Hiperlipidemi

Hiperlipidemi Nedir?

Kandaki yüksek yağ oranlarını anlatmak için kullanılan hiperlipidemi tanımı halk arasında yüksek kolesterol olarak da bilinir. Kanda normalden fazla şekilde yükselen yağ ürünleri buna sebep olur. İki ana çeşit yağ ürünü bulunur. Bunlar trigliserid ve kolesteroldür. 

• Trigliseritler vücudun enerji üretmek için o zamanda ihtiyaç duymadığı fazla kalorileri depoladığında yapılır. Trigliseritler kırmızı ette ve tam yağlı süt ve süt ürünlerinde doğal olarak bol bulunur. Aynı zamanda şeker, fruktoz ve alkol içeren gıdalar da trigliseridi artırır.
• Kolesterol ise karaciğerde doğal olarak üretilir, vücutta her hücre kolesterolü kullanır. Trigliseritlerde olduğu gibi kolesterol de kırmızı et, peynir ve yumurtada (özellikle sarısında) bulunur.

Hiperlipidemi daha çok kolesterol seviyesinin yüksekliği olarak bilinir. Kolesterol kanda lipoproteinler adlı protein üzerinde dolaşan yağ maddesidir. Lipoproteinler kolesterol seviyelerinin önemi açısından iki ana çeşittedir. HDL (High Density Lipoprotein-Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein) ve LDL (Low Density Lipoprotein- Düşük Yoğunluklu Lipoprotein). HDL halk arasında iyi kolesterol olarak da bilinir. Görevi kanda fazla miktarda bulunan kolesterolü karaciğere taşımaktır. LDL ise halk arasında kötü kolesterol olarak bilinir. Bunun görevi ise kolesterolü dokular tarafından kullanılmak üzere kanda taşımaktır.

Yüksek kolesterole sahip olmak her ne kadar kalıtsal (ailesel) olsa da sağlıksız beslenmek ve yaşam tarzı buna zemin oluşturabilir.

Hiperlipidemi Belirtileri Nelerdir?

Hiperlipidemi genellikle çok fazla belirti vermez. Bunun yanında özellikle kalıtsal olarak geçen hiperlipidemisi olanlarda gözlerin ya da eklemlerin çevresinde sarı ve yağlı büyümeler ortaya çıkabilir.

Zamanla çok fazla kolesterol birikimi ateroskleroza neden olabilir. Ateroskleroz kan damarlarının duvarında plakların geliştiği ve bu plaklar sonucunda damarların daraldığı, kan akımının yavaşladığı bir hastalıktır. Daha ilerleyen dönemde ise damarlar tamamen tıkanabilir. Tıkanıklığın ilerisindeki doku ya da organın beslenememesine ve uzun dönemlerde ölümüne neden olur. Bu tıkanan damara göre farklı sonuçlara yol açabilir. Örneğin kalp dokuları beslenmesini kaybettiğinde göğüs ağrısı ve kalp krizine sebep olabilir. Ayrıca inme, böbrek hastalıkları gibi çok önemli problemlere ilerleyebilir. 

Hiperlipidemisi olan hastalarda tansiyon düşüklüğü görülebilir. 

Hiperlipidemi Nedenleri Nelerdir?

Kolesterol proteinlere bağlı olarak kanda taşınır. Kolesterolü taşıyan proteinlere lipoprotein adı verilir. Lipoproteinlerin taşıdıklarına göre farklı kolesterol çeşitleri vardır. 

Bunlar:

• Düşük Yoğunluklu Lipoprotein (LDL): Kötü kolesterol olarak da isimlendirilir. Kolesterolü kanda vücudun her tarafına taşır. Bu kolesterolün birikmesi atar damarların duvarlarında birikerek sertleşmesine, akımın yavaşlamasına ve daralmaya yola açar.
• Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein (HDL): İyi kolesterol olarak da isimlendirilir. Fazla miktarda bulunan kolesterolü kandan karaciğere taşır.

Kolesterol hastalığına bu iki lipoprotein sebep olur. Bazı risk faktörler (hareketsizlik, sağlıksız beslenme, sigara vs.) LDL yani kötü kolesterolün yükselmesine ve HDL yani iyi kolesterolün düşmesine yol açarlar. Bunların dışında genetik olarak yatkınlık da LDL’yi yükseltebilir, karaciğerin fazla kolesterol üretmesine yol açabilir.

