Potasyum Eksikliği

Potasyum Eksikliği Nedir?

Potasyum vücudumuzda birçok önemli ve hayati görevi olan temel bir elementtir. Vücudumuzun farklı organ ve sistemlerinde birçok reaksiyonda (tepkime) rol alır ve kanda normal değerleri arasında bulunması çok önemlidir. Hem fazlalığı hem de eksikliği ciddi sorunlara yol açar.

Potasyum, sodyum, kalsiyum ve bunlar gibi elementler vücutta elektrolitler olarak bilinirler ve elektrolit bozuklukları önemli bir tıbbi başlıktır.

Bazı elektrolitlerin dengesizliği vücut tarafından bir nebze tolere edilebilir iken bazılarının miktarındaki azalma ya da artma ise acil olarak müdahalenin gerekli olduğu durumları oluşturur. Potasyum da ikinci gruba mensup bir elektrolittir.

Potasyumun kandaki normal değeri 3.5-5.5 mEq/litre’dir. 3.5mEq/L altına inerse bu durum potasyum eksikliği olur. Bu durumun tıbbi ismi hipopotasemi ya da hipokalemidir. Potasyumun 3.5 ila 3 mEq/L arasında olması hafif hipokalemi, 3mEq/L altına düşmesi ise ciddi hipokalemi olarak değerlendirilir.

Potasyumun vücuttaki miktarında oluşan azalmada birçok faktör rol alabilir. Bu nedenle potasyum eksikliği tanısı alan kişiler erken dönemde gerekli tedaviyi aldıktan sonra ileri incelemelere tabii tutulmalıdırlar.

Temel olarak potasyum eksikliği oluşmasında ya yeteri kadar potasyumun vücuda alınamaması ya da alınan yeterli miktarda potasyuma rağmen normalden daha fazla kaybın yaşanıyor olması sorumludur. Bu temel prensip ışığında gerekli tetkikler yapılır ve sorun temelinden çözülmeye çalışılır. Aksi halde bu yapılmaz ise o anda gerekli tedavi verilerek potasyum seviyesi normale döndürülse bile ileride tekrar benzer şikayetlerle hasta hekim başvurusu yapacaktır.

Potasyum Eksikliği Belirtileri Nelerdir?

Potasyumun çok geniş görevleri olduğu için eksikliği de farklı farklı organ ve sistemlere dair geniş bir yelpazedeki problemlerin nedeni olacaktır.

Vücutta potasyum eksikliğinin sebep olduğu durumlar, bir başka deyişle potasyum eksikliğinin belirtileri şunlardır:

• Kalpte anormal ritim oluşumu
• Kan basıncı (tansiyon) yüksekliği
• Yorgunluk hissi
• Halsizlik
• Bacaklarda kramplar
• Kabızlık
• Bulantı ve kusma
• Kardiyak arrest denilen kalp durması durumu

Potasyum eksikliğinde görülebilecek şikayetler hem potasyumun kan konsantrasyonuna hem de hastanın kişisel özelliklerine göre değişebilir. Hafif potasyum eksikliği ile daha ağır ve daha ciddi eksikliklerde aynı şikayetler (semptom) görülmeyecektir.

Hakeza aynı kan potasyum değerine sahip iki hastada farklı şikayetlerin ortaya çıkması da söz konusu olabilir. Bu durum kişisel özelliklerin ve farklılıkların ortaya çıkardığı bir durumdur. Her halükarda potasyum eksikliği ciddi bir elektrolit bozukluğudur ve derhal tedavi edilir.

Potasyum eksikliği kas metabolizmasında önemli sorunlara yol açar ve buna bağlı olarak kaslarda kramp, erken yorulma, genel halsizlik hali gibi durumlar sıkça karşılaşılanlar arasındadır.

Çok önemli değilmiş gibi görünen bu şikayetler altta yatan bir elektrolit bozukluğunun habercisi olabileceği için ciddiye alınmalıdır.

Potasyum eksikliği durumunda görülebilen kabızlık şikayetinin arka planında da aynı şey yatmaktadır. Sindirim sistemine ait düz kaslar yavaş ve güçsüz çalışır ve kabızlık ortaya çıkmış olur.

Potasyum eksikliğinde ortaya çıkan en ciddi sorunlardan birisi kalp problemleridir ve bu hastalığa bağlı ölümlerin büyük kısmından sorumludur. Potasyum eksikliği durumunda anormal ritimler oluşur.

Bu ritim bozuklukları hastanın kardiyak arrest denilen kalp durması durumuna girmesine ve hayatını kaybetmesine neden olabilir.

Potasyum eksikliğinde kalbin elektriksel aktivitesini gösteren elektrokardoyografi (EKG) tetkikinde bazı değişiklikler ortaya çıkar ve uyarıcı olur.

Potasyumun eksikliği durumunda oluşabilecek EKG değişiklikleri:

• Kalbin kulakçıklarının (atrium) elektriksel aktivitesini gösteren p dalgalarının boyu uzar.
• Kalbin karıncıklarının (ventrikül) istirahat haline geçişini ifade eden t dalgalarının boyu kısalır hatta bazen ekseni negatifleşir.
• Normal EKG’de bulunmayan u dalgası ismi verilen bir dalga oluşur.
• Genel bir ritim bozukluğu (aritmi) durumu oluşur.

Bu bulgular EKG’de görüldüğünde potasyum eksikliği açısından uyarıcı olurlar ve derhal kan testleri ile potasyum seviyesi takibi yapılır.

Potasyum Eksikliği Nedenleