Damar Tıkanıklığı

Damar Tıkanıklığı Nedir?

Çağımızda beslenmenin yanlış ve sağlıksız olması, hareket eksikliği, alkol ve sigara bağımlılığı gibi durumlardan dolayı ortaya çıkabilen damar tıkanıklığı oldukça ciddi sonuçlar doğuran bir durumdur. 

Genel olarak daha ileri yaşlarda görülme ihtimali artar. Kadınlarda damar tıkanıklığı görülmesi erkeklere oranla daha azdır. Tıkanıklık hastalıklarının başlangıç yaşı da kadınlarda erkeklere oranla daha ileridir.  

Damar tıkanıklığı, vücudumuzdaki esas yapılardan biri olan ve canlılığın esaslarından olan kanın aktığı damarlardaki sertleşmeler veya plak birikimine bağlı olarak tıkanmaların sonucunda oluşur. Hastalık oluşmasına neden olan mekanizma da bu aşamada başlar. Vücuda giden kan akımında azalma veya damarın tıkanma miktarına bağlı olarak bazı bölgelere hiç kan gitmemesi sonucunda söz konusu vücut bölgesinde beslenememeye bağlı yıkım ve hasarlanmalar görülür. 

Kişide damar tıkanmasına bağlı şikayetlerde belirleyici olan, hangi vücut bölgesindeki hangi damarın tıkandığıdır. Buna bağlı olarak daha hafif şikayetlerden ölüme kadar çok geniş bir yelpazede şikayetler görülür. Tedavi ilkelerinde de genel olarak sağlıksız yaşam tarzının değiştirilmesi, ilaç tedavisi veya gerekli görülürse de ameliyat seçeneği üzerine durulur.

Damar Tıkanıklığı Belirtileri

Vücudun tüm dokularının ve organlarının beslenmesini ve oksijenlenmesini damar yatağı boyunca akan kanın sağladığı herkesçe bilinen bir gerçekliktir. Bu akımda gelişebilecek herhangi bir aksama sonucunda da söz konusu olan vücut bölgesi bundan ciddi anlamda etkilenir. 

Bu sebeple damar tıkanıklığı hani damarda hangi vücut bölgesinde olmuşsa orada şikayet oluşturmaya başlar. Bunları tek tek ele almak gerekirse;

• Beyin damarlarındaki tıkanmalar: Beyin, düşünme, hissetme, uygulama ve duyuları alıp yanıt oluşturma merkezidir. Beyindeki kanlanma bozukluğunda çok çeşitli şikayet ve semptom (belirti) oluşma sebebi de budur. Kişide duyu sistemi etkilenerek görmede ani kayıplar, koku alma veya işitmenin kaybolması, hissizlik, vücutta kollarda veya bacaklarda karıncalanma hissi- kuvvet kaybı ve güçsüzlükler, dengede bozulmalar, öğrenmede zorlanma, bilişsel fonksiyonlarda bozulma, hafızada zorlanmalar, konuşma bozuklukları, anlamada yavaşlama, felçler, şiddetli baş dönmesi ve baş ağrıları gibi daha çok beyin damarlarının sorumlu olduğu vücut işlevlerinde aksamalar veya kaybolmalar görülür.
• Şah damarında tıkanma: Beynin esas damarlarından olan şah damarı tıkanıklığı ile kişide inme, felç veya kas güçsüzlükleri görülebilir. Şah damarı tıkanmasındaki mekanizmalar; damar duvarında oluşan plakların damarı tam tıkamasına bağlı olarak beyin kan akımının bozulması ve beynin beslenememesi, plağın olduğu damar bölgesinde hasarlanma ile pıhtı(kan kümesi) oluşması ve bu pıhtının damarı tıkaması, plaktan kopan parçaların beynin daha küçük olan damar bölgelerine ilerleyip oraları tıkamasıdır.   
• Kalp damarlarında tıkanıklık: Kalp, vücuda kanı pompalayan organdır. Kalp damarları tıkanırsa kalbin kendisi beslenemez ve böylece vücudu da yeterince besleyemez. Tüm vücut sistemleri bundan etkilenir. Nefes darlığı, göğüste baskı tarzında veya yanıcı tarzda, kola ya da sırta yayılan ağrı ve kalp krizi gibi durumlar görülür. Kalp krizi bunlardan en tehlikelisidir ve ani olarak meydana gelip kişiyi öldürebilir.  
• Bacak damarlarında tıkanıklık: Bacak damarlarında tıkanıklıklar periferik arter hastalığı adı verilen ve bacağa gitmesi gereken kanın, damarın tıkalı olması sonucunda yeterince gitmemesi ile ortaya çıkan ve yorulmakla artıp istirahatle azalan ağrı ile karakterize durum oluşabilir. Daha ileri aşamalarda istirahatte de ağrı oluşabilir. Ayaklarda uyuşma, solukluk, hissizlikler oluşabilir. Merdiven çıkarken oldukça zorlanmalar görülebilir. Kişinin yaşam kalitesi oldukça düşer. 
• Toplardamarlarda tıkanma: Özellikle vücudun alt kısmındaki toplardamarlarda tıkanıklıklar olması ayakların ve bacakların yeterince beslenememesine neden olur. Bu da bacaklarda ağrı, hissizlik, ısı artışı, iki bacak arasında çap farkları, bacak bölgesinde varisler, ayakta cilt rengi değişiklikler ve kıllarda dökülmeler gibi çeşitli hadiselere neden olur.
• Böbrek damarlarında tıkanıklık: Böbreklere giden kan akımı azaldığında kişi akut böbrek yetmezliği geçirebilir bu da böbrekleri çalışmasını etkiler ve sonuçta idrar azalmasından diyalize ihtiyaç duymaya kadar pek çok seviyede hasar oluşur
• Göz, kulak damarlarında tıkanma: Duyu organlarına giden kan azalmasına bağlı olarak gözde görmenin ani kaybı, bulanık görme veya ani şaşılık gibi durumlar oluşabilir. Kulak damarlarındaki tıkanmada da dengede ve işitmede aksaklıklar oluşur
• Üreme organlarındaki damarlarda tıkanıklık: Erkeklerde testis, penis gibi üremeyi sağlayan bölgelere giden kan akımında azalma olursa üreme durumu bundan etkilenir. Sertleşme sorunu ve cinsel aktifliğin etkilenmesi gibi hadiseler gelişir.

Damar Tıkanıklığı Nedenleri

Damar tıkanıklığının pek çok nedeni vardır. Bunlar kalıtıma bağlı veya çevresel nedenlere bağlı olabilir. Bunlardan bazılarından bahsetmemiz gerekirse;

• Aterosklerotik plak oluşumundaki önemli nedenlerden biri, kandaki iyi olan kolesterol çeşidinin (HDL kolesterol)miktarının azalması ve kötü kolesterolün (LDL kolesterol)miktarının artması
• Sağlıksız yaşam tarzı, düzensiz beslenme ve yağlı yiyeceklerin fazla tüketimi, Obezite, spor ve egzersiz yapmaktan uzak bir yaşam tarzı
• Sigara ve alkol tüketimi
• Ailede damarsal hastalığa sahip başka kişilerin olması ve damar rahatsızlıklarının görülmesi
• Kontrol altına alınmamış, yüksek tansiyonun olması
• Şeker hastalığına sahip olmak
• İleri yaş

Yukarıda da saydığımız gibi damar tıkanıklığı pek çok faktörden etkilenen karmaşık bir hastalık çeşididir. Kişide özellikle yaşam şekline bağlı olarak görülebilecek ciddi hadiselerden biridir

Damar Tıkanıklığı Teşhisi

Damar tıkanıklığının teşhisinde hasta kliniği, fizik muayene, laboratuvar bulguları ve görüntüleme yöntemleri ortak olarak kullanılır. 

Hastaya sorulabilecek sorular; ağrının yeri, ne zamandan beri var olduğu, şiddetinin nasıl olduğu gibi sorular olabilir. Fizik muayenede; beyin damarlarında tıkanıklık düşünülüyorsa nörolojik muayene yapılabilir. Nörolojik muayenede göz hareketleri, görmenin keskin olup olmadığı, kas kuvvet dereceleri, algılama ve cevap verme yeteneğinin etkilenip etkilenmediği, yürüyüş bozukluğunun olup olmadığı, konuşmasında ve reflekslerinde azalma veya kayıp olup olmadığı incelenir. 

Kalp ile ilgili damar tıkanıklıklarında; tansiyon bakılabilir, solunum sayısı ve spontan solunumu olup olmadığı, nabzının atıp atmadığına veya dakikadaki nabız sayısına bakılabilir.

Bacak damarlarında tıkanıklık için; iki bacaktan tansiyon bakılıp bacakların arasında tansiyon farkı olup olmadığına bakılabilir. Bacaklar arasında çap farkı veya ısı farkı olup olmadığına bakılabilir. Tırnaklarda yetersiz beslenmeye bağlı renk değişiklikleri veya şekil bozukluklarına bakılabilir. Kıllarda dökülmeler olup olmadığına veya bacakların solukluğuna, hissizliğine bakılabilir. 

Laboratuvar tetkiki olarak; tam kan tahlili, kanama zamanı, biyokimyasal parametrelere bakılabilir. 

Görüntülemede damarların kanlanmasını incelemek için kullanılan Doppler Ultrason, damar tıkanıklığını görüntülemede kullanılabilir. Beyin damarlarında tıkanıklık düşünülüyorsa Beyin MR çekilebilir. Özel tomografi çeşitlerinden bazıları da tıkanıklık hakkında bilgi verebilir.

Kalp damar tıkanıklıkları için EKG çekilebilir. Kalbin uygun çalışıp çalışmadığını incelemek amacıyla Ekokardiyografi kullanılabilir. Efor Testi yaptırılabilir veya Kalp Sintigrafisi veya Kalp Anjiyografisi çekilebilir.

Damar Tıkanıklığı Tedavisi

Damar tıkanıklığında tedavi seçenekleri çok çeşitlidir ve tıkanıklığın seviyesine göre, hastadaki belirtilere veya yaşamı ne ölçüde engellediğine-tehdit ettiğine göre tedavi şekli de değişir. 

Kişinin ilkin yaşam şeklini daha sağlıklı hale getirmesi gerekir. Sigara içiyorsa sigarayı terk etmesi gerekir. Yüksek tansiyonunu kontrol altında tutmaya çalışmalıdır. Sağlıklı beslenmeye özen göstermeli ve fazla kilolarından kurtulmalıdır. Egzersiz yapmalı şekerli gıdalardan, karbonhidratlı besinlerden uzak durup şekerini kontrol altına almalıdır. 

İlaç tedavisinde kanda pıhtılaşmayı azaltıcı kan sulandırıcılar veya şekeri varsa diyabet ilaçları kullanmalıdır. Yüksek tansiyon için tansiyon düzenleyicilerini kullanması gerekmektedir. 

Cerrahi olarak da tıkalı damarın açılması işlemi (revaskülarizasyon) kullanılabilir.

Damar Tıkanıklığı Tedavi Edilmezse

Yaşamın esasını oluşturan kan, damarlar içinden akar. Vücudu damarlar yoluyla besler. Bu akış yolundaki herhangi bir sebeple oluşabilecek bir aksaklıktan belli bir vücut bölgesi etkilenebileceği gibi tüm vücut da etkilenebilir. 

Beyindeki tıkalı bir damar, kişiyi ömrü boyunca felçli bırakabilir. Görmesini, konuşmasını, kendiliğinden nefes alıp vermesini etkileyebilir. Koku almasını, işitmesini hasarlayabilir. Kalpteki tıkalı bir damar, kişinin ölümüne sebep olabilir. 

Kısacası tıkalı bir damar, yürürken yorulma gibi daha kolay tolere edilebilecek bir durumdan tutun da felç kalma veya yaşamı yitirme gibi çok ciddi sonuçlar da meydana getirebilir. 

Bu sebeple damar tıkanıklığı ciddiye alınması gereken bir durumdur. Tedavi edilmesi olmazsa olmaz bir öneme sahiptir.

Damar Tıkanıklığına Ne İyi Gelir?

Damar tıkanıklığına en iyi gelebilecek şey, damar tıkanmadan önlemini almaktır. Bunda da özellikle sağlıklı yaşam şekillerinin uygulanması esastır. Bunun için kişinin öncellikle her gün kendisine uygun ve yeterli olan egzersizi uygulaması oldukça önemlidir. Fazla kilosu olan kişilerin bu kilolarından sağlıklı bir şekilde kurtulmaları da tıkanıklığın oluşmasını engellemede önemlidir. 

Ayrıca, sağlıklı besinlerin tüketilmesi, sağlıksız yağlardan uzak durulması gerekir. Daha çok, doymamış yağlar tercih edilmelidir. Antioksidan içeriği yüksek olan besinler tüketilebilir. Zeytinyağı, içeriğinde bulunan zengin antioksidanlar ile damar tıkanıklıklarına iyi gelir. 

Ayrıca bazı araştırmalara göre, günde içilen bir- iki kadeh şarabın da kalp ve damar hastalıkları riskini azalttığı gösterilmiştir. 

Damar Tıkanıklığına Ne İyi Gelmez?

Hareketsiz yaşam damar tıkanıklığında en büyük risk faktörlerindendir. Damar tıkanıklığı oluşumundaki bir diğer zararlı etmen sigaradır. Tansiyon kontrolü olmayan yüksek tansiyonlu kişiler de damar tıkanıklığına bağlı ciddi şikayetlerden mustarip olabilecek bir diğer gruptur. 

Bunların hemen hepsinde sağlıksız olan, bol tuzlu, doymuş yağlar içeren besinler, bol karbonhidratlı ürünlerin tüketimi esas nedenlerdendir.

Damar Tıkanıklığında Kullanılabilecek İlaçlar

Damar tıkanıklığı gerek kişideki ek hastalıklara bağlı olarak gerek de damarın kendi yapısı ile ilgili olarak oluşabilir. 

Ek hastalıklardan en sık olanlar hipertansiyon ve diyabettir.

Damar tıkanıklığı bu hastalıkların zemininde gelişmişse kişide tansiyon kontrolünü sağlamaya yönelik olarak verilebilecek antihipertansif ilaçlar tıkanıklığı önleyebilir. Aynı şekilde diyabet zemininde oluşmuş damar tıkanıklıkları için veya damar tıkanıklıklarını önlemek için antidiyabetik ilaçlar verilebilir.

Kişide pıhtının damarı tıkaması durumlarında fibrinolitikler verilebilir. Veya kan sulandırıcı ilaçlar kullanılabilir. Doktor kontrolünde aspirin veya klopidogrel gibi antiagregan ilaçlar kullanılabilir. Antikoagülan ilaçlardan heparin veya türevleri de kullanılabilir.

Damar Tıkanıklığı Ameliyatları

Damar tıkanıklığının bir diğer tedavi seçeneği de cerrahi tedavidir. 

Bunda daha çok revaskülarizasyon yani yeniden damarlanma yapılır. Bunun için anjiyoplasti veya bypass yöntemlerinden hastaya uygun olan seçilir. Anjiyoplasti yönteminde tıkalı damar balon veya stent ile açılır. Bunun için tıkalı damar bölgesine gönderilen balon/stent ile o bölge şişirilir ve genişletilmiş olur. 

Bypass cerrahisinde ise tıkalı damar bölgesine, vücudun başka bir kısmından alınan damar ile damar köprüsü yapma işlemidir.

Gebelerde Damar Tıkanıklığı

Gebelik sürecinde vücutta kanın pıhtılaşmaya eğilimi artar. Bu da damar tıkanıklığı ihtimalini arttırır. Gebelik sürecindeki damar tıkanıklığının kötü sonuçlarından hem anne hem de bebek ciddi anlamda etkilenebilir. 

Gebelik sürecinde damar tıkanıklığı açısından her gebenin sağlık kontrollerini aksatmaması gerekmektedir ve doktorun uyguladığı tedaviye tam uyum göstermesi gerekir.

Damar tıkanıklığı gebede ilkin bacak bölgesindeki şikayetlerle kendini gösterir. Özellikle bacak bölgesinde olan şişkinliklere dikkat etmek gerekir. Ellerde ve ayaklardaki ısı artışı, kızarıklıklar, renk değişiklikleri ve iki bacak arasındaki çap farklarına dikkat etmek gereklidir.

Gebelikte damar tıkanıklığı tanısı almış kişinin, gebelik süresince doktor tavsiyesinde kendine uygun kan sulandırıcıyı kullanması gereklidir.

Damar Tıkanıklığı Tedavisi için Hangi Doktora Gidilir?

Damar tıkanıklığı nerede oluşmuşsa o vücut bölümü ile ilgi belirtiler verir. Kişi öncelikle yaşadığı şikayetlerle ilgi olarak belli doktorlara gider. Örneğin; göğüs ağrısı veya göğsünde baskı hissi yaşayan biri acil servislere bu şikayetle başvurabilir. Veya Kardiyoloji bölümüne başvurabilir. Ya da konuşmada bozukluk, kaslarında kuvvet kaybı, ani felç, görmede bulanıklaşma gibi şikayetlerle kişi Nöroloji bölümüne başvurabilir. 

İlgili tetkikler yapıldıktan sonra kişiler uygun görülürse Kalp ve Damar Cerrahisi bölümüne yönlendirilir.