Okul Fobisi

Okul Fobisi Nedir?

Okula gitme oranı arttıkça daha da gündeme gelen önemli bir durum olan okul fobisi ilk olarak 1913 yılında Carl Gustav Jung tarafından tanımlanmış olan duygudurum bozukluklarındandır.

Okul dönemi çocukları arasında %5 oranında görülür. Kız çocuklarında ve erkek çocuklarında görülme sıklığı yaklaşık olarak eşittir. 

Okul fobisi her ne kadar ilkokul döneminde daha sık görülse de okul dönemi boyunca herhangi bir yaşta da görülebilir. Lise döneminde de okul fobisi sık görülebilen durumlardan biridir.

Çocuğun bağlandığı nesneden kopamaması sonucu yoğun kaygı hissetmesiyle oluşan okul fobisinde çocuk bağ kurduğu aile üyesinden kopmak istemez.

Yaş ilerledikçe okul fobisinin şiddetinde de azalma görülür. İlkokul döneminde okula ilk başlama ile görülen tipine akut okul fobisi, daha sonraki yıllarda görülecek tipine ise kronik okul fobisi adı verilir.

Akut okul fobisi, daha şiddetli olan formdur. Kronik okul fobisi genellikle liseye başlayan öğrencilerde görülür. Bu fobinin oluşumunda ilkokul döneminde de okul fobisi yaşamanın etkisi vardır.

Okul Fobisi Belirtileri Nelerdir?

Çocuklarda okul fobisi hem bedensel hem psikolojik birçok şekilde etki oluşturur. Bu belirtiler bilinçli veya bilinçdışı şekilde ortaya çıkabilir.

Bedensel belirtiler;

• Karın ağrısı, bulantı,
• Sık idrara çıkma veya sıkışma gibi boşaltım sorunları,
• Kalp çarpıntısı, titreme, terleme,
• Ağızda kuruluk, nefes darlığı,
• Gece idrar kaçırma
• Enerji azalması, bitkinlik,
• Ateş

Yukarıda belirtilen bedensel şikayetler dışında psikolojik şikayetler de görülebilir.

Bunlar;

• Ayrılma korkusu,
• Panik atak,
• Depresif, kaygılı ruh hali,
• Dikkat eksikliği,
• Hiperaktivite
  

Bu belirtiler özellikle okulun olduğu günlerde şiddetli bir şekilde başlar. Çocuğun okula gitmediği dönemlerde böyle belirtiler görülmez ve oldukça sakindir. 

Okul Fobisi Nedenleri Nelerdir?

Çocuklarda okul korkusu önemsenmesi gereken ve altında başka psikolojik sorunlar barındırabilecek oldukça ciddi bir durumdur.

Bu sorunun temelleri erken çocukluk döneminde, çocukta dil gelişiminin başladığı dönemde atılır. Okul öncesi dönemdeki aile bağının yetersizliği veya aşırılığı bu fobinin oluşumunda esas nedendir.

Çocuğun evden uzaklaşarak okula gitmekten korkmasında anne veya baba ile kurduğu bağın etkisi oldukça fazladır. 

Bu süreçte bağ kurduğu kişinin çocuğa sürekli olarak okuldayken onu ne kadar özlediğini söylemesi de çocukta bilinçdışı olarak ihanet ediyormuş hissi yaratır. 

Çocuk, okuldayken bağ kurduğu kişinin yalnız kaldığını ve ona ihtiyacı olduğunu düşünmekten kendini alamaz. Bir an önce eve gitmek ister. 

Anne ve babanın çocuğa karşı aşırı bağlı olduğu ilişki şekli bu fobinin oluşumunda oldukça etkilidir. Aynı zamanda anne ve babanın oldukça ilgisiz tavrı da okula karşı korku duymasına neden olur.

Ebeveynlerin birbirine şiddet uyguladığı aile ortamlarında çocuk evden ayrılmak istemeyeceğinden okula gitmemekte diretebilir. Okuldayken şiddet gören ebeveyne yardım edemeyeceğini düşünür ve okuldan bu sebeple uzaklaşabilir.

Çocuğun okul fobisi yaşamasındaki bir diğer neden de evde kendinden küçük kardeşinin de bulunuyor olmasıdır. Bağ kurduğu kişinin, o okuldayken küçük kardeşiyle kendine kurduğundan daha yoğun bir bağ kurabileceği veya kardeşini daha çok sevebileceği fikri ile evden uzaklaşmak istemeyebilir. 