Hiperlipidemi için Risk Faktörleri Nelerdir?

Kötü kolesterol riskinizi artırabilecek faktörler şunlardır:

• Sağlıksız beslenme: Özellikle hayvansal ürünlerde bol miktarda bulunan doymuş yağ ve bazı paketlerde bulunan pişmiş çerezlerde, krakerlerde ve mikrodalgada patlamış mısırda bulunan trans yağlardan fazla yemek, kandaki kolesterol seviyesini yükseltebilir. Kırmızı et ve tam yağlı süt ürünleri gibi kolesterolden zengin besinler de kolesterol seviyesini artırabilir.
• Obezite: Vücut kitle indeksinin (BMI) 30 veya daha fazla olması sizi yüksek kolesterol riskine sokar. İdeal olan vücut kitle indeksinin 18.5- 25 arasında olmasıdır.
• Egzersiz eksikliği: Egzersiz, vücudunuzun HDL'sini veya "iyi" kolesterolünü artırmaya yardımcı olurken, LDL'nizi oluşturan parçacıkların boyutunu veya daha az zararlı hale getiren "kötü" kolesterolü arttırır.
• Sigara içmek: Sigara içmek kan damarlarının duvarlarına zarar vererek yağların damar duvarlarında birikmesine yol açar. Sigara içmek aynı zamanda HDL veya "iyi" kolesterol seviyesini düşürebilir.
• Yaş: Yaşlandıkça vücudun kimyası değiştiği için yüksek kolesterol riski artar. Örneğin, yaşlandıkça karaciğer LDL kolesterolün daha az oranda dengede tutulmasına ve yükselmesine yol açar.
• Diyabet (Şeker Hastalığı): Yüksek kan şekeri, çok düşük yoğunluklu lipoprotein (VLDL) adı verilen lipoproteinin yükselmesine ve HDL’nin düşmesine yol açabilir. Yüksek kan şekeri aynı zamanda atar damarların iç yüzeyine zarar vererek kolesterol birikimine yol açabilir.
• Genetik: Ailesel hiperlipidemi genetik bir hastalıktır. Bireyler arasında geçiş gösterebilir.
• Aşırı alkol almak
• Büyük bel çevresi
• Yeterince sağlıklı yağ tüketmemek
• Hormon ve steroid gibi ilaçlar kullanmak
• Metabolik sendrom
• Uzun süreli böbrek hastalığı
• Erken menopoz
• Tiroid bezinin az aktif olması, hipotiroidi
• Gebelik

Hiperlipidemi Teşhisi

Hiperlipidemi genelde belirti vermese de bazı verilerle anlaşılabilir. Lipit profili adı verilen kan testi ile kandaki yağ ve türevlerinin oranları belirlenir. 

Bu testte şunlara bakılır:

• Toplam Kolesterol
• Düşük Yoğunluklu Lipoprotein (LDL) Kolesterol
• Yüksek Yoğunluklu Lipoprotein (HDL) Kolesterol
• Trigliseritler

Bu değerlerin ideal oranları şöyledir:

• Toplam Kolesterol= Desilitre başına 200 mg altında (mg/dl)
• HDL Kolesterol= Erkeklerde 40 mg/dl’nin üstünde, kadınlarda 50 mg/dl’nin üstünde
• LDL Kolesterol= Başka problemi olmayanlar için 100 mg/dl’nin altında, herhangi bir kalp hastalığı, diyabeti, risk faktörleri olan kişiler için 70 mg/dl’nin altında
• Trigliserid= 150 mg/dl’nin altında

Hiperlipidemi Tedavisi

Düzenli ve uygun özellikle doymuş yağlardan kısıtlı diyetle birlikte, fiziksel aktivite, düzenli spor, sigaranın ve alkolün bırakılması hiperlipidemi hastasının kendi kendine uygulayabileceği tedavi yöntemlerinden bazılarıdır. 

Özellikle genetik olarak geçiş gösteren hiperlipidemi türünde bu önlemler bazen yeterli gelmeyebilir. Bu sebeple ilaç tedavisine başlanır. İlaçla tedavide ilk basamakta atorvastatin ve rosuvastatin gibi statin ilaçları reçete edilir. Bu ilaçların amacı karaciğerden üretilen kolesterol miktarını azaltmaktır.

Bu ilaçların kullanımından sonra kolesterol düzeyleri istenilen düzeylere indirilememiş ise statin dışı başka ilaçlar da ek olarak kullanılabilir. Bu ilaçlar ezetimib, fibratlar ya da niasin olabilir. Bunların dışında yeni kılavuzlarda yer alan evolocumab gibi ilaçlar da kullanılabilir. 

Hiperlipidemi Tedavi Edilmezse

Hiperlipidemi tedavi edilmezse çok önemli sağlık problemlerine yol açabilir. Bunların en başında kalp hastalıkları ve kalp krizi gelmektedir. Kolesterol damar içerisinde tutunup damarı tıkamaya başladığında damarın beslediği doku ya da organ oksijensiz kalmaya başlar. İlerleyen dönemde doku ve organın ölümüne kadar gidebilir. Tutulan damara göre kalp krizi, beyinde inme, böbrek hastalıkları, gözlerde görme kayıpları gibi çok önemli hastalıklara yol açabilir.

Hiperlipidemiye Ne İyi Gelir?

Hiperlipidemi probleminiz ya da bu hastalık için risk faktörleriniz varsa ilaç tedavisi dışında kendinizin de yapmanız gereken bazı önlemler vardır. 

Bunlar:

• Yaşam tarzı değişiklikleri
• Sağlıklı beslenme: Doymuş yağlardan, kırmızı et ve süt ürünlerinden uzak durmak gerekir. Daha çok sağlıklı bitkisel yağlar tercih edilmeli, omega-3 içeren balık gibi etler tüketilmelidir. Trans yağlardan uzak durmak, lifli gıdalarla beslenmek, meyve sebze tüketmek önemlidir.
• Kilo vermek: Vücut kitle indeksine göre obez ya da kilolu iseniz kilo vermeniz gerekir.
• Aktif yaşam: Fiziksel olarak aktif olmak, gün içerisinde düzenli yürümek ve spor yapmak hiperlipidemiyi önlemek için önemlidir.
• Sigarayı bırakmak: Sigara yüksek kolesterol için önemli bir risk faktörüdür. Uzak durmak gerekir.

Hiperlipidemiye Ne İyi Gelmez?

Hiperlipidemi hastalarının en önemli sebebi kanda fazla miktarda bulunan yağdır. Bu sebeple en önemli risk faktörü ve durumu daha kötü yapan faktör özellikle doymuş yağlardan (hayvansal yağlardan) zengin beslenmektir. 

Hiperlipidemiye şunlar iyi gelmez: 

• Doymuş yağdan, kırmızı etten, trans yağlardan ve süt ürünlerinden zengin beslenmek
• Sedanter (hareketsiz) yaşam
• Çok kilolu olmak ve obezite
• Sigara kullanmak
• Aşırı alkol kullanmak
  

Hiperlipidemi İlaçları

Yüksek trigliserid için kullanılan ilaçlar şunlardır: 

• Statinler (Atorvastatin, Simvastatin): Statinler karaciğerden kolesterol üretmekte kullanılan HMG-CoA redüktaz isimli bir enzimi bloke ederler (engellerler). Bu enzimi inhibe ederek kolesterol ve LDL- kolesterolün üretimini azaltırlar. Ayrıca karaciğerdeki LDL reseptörlerinin sayısını artırırlar. Bu da LDL kolesterolün alımını ve atılımını hızlandırır.
• Safra-asit bağlayıcı reçineler (Kolestiramin, Kolestipol): Karaciğerde sindirime yardımcı olan safra asitlerini üretmek için kolesterol gerekir. Bu gruptaki ilaçlar safra asitlerine bağlanarak dolaylı yoldan kolesterolü düşürürler. Böylece karaciğerde daha fazla safra asidi yapmak için kolesterol kullanımı artırılır. Bu da kandaki kolesterol seviyesini düşürür.
• Kolesterol emilim inhibitörleri (Ezetimib): Ezetimib vücut tarafından emilen kolesterol miktarını azaltarak etki gösterirler. Normalde ince bağırsaktan emilen kolesterol ezetimib ile emilimi sınırlandırılır. Ezetimib statinler ile beraber kullanılabilir.
• Enjekte edilebilir ilaçlar (Alirocumab, Evolocumab): Bu ilaçlar PCSK9 inhibitörleri olarak da bilinirler. Bu ilaçlar karaciğerin fazla bulunan LDL kolesterolü emmesine yardımcı olur. Bu da kanda dolaşan kolesterol miktarını azaltır. Özellikle çok yüksek LDL’nin sebebi genetik olarak geçiş olan kişilerde ya da statinler ve diğer grup kolesterol ilaçlarıyla düzelmeyen kalp hastalıkları bulunan kişilerde kullanılır.
• Fibratlar (Fenofibrat, Gembfibrozil): Karaciğerden çok düşük yoğunluklu lipoprotein (VLDL) kolesterol üretimini azaltır ve trigliseritlerin kandan atılmasını hızlandırır.
• Niasin: Niasin karaciğerden LDL ve VLDL üretimini azaltır. Statinlere göre çok fayda sağlamaz. Bu nedenle herhangi bir sebeple statin alamayan hastalara önerilmektedir.
• Omega-3 yağ asidi takviyeleri: Omega-3 yağ asidi içeren takviye gıdalar trigliseritleri azaltmaya yardımcı olabilir.

Bu ilaçlar önemli yan etkilere sahip olabilecek ilaçlardır. Bu sebeple hekim tavsiyesi ve reçetesi olmadan tüketilmesi kesinlikle önerilmemektedir.

Hiperlipidemi Ameliyatı

Hiperlipideminin tedavisi için ameliyatı bulunmamaktadır. Ancak hiperlipidemi tedavi edilmediği zaman çok önemli sağlık problemlerine yol açabilir. Damar tıkanmalarına yol açtığı zaman ameliyat edilebilir. Özellikle kalp damarlarını tıkayarak kalp krizine yol açarsa bazı ameliyatlar uygulanabilir. 

Bunlar:

• Anjiyo: Anjiyo kasıktan ya da koldan damar içine bir kateter (tüp) ile girilerek kalbe kadar ulaşılır. Burada tıkalı damar bulunarak görüntülenir. Anjiyo işlemi sırasında damara balon ya da stent takılabilir. Amacı açılan damarın yeniden kapanmasını önlemektir.
• Bypass: Kelime olarak köprü anlamına gelir. Cerrahi bir yöntemdir. Vücudun başka bir yerinden alınan damar ile atardamarın tıkalı bölgesinin etrafında yeni bir yol oluşturulur.

Hamilelikte Hiperlipidemi

Gebelikte başta trigliseritler olmak üzere tüm lipoproteinlerin düzeyleri fizyolojik olarak yükselmektedir. Trigliseritler doğuma yakın en yüksek seviyelere çıkar ancak 250-300 mg/dl’yi geçmezler. Önceden hiperlipidemisi olan hastalarda ise daha fazla yükselmektedir. 250 mg/dl’yi aşan düzeylerde hipertansiyon, preeklampsi, gestasyonel diyabet, iri bebek doğumu gibi sonuçlar doğurabilir. Gebelerde hiperlipidemi ilaç tedavilerinin pek çoğunun kullanımı olumsuz sonuçlar vermektedir. 

Gebelikte ve emzirme döneminde hiperlipidemisi olan hastalara statin ve ezetimibin gebelerde kullanımı zararlıdır. Statinlerin gebelik kategorisi X’tir. Yani gebelik sırasında hiçbir durumda kullanılmamalıdır. Hatta gebelikten 3 ay öncesinden kesilmelidir. Safra asidi bağlayıcı ilaçlardan kolesevalamın kullanımı güvenlidir. Omega 3 yağ asitlerinin kullanımı ise gebelerde olumlu sonuçlar vermektedir.

Çocuklarda Hiperlipidemi

Çocuklarda hiperlipidemi varlığında ilk tercih diyet ve egzersizdir. Yüksek kolesterolü olan ya da obez olan 2 yaş ve üzerindeki çocuklarda ilk tercih budur. Aşırı yüksek kolesterol seviyeleri varsa 10 yaş ve üzeri çocuklarda statinler gibi kolesterol düşürücü ilaçlar verilebilir.

Hiperlipidemi için Hangi Doktora Gidilir?

Hiperlipidemi hastalığı için kardiyoloji bölümüne gidilmelidir. Eğer riskler mevcut ise düzenli olarak kan tahlilleri ile yağ oranlarına baktırmak gerekir. Bunun dışında belirtilen bulgulardan herhangi biri ya da birkaçı var ise doktora gitmek gerekir.