmaktadır. Bu nedenle sigara dumanına sık sık maruz kalan kişilerde iyot eksikliği görülebilmektedir.
• Guatrojen gıdalar: Karnabahar, Brüksel lahanası, lahana ve brokoli gibi gıdaların çiğ şekilde tüketilmesi iyot eksikliğine neden olabilmektedir.

İyot Eksikliği Belirtileri

İyot eksikliği olan kişilerde birtakım belirtiler gözlemlenmektedir. Bu belirtiler çoğunlukla tiroid hormonları ve hipotiroidizm ile benzer veya ilişkili olabilmektedir. İyot eksikliğinin belirtileri aşağıda sıralanmıştır;

• Guatr (tiroid bezinin büyümesi)
• Kilo artışı
• Yorgunluk
• Kabızlık
• Üşüme
• Hiperlipidemi (yüksek kolesterol)
• Güçsüzlük
• Saç dökülmesi
• Unutkanlık
• Öğrenme güçlüğü
• Cilt kuruluğu
• Kalp ritminde yavaşlama, baş dönmesi, bayılma
• Depresyon
• Adet düzensizliği
• Kas ve eklem ağrıları

İyot Eksikliği Tedavisi Nasıl Yapılır?

Öncelikle iyot düzeyinin tespit edilmesi gerekmektedir. Daha sonra iyot takviyesine başlanmaktadır. Bunun için potasyum iyodür ve potasyum iyodat içerikli takviyeler kullanılmaktadır. Alınacak olan iyotun dozu, eksikliğin düzeyine göre değişiklik göstermektedir. Takviyeler iyot damlası ve iyot hapı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Özellikle hamilelik dönemindeki kadınlar için iyot takviyelerinin düzenli kullanılması önem kazanmaktadır.

Tiroid kanseri olan hastalar için radyoaktif iyot tedavisi kullanılmaktadır. Bu işlem ile kanserli hücrelere içeriden ışın verilerek ortadan kaldırılmaktadır. Radyoaktif iyot tedavisi yan etkileri arasından en çok karşılaşılanı ağız kuruluğudur. Radyoaktif tedavisi sonrası beslenme şekline de dikkat edilmeli, doktorun yönergelerine uyulması gerekmektedir. Tiroitte radyoaktif iyot kalmasını engellemek için de iyot tableti kullanılmaktadır.

Diyetisyen tarafından hazırlanan iyot diyeti listesi, hastanın sağlık durumuna ve ihtiyaçlarına göre hazırlandığı için aksatılmadan uygulanmalıdır.

İyot Eksikliğine Ne İyi Gelir?

İyot yetersizliği olan kişilerin iyot takviyesinin yanında beslenme şeklinde değişiklik yapmaları gerekmektedir. İyot açısından zengin besinler beslenme rutinine dahil edilmelidir. İyot miktarı yüksek olan besinler aşağıdakileri içermektedir;

• Peynir
• İnek sütü
• Yumurta
• Mezgit
• Ton balığı
• Morina balığı
• Karides
• İyotlu tuz
• Deniz yosunu
• Beyaz ekmek
• Kuru üzüm
• Bezelye
• Muz 
• Yaban mersini

İyot Eksikliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

İyot miktarı enerji metabolizmasının düzenlenmesinde, bağışıklık sistemi üzerinde, cilt, saç ve diş sağlığı üzerinde, büyüme ve gelişme üzerinde önemli rol oynamaktadır. Vücutta iyot eksikliği olması halinde bu alanlarda sorunlar ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda hipotiroidi, tiroid kanseri, kadınlarda kısırlık, prostat kanseri, meme kanseri, yumurtalık kanseri, kalp yetmezliği, periferal nöropati ve zihinsel hastalıklar gibi pek çok hastalığa neden olmaktadır. Bu durumların önüne geçilmesi için iyot içeren ilaçlar kullanılarak tedavi edilmesi gerekmektedir.

İyot Fazlalığı Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

Yapılan iyot testinden alınan sonucun normal değerlerin üzerinde olmasına “iyot fazlalığı” adı verilmektedir. Beslenme kaynaklı olarak ortaya çıkmamaktadır. Bazı ilaçların fazla kullanımı ve iyotlu tuzun aşırı tüketimi nedeniyle ortaya çıkan bir durumdur.

İyot Fazlalığı Belirtileri

İyot fazlalığı tiroid bezini baskılamaktadır. Bu durum da tiroid hormonunun az üretilmesine neden olmaktadır. Dolayısıyla iyot fazlalığının belirtileri de iyot eksikliğinin belirtileriyle aynıdır. İyot fazlalığının belirtileri aşağıdaki gibidir;

• Kilo artışı
• Kabızlık 
• Yorgunluk
• Üşüme 
• Güçsüzlük
• Saç dökülmesi
• Öğrenme güçlüğü
• Unutkanlık
• Cilt kuruluğu
• Kalp ritminin yavaşlaması
• Depresyon
• İyot alerjisi nedeniyle ciltte alerjik belirtiler
• Sivilce 

İyot Fazlalığı Tedavisi

İyot fazlalığı kişide hipertiroidi gelişmesine neden olmaktadır. Bu nedenle hipertiroidi tedavisi uygulanmaktadır. İlaç tedavisine başvurulmakta, antitiroidi ilaçları kullanılmaktadır. Aynı zamanda diyetisyenler yardımıyla iyot kısıtlı diyet programı hazırlanmakta ve bu programa uyulmaktadır. İyot diyeti listesi, iyot açısından fakir besinleri içermektedir. Günlük 50 mcg’den fazla iyot alınmaması gerekmektedir.

İyot Fazlalığı Tedavi Edilmezse Ne Olur?

İyot fazlalığı tedavi edilmezse hipertiroidiye neden olmaktadır. Hipertiroidinin pek çok olumsuz etkisi bulunmaktadır. Bunlar; kilo kaybı, ritim bozukluğu, kalp yetmezliği, enfeksiyonlar ve şok olarak bilinmektedir. Ancak enfeksiyon halinde tiroit krizine girilmesi ölümle dahi sonuçlanabilen bir durumdur. Bu nedenle iyot fazlalığının mutlaka tedavi edilmesi gerekmektedir.