Okul fobisi yaşayan çocuklar incelendiğinde bu kişilerin genellikle söz dinleyen, içe kapanık, uyumlu ve başarısızlık korkusu olan kişiler olduğu göze çarpar. Mükemmeliyetçi ebeveyne sahip olma okul dönemindeki kişiye fazladan baskı hissettireceği için o yükü taşımak istemeyebilir. 

Ailenin sosyo ekonomik gelişmişlik düzeyi de okul fobisine neden olan durumlardandır. Ekonomik zorluklar çocuğun okula gitmek istememesine neden olabilir.

Ailede daha önce okul fobisi yaşamış başka kişilerin olması da çocukta bu fobinin oluşumunda etkilidir. Burada, kaygı ile baş edememe ve panik bozukluk yaşama durumunun ailesel geçiş gösterebilmesi etkendir.  

Herhangi bir sebeple okuldan belli bir süre uzak kalan çocukta da okul fobisi gelişebilir. Tekrar okula gitmekte zorlanabilir. 

Çocuğun okula gitmeyi istememe sebebi okulda karşılaştığı zorluklar da olabilir. Bu duruma akran zorbalığı yaşaması örnek gösterilebilir. Okul çevresinde veya okul içinde kişiye uygulanan şiddet, istismar, cinsel taciz gibi durumlar çocukta okula karşı korku gelişimine neden olabilir. 

Okul kaynaklı bir diğer etken de öğretmen kaynaklı olabilir. Öğretmen değişikliği ve yeni öğretmene uyum sağlayamaması kişiyi okuldan uzaklaştırabilir. Aynı şekilde öğretmenle sorun yaşaması da kişiyi okuldan uzaklaştırır. 

Okul Fobisi Teşhisi

Anne veya babanın çocuktaki okul fobisine bağlı psikolojik veya bedensel şikayetler ile uzman psikiyatra başvurusundan sonra psikiyatrın bu durumu teşhis etme aşamasına geçilir. Burada çocuktan ve ailesinden ayrıntılı bir şekilde rahatsızlığın hikayesi (anamnez) alınır. 

Anamnez alırken;

• Bu bedensel belirtiler okul dışı zamanlarda da var mı?
• Çocuğun uyum sorunu okuldan tamamen uzaklaştırıcı türden mi?
• Anne veya babanın çocukla ve birbirleriyle iletişimi nasıl?
• Okulda çocuğu uzaklaştırıcı faktörler veya akranlar var mı?
• Öğretmeninin çocuk hakkındaki görüşleri neler?
• Ailenin sosyoekonomik durumu ne düzeyde?
• Ailede psikiyatrik sorunu olan kimse var mı?
• Ailede okul fobisi olan başka kimse var mı?
• Ailenin çocuğun okul fobisine yaklaşımı nasıl?
• Aile tarafından okul fobisi nasıl fark edildi?

Bu soruların çocuğa ve ebeveynlerine sorulması oldukça önemlidir. Bu sebeple doktor görüşmelerinde çocukla ve aile ile ayrıntılı olarak konuşulmalıdır.

Okul fobisi teşhisinde DSM-5 Ayrılık Kaygı Bozukluğu Tanı Kriterleri kullanılabilir. Bu tanı kriterleri sonucunda çocuğun okul fobisinin bağ kurduğu kişiden uzaklaşma endişesi kaynaklı olup olmadığı öğrenilebilir.

Teşhiste kullanılabilecek bir diğer yöntem fizik muayenedir. Fizik muayenede bedensel belirtiler açısından inceleme yapılır. Kalp atış hızı belirlenir, karın ağrısı varsa karın muayenesi ile şikayetin başka hastalıktan olabileceği ihtimali ekarte edilmiş olur.

Okul fobisi sonucunda çocuklarda gece idrar kaçırma görülebilir. Bunun için de boşaltım sistemi muayenesi yapılmalıdır.

Okul fobisinin teşhisinde kullanılabilecek laboratuvar bulgusu ve görüntüleme yöntemi yoktur. Başka hastalık şüphesi varsa bu yöntemler kullanılabilir.

Okul fobisi için çocuğa Davranış Değerlendirme Testleri uygulanabilir. Aynı şekilde bu testlerin anne ve babaya da uygulanması faydalıdır.

Okul Fobisi Tedavisi

Okul fobisi teşhisi konan kişilerde tedavi aşamasına vakit kaybetmeden geçilir. Bunun için psikoterapi ve farmakoterapi yani ilaç tedavisi yöntemleri uygulanır. Akut okul fobisi ani gelişen ve daha şiddetli olan formdur. Bunun için çocukla ve ailesiyle birebir ve toplu terapiler uygulanabilir. 

Özellikle durum hakkında ailenin bilinçlendirilmesi oldukça faydalıdır. Sürecin nasıl olacağı, nasıl sonlanabileceği hakkında aileye ayrıntılı ve net bilgiler verilmelidir. 

Şiddetli formlarda ilaç tedavisi de uygulanır. İlaç uygulamalarında trisiklik antidepresan ilaçlar, benzodiazepin ilaçlar ve SSRI (selektif serotonin geri alım inhibitörleri) türevi antidepresanlar kullanılmaktadır. 

Hastalığın daha hafif olan kronik formu ise genellikle psikoterapi ile kontrol altına alınabilmektedir. 

Okul Fobisi Tedavi Edilmezse

Okul fobisi genellikle okul terki ile sonuçlanan bir durum olmasa da kişinin başarısını ciddi ölçüde etkileyebilir. Okul fobisi zemininde bağımlılık, kaygı, huzursuzluk, depresyon gibi ciddi psikolojik sorunlar barındırır. 

Fobinin tedavisi için uygulanacak terapiler ile altta yatan bu sorunlara da ulaşılıp tedavisi amaçlanır. Bu sebeple okul fobisi tedavisi, bireyin ileri yaşlarında sağlam bir psikolojiye sahip olmasını sağlayarak kısa ve uzun vadede kişinin yaşamını daha sağlıklı hale getirir. 

Tedavi edilmeyen vakaların okul başarısında düşüşler görüldüğü de bildirilmiştir. 

Okul Fobisine Ne İyi Gelir?

Okul fobisi yaşayan çocuklarda okul devamlılığının aksatmadan gerçekleştirilmesi tedavide oldukça önemli bir yer tutar. Okul fobisinin tedavisinde aileye ve çevreye düşen bazı görevler vardır.

Bunlar;

• Okul fobisinin özellikle bedensel şikâyetleri sonucunda çocuk mecburi olarak birkaç gün okula ara verecek olsa da en kısa sürede okula geri gönderilmesi gerektiği ebeveynler tarafından tedavi süreci için asla unutulmaması ve atlanmaması gereken bir noktadır.
• Çocuk okula gönderilirken oldukça normal davranılmalıdır. Anne ve babanın kaygılı durmaması gerekir. Okula gideceği zaman öncesinde bu durum fazlaca gündeme getirilmemelidir.
• Süreç hakkında çocuğun öğretmeni ile konuşulup gerekli bilgiler verilmelidir. Öğretmeninden çocuğun okuldaki durumu hakkında bilgi alınmalıdır.
• Çocukla konuşup okulda gününün nasıl geçtiği ve kötü bir durumun olup olmadığı sorulmalıdır. Böylece okulda istismara maruz kalıyor ve bu sebeple okula gitmek istemiyorsa bu durum öğrenilmiş olur.
• Fobinin kaynağı ev içi sorunlarsa bunun düzeltilmeye çalışılması ve evde sükûnet ortamının oluşturulması çabalanmalıdır.
• Çocuğun okula gitmek istememe sebebi evde kardeşinin anne ve babayla daha fazla vakit geçireceği kaygısıysa bunun için çocuğa dengeli bir şekilde zaman ayırıldığı, sevginin eşit paylaştırıldığı hissettirilmelidir.
• Öğretmeni ile konunun konuşulması oldukça önemlidir. Öğretmeninden çocuğa karşı daha özenli davranması rica edilebilir. Böylece çocuk ve öğretmen arasında, çocuk ve bağ kurduğu aile üyesi arasındaki gibi sağlam temelli bir sevgi bağı kurulabilir. Bu da çocuğun okula devamlılığını artırıcı etki yapar.
• Okulun ilk günü çocuğun ayrı kalmak istemediği aile üyesi de sınıfa girebilir. İlk gün için sınıfta çocukla beraber kalabilir. Daha sonraki günlerde çocuğu kapıdan izleyebilir. Sonra daha uzaktan izleyebilir. Böylece çocuk için uzaklaşma sürece daha sakin atlatılır.

Okul Fobisine Ne İyi Gelmez?

Anne ve babanın okul fobisi olan çocuğun bu durumunu ciddiye almaması, çocuğa karşı suçlayıcı olması, çocuğun abarttığını düşünmesi tedavi sürecini olumsuz etkileyen fikirlerdendir. 

Bu sebeple öncelikle ebeveynlerin durumun ciddiyetini kavramaları gerekir. Tedavi sürecinde atlanmaması gereken en önemli konu okula gitme sürekliliğinin çocuğa kazandırılması gerektiğidir. Bu yüzden, fobisi olan çocuğu uzun süre okula göndermemek tedaviye hiçbir fayda sağlamayacaktır. 

Annenin ve babanın çocuk okula giderken fazlasıyla sarılması, onu çok özleyeceklerini söylemeleri çocukta uzaklaşma korkusu yaratacaktır. Okula gidişte çocuğun yoğun bağ kurduğu aile üyesiyle okula gitmemesi gerekir. 

Mümkünse diğer ebeveyn ile okula gitmelidir. Hatta mümkünse okula gidiş ve dönüşler için servis kullanılmalıdır. 

Evde sürekli olarak çocuğun fobisinin konuşulması yapılmaması gereken bir durumdur. Bu sebeple çocuğun bu durumu fazla gündem haline getirilmeden sıradanlaştırılmaya çalışılmalıdır. 

Okul Fobisi İlaçları

Okul fobisi tedavisi psikolojik terapileri ve ilaç tedavisini içerir. İlaç tedavisinde öncelikli kullanılacak ilaçlar arasında Trisiklik Antidepresan ilaçlar vardır. Bu ilaçlar içerisinde bulunan İmipramin çocuğun panik ve kokusunda etkili olmaktadır. 

İmipramin günlük 25 mg dozda başlanabilir. Ardından günlük doz 200 mg’a kadar çıkarılabilir. 200 mg’a çıkarmaya rağmen ilaç etkileri görülmüyorsa ilacın kandaki düzeyleri kontrol edilmelidir. 

Tedavide Benzodiazepin ilaçlar da kullanılabilir. Bu ilaçlar kısa etkilidirler. Bu sebeple sadece birkaç haftalığına kullanılabilir. Yan etki olarak ilacın kesilmesine bağlı etkiler görülebilir. Uyuklama hali bu yan etkilerden biridir. 

Okul fobisine bağlı bedensel şikayetler görülüyorsa bunun tedavisinde Beta Bloker ilaçlar kullanılabilir. Tüm bu ilaçlara doktorun reçetelemesi ile başlanması gerektiği unutulmamalıdır. 

Okul Fobisi için Hangi Doktora Gidilmeli?

Çocuklarda okul korkusu sıklıkla ilkokul başlangıç sürecinde olsa da lise döneminde de okul fobisi yaşayabilirler. Çocuğun okul fobisi nedeniyle okula gitmek istememesi aile tarafından fark edilir edilmez uzman desteği şarttır. 

Fakat aileler genellikle çocuktaki psikolojik belirtilerden önce meydana gelen bedensel belirtileri sonucunda doktor başvurusu yaparlar. 

Çocuklarında; karın ağrısı, mide bulantısı, nefes darlığı, kalp çarpıntısı, titreme gibi bedensel belirtiler gören aileler soluğu Acil Servislerde almaktadırlar. 

Bu bedensel belirtiler çoğunlukla okula gitmek istememe sonucu olarak oluşur. Çocuk, kimi zaman bilinçli bir şekilde hastaymış gibi davranırken kimi zaman da fobinin vücutta oluşturduğu etkiler ile bilinç dışı şekilde gözlenir. 

Ek hastalığı bulunmayan ve şikâyetleri başka bir hastalık nedenli olmayan çocuklar Psikiyatri bölümüne veya Klinik Psikoloji bölümüne yönlendirilir.  

Uzman psikolog veya psikiyatr tarafından okul fobisi teşhisi konulursa kişiye uygun olarak tedavisine bu bölümlerde başlanır.