Yapay Kalp Nedir?

Yapay kalp, ileri derecede kalp yetmezliği olan hastalarda kalbin alt odacıklarının (ventriküllerin) yerini alan bir mekanik dolaşım destek cihazıdır. Bu prosedür bazı durumlarda açık kalp ameliyatı kadar karmaşık bir işlem olabilir. Bunun yanında yapay kalp ameliyatı sonrası kişinin bu cihazla yaşamak için yaşamını yeniden planlaması ve bazı yönergelere dikkat etmesi gerekir. Sağlık kuruluşları tarafından onaylı olan bu cihazlar sayesinde yapay kalp nakli uygulaması artmıştır.

Yapay Kalp Türleri

Yapay kalp, insan vücudundaki kan dolaşımını ve oksijenlenmeyi süreç boyunca koruyan bir cihazdır. Yapay kalpleri iki şekilde sınıflandırabiliriz;

Kısa süreli mekanik destek sağlayan cihazlar: Bu cihazlar geçici bir süre ile yani ortalama 10-30 gün arası destek sağlarlar.Cihazlar vücut dışında yer almaktadır ve bu yüzden hasta bu süreçte yatağa bağlı olmak zorundadır.Hastanın kalpteki sorunları toparlandığı zaman veya kalbin kasılması düzeldiğinde hasta makineden ayrılır ve kendi kalbiyle hayatıyla devam eder.

Uzun süreli(kalıcı) mekanik destek sağlayan yapay kalpler: Bu cihazlar hastanın vücuduna ameliyat ile yerleştirilir ve boyutları oldukça küçüktür. Cihazın enerjisi deriden geçen bir kablo yardımıyla sağlanır ve bataryaları vücut dışındadır. Bu cihazların 6-7 yıla kadar destek sağladıkları görülmüştür. Ancak yeni geliştirilen cihazların daha da uzun süre kullanabileceği bildirilmiştir.

Mekanik Yapay Kalpler

Total yapay kalpleri içeren mekanik kalpler ve ventriküler destek cihazları (VAD), kan bileşenlerine zarar vermeden kalbin pompalama hareketini değiştirebilen veya buna yardımcı olabilen makinelerdir. Total yapay bir kalbin takılması, hastanın kalbine ait her odacıkların çıkarılmasını gerektirir. Bununla birlikte, sağ veya sol kalp odacıklarını desteklemek için bir VAD kullanımıyla, kalbin tamamı vücutta kalır. Mekanik kalpler ancak diğer tedavi yöntemleri başarısız olduğunda kullanılmaktadır.

Total yapay kalp, kalp durması sonrası kalp resüsitasyonu(kalp masajı), kalp ameliyatı sonrası kardiyojenik şoktan(kalp debisinin düşük olması) kurtulmak için ve kalp nakli bekleyen bazı kronik kalp yetmezliği olan hastalarda kullanılabilirler. Zaman zaman mekanik kalpler, kalp nakli için uygun olmayan hastalarda kalıcı bir destek olarak veya hastanın kendi hastalıklı kalbinin iyileşmesi için bir köprü olarak kullanılmaktadır. Amaç, alıcının özgürce hareket etmesini sağlayan ve böylece yaşam kalitesini artıran güvenli ve etkili bir sistem sağlamaktır. Bazı VAD alıcıları birkaç yıl yaşarken, işe ve normal fiziksel aktivitelere dönebilmişlerdir.

Yapay Kalp Neden Takılır?

Yapay kalp, bir donörden kalp bekleyen hastaların veya kalbi artık çalışmayan ancak kalp nakli için uygun olmayan hastaların ömrünü uzatmak için kullanılabilir. Cihaz, kalp nakline benzer bir prosedürle vücuda yerleştirilirken vücudun dışındaki bir sürücü cihazıyla çalıştırılır. Yapay kalp takılmasına neden olan temel etken kalp yetmezliğidir. Kalp yetmezliğinde kalp vücudun geri kalanına yeterince kan pompalayamaz. Kalp çalışsa da zayıf ve hasarlıdır.  Kalp yetmezliğine neden olan sağlık sorunlarını şu şekilde sınıflandırabiliriz;

Kardiyak Sarkoidoz

Sarkoidoz, vücuttaki birden fazla organı etkileyebilen, ancak çoğunlukla akciğer ve lenf düğümleriyle ilişkilendirilen iltihaplı bir durumdur. Bir organda küçük beyaz kan hücresi birikmeleri gelişerek iltihaplanmaya neden olur. Enflamasyon ilerledikçe organın işlev görme kabiliyetine müdahale eder. Sarkoidozun kesin nedeni bilinmemektedir; ancak enfeksiyonlar, çevresel maruziyetler ve genetik mutasyonlar durumla ilişkilendirilmiştir. Böyle bir durumda yapay kalp nakli gerekebilir.

Kardiyojenik Şok

Kardiyojenik şok, zayıflamış bir kalp yeterli kan pompalayamadığında aniden ortaya çıkan bir sorundur. Bu şok etkisi beyne ve diğer organlara yeterli kan ve oksijenin ulaşmadığı anlamına gelir. Kardiyojenik şokun en yaygın nedeni şiddetli kalp krizidir. Koroner damarların ani tıkanması kalp kasına zarar verebilir. Kalp krizinin bu ciddi komplikasyonları kalbin pompalama yeteneğini etkiler ve hemen tedavi edilmezse ölümcül olabilir. 

Kardiyomiyopati

Kardiyomiyopati, kalp kasının zedelendiği bir durumdur. Kardiyomiyopati, kalp kasını çok kalın, çok sert, çok zayıf veya büyük yapabilir. Yaygın nedenleri koroner arter hastalığı, yüksek tansiyon, viral enfeksiyonlar, kalıtsal kusurlar, kemoterapi, alkol veya kokain kullanımı ve bağ dokusu hastalıklarıdır. Kardiyomiyopati yaşamı tehdit eden bir durumdur, ancak tedavi edilebilir. Bazı kardiyomiyopati türleri ebeveynden çocuğa geçebileceğinden, aile üyeleri muayene edilmesi gerekirken yapay kalp ile tedavi edilebilir.

Doğuştan Kalp Hastalığı

Konjenital hastalıklar, doğumda mevcut olan kusurlardır.  Bazı doğuştan kalp kusurları çocukluk döneminde tespit edilebilirken, bazıları yetişkinliğe kadar tanımlanmaz. Doğuştan kalp kusurlarının bazı örnekleri şunları içerir:

• Normalde kalp odacıklarını ayıran duvarlar arasındaki açıklıklar, 
• Aortun daralması veya sıkışması gibi kan damarlarında yaşanan problemler,
• Darlığa veya yetersizliğe neden olan kapak kusurları vb. gibi koşullar şeklinde sıralanabilir.

Endokardit

Endokard, kalbin iç zarıdır. Endokardit, vücudun başka bir yerindeki bakterilerin veya diğer mikroorganizmaların kan dolaşımına yayılması ve endokardiyuma(kalbin iç boşluklarını kaplayan zar) bulaşmasıdır.  Bu enfeksiyon kalbin bazı kısımlarına zarar verebilir veya yok edebilir. Kalbe zarar vermenin yanı sıra, endokardit birkaç ek komplikasyona neden olabilir. Bu komplikasyonlar, inme veya organ hasarı, vücudun diğer bölgelerindeki enfeksiyonlar ve kalp yetmezliğidir. Endokardit, tedavi edilebilen ve sıklıkla antibiyotiklerle ve ciddi vakalarda ameliyatla iyileştirilebilen yaşamı tehdit eden bir durumdur.

Kompleks Kalp Kapak Hastalıkları

Doğuştan veya sonradan gelişen aort veya mitral kapak bozuklukları,kalp yetersizliğine neden olabilir.

Kalıtsal Kardiyomiyopati

Hipertrofik kardiyomiyopati adı verilen durumda, kalp kasının duvarı çok kalındır. Kalıtsal kardiyomiyopati genellikle ergenlik çağında başlar ancak her yaşta gelişebilir. Dünya genelinde en yaygın kalıtsal kalp rahatsızlığıdır. Kalıtsal kardiyomiyopati yaşamı tehdit eden bir durumdur, ancak tedavi edilebilir. Kardiyomiyopati ebeveynden çocuğa geçebildiği için aile üyeleri de muayene edilmelidir.

Pulmoner Hipertansiyon

Pulmoner hipertansiyon, akciğerlerin içindeki veya akciğerlere giden kan damarları daraldığında, sertleştiğinde veya tıkandığında ortaya çıkar. Bu durum, yüksek tansiyona yol açar ve kanı akciğerlere pompalayan kalbin sağ odasını daha fazla çalışmaya zorlar. Tedavi edilmezse, sonunda sağ kalp yetmezliğine ve hatta ölüme yol açabilir.

Yapay Kalp Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Bu operasyon açık kalp ameliyatı şeklinde gibi yapılmaktadır. Yapay kalp ameliyatı hazırlıkları şu şekilde sıralanmaktadır;

Ameliyat öncesi 

• Konsültasyon sonucunda hastaya uygulanacak tedavi ve ameliyat yöntemi belirlenir. 
• Psikolojik olarak hasta hazırlanır.
• Ameliyat öncesinde uygulanması gereken test ve tetkikler yapılır.
• Kan sulandırıcı gibi ilaçların alımına ara verilmesi gereklidir.
• Böbrek, karaciğer, akciğer fonksiyon testleri yapılır.
• Kişinin alerji ve kanama öyküsü olup olmadığı belirlenir.
• Ameliyattan en az 6 saat öncesinde yeme içme kesilmelidir.
• Hastanın sıvı tutma durumunu kontrol etmek için kilosu tartılır.
• Göğüs, bacak, kol ve kasık bölgesindeki kıllar traşlanır.
• Kesi yapılacak yer sterilize edilir.
• Kol veya el üzerinden damar yolu açılır.
• Hasta anestezi altında olduğunda solunum destek cihazı takılır.
• Prosedüre engel olacak implant, takı gibi metal eşyalar çıkarılır.
• İdrarın boşaltılması için mesaneye sonda yerleştirilir.
• Kişinin nabız ve kalp atış gibi yaşamsal değerleri kontrol edildikten sonra genel anestezi işlemi yapılır.

Ameliyat sırasında

Yapay kalp ameliyatı olan kişinin kalbi zaten tam işlevini yerine getirmediği için özellikle anestezi etkisine girdiğinde çok daha titizlikle takip edilmelidir. Yapay kalp ameliyatı işlem aşamaları şu şekilde yürütülmektedir.

• Ameliyat masasına göğüs üstte kalacak şekilde hasta yatırılır.
• Kesi yapılacak alan sterilize edilir.
• Kalbe ulaşmak için göğüs kafesine 8-10 inç yani 20-25 cm’lik kesi yapılır.
• Göğüs kafesi açıldıktan sonra, kalbin ventrikülleri(kalp odacıkları) çıkarılır ve yapay kalp kalbin üst odacıklarına, aorta ve pulmoner artere bağlanır.
• Bunun yanında kalp görünür duruma geldiğinde, kalp-akciğer baypas makinesine bağlanabilir. Makine, cerrahın ameliyat edebilmesi için kanı kalpten uzaklaştırırken. Bazı yeni prosedürlerle bu makineyi kullanmaya gerek kalmayabilir.
• Açılan kesi alanında yapay kalp destek ünitesi yerleştirildikten sonra göğüs kemiğini tel ile kapatılarak bu tel içerde bırakılır. 
• Ameliyat yeri dikiş veya zımbalama tekniği ile kapatılarak pansuman yapılır ve bandajlama yapıldıktan sonra operasyon sonlandırılır. 

Yapay Kalp Ameliyatında Oluşabilecek Yan Etkiler

Yapay kalp ameliyatı yapılan hastalar son kalp yetmezliğinin son evresinden mustarip oldukları için anestezi yan etkileri hemen gelişebilir, yakından izlenmeleri gerekir. Yan etkiler şu şekilde sıralanabilir;

• Ateş
• Kandaki oksijen seviyesinin düşmesi
• Göğüs ağrısı
• Nefes darlığı
• Enfeksiyon 
• Kesi yerinden şişlik, kızarıklık, kanama ve drenaj
• İşlem yerinde artan ağrı
• Yapay kalp cihazına reaksiyon 
• Kalp ritim bozukluğu

Yapay kalp ameliyatı konusunda uzman doktor ve ekiplerin artması sebebiyle bu işlem 3-6 saat süren bir operasyondur ancak bazı durumlarda bu süre 10 saate kadar uzayabilir.

Yapay Kalp Ameliyatı Riskleri 

Yapay kalp ameliyatındaki riskler her ne kadar yaşanan teknolojik gelişmelerle düşürülse de yine de bazı riskler içerir. Yapay kalp ameliyatı riskleri şunları içerir:

• Göğüs yarası 
• Kalp krizi veya felç
• Düzensiz kalp atışı
• Akciğer veya böbrek yetmezliği
• Şiddetli göğüs ağrısı 
• Hafıza kaybı veya şuur kaybı
• Kan pıhtısı
• Kan kaybı
• Nefes alma zorluğu
• Akciğer iltihaplanması
• Yapay kalp cihazını ret veya alışma süresinde reaksiyonlar
• Nadiren de olsa yapay kalp ameliyatı ölüm riski içerebilir.

Ayrıca hasta kalp nakli için uygunsa, nakil başarısını tehdit edebilecek daha az komplikasyon yaşayacağının bilinmesi gerekir.

Yapay Kalp Ameliyatı Kimlere Yapılamaz?

Kalp yetmezliği olan herkes yapay kalp için bir aday olmayabilir. Yapay kalp ameliyatının yapılamayacağı kişiler şu şekilde sıralanabilir;

• Kalp harici karaciğer, böbrek, akciğer gibi organlarda ciddi rahatsızlığı bulunanlar,
• Yapay cihazın kullanımını yapamayacak durumda zihinsel ve akıl hastalığına sahip olanlar,
• Ülser ilaçlarının etkileşim riski yüksek olduğundan ülser hastaları,
• Boyun, karın, bacak damarlarında sorun olanlar,
• Obezite sorunu olanlar,
• Kalp gelişimini tamamlamamış yaştaki küçük hastalar,
• Doğuştan gelen ve düzeltilecek kalp problemleri olanlar,
• İlaçla veya tedaviyle yönetilebilecek kalp yetersizliği olanlar.

Ameliyat Sonrası İyileşme ve Bakım

Yapay kalp ameliyatı sonrası süre, en az operasyon süresi kadar önemlidir. Bu yüzden vücudun yeni yapay kalp makinesine alışmasının da dahil olduğu bu sürecin titizlikle yürütülmesi gerekir. Yapay kalp ameliyatı sonrası dikkat edilmesi gerekenler hastanede yatış süresi ve taburcu sonrası olarak iki şekilde sıralanabilir;

Yoğun bakım

• Hasta ameliyat sonrası en az 24 saat yoğun bakım ünitesinde tutulur. Bu süre operasyonun nasıl geçtiği ve hastanın durumuna göre 2-5 gün arasında değişebilmektedir.
• Yoğun bakımdaki süreçte tüm yaşamsal değerler yakından izlenir.
• Uzman doktor tarafından yapay kalp cihazının adaptasyonu ve ayarlamaları yapılır.
• Vücudun sıvı dengesi düzenli aralıklarla ölçülür.
• Yara iyileşmesi kontrol edilir.
• Kalbi güçlendirmek için verilen ilaçlara tepki izlenir.
• Herhangi bir komplikasyon yoksa sonda, damar yolu, solunum desteği çıkartılarak, hasta normal gözetim birime çıkarılır.

Hastanın durumuna göre normal birimde gözetim altında tutulma süresi bir hafta ile on beş gün arasında değişebilmektedir.

Taburcu sonrası

• Hastaneden çıkmadan önce cihazın kullanımı ve takibi konusunda bilgilendirme ve eğitim yapılır.
• Hastaneden taburcu edildikten sonraki bir ay boyunca her hafta, sonraki aylar iki haftada bir kontrole gidilir. Ancak bundan sonraki süreçte hasta, bu cihazla yaşayacağından dolayı periyodik aralıklarla sürekli takip altında olmalıdır.
• Kesi yerinin pansuman ve bakımı yapılmalıdır. Hijyene dikkat edilmelidir.
• Kan sulandırıcı ilaçlar belirlendiği şekilde kullanılmalıdır çünkü yapay kalp cihazının da pıhtı atma riski bulunur.
• Yorucu spor ve ağır kaldırma gibi aktivitelerden kaçınılmalıdır.
• Cinsel hayata kesi alanı iyileşene kadar ara verilmelidir.
• Sauna, hamam, havuz gibi alanları kullanmaktan kaçınılmalıdır.
• Enfeksiyon kapma riski olan kalabalık yerlerden uzak durulmalıdır.
• Yeterli uyku ve dinlenmeye dikkat edilmelidir.
• Diyette tuz, şeker, yağ alımı azaltılacak şekilde sağlıklı beslenmeye dikkat edilmelidir.
• Sigara ve alkol kullanılmamalıdır.
• Yapılan işlemden dolayı oluşabilecek ağrılar için ağrı kesiciler kullanılmalıdır, ancak ameliyat yerinde şiddetli ağrı, kızarıklık, ateş ve akıntı söz konusu ise sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
• Tansiyon ve kolesterol düzeylerine dikkat edilmelidir.
• Belirlenen şekilde nefes egzersizleri yapılmalıdır.
• Ameliyat yerine darbe ve temas riski içeren aktivitelerden kaçınılmalıdır.
• Yapay kalp ünitesinin pil, şarj ve bakımı düzenli olarak yapılmalıdır.
• Ayrıca uzun dönem yapay kalp destek cihazları takılı olan kişiler kalp nakli bekleme listelerini takip etmeleri gerekir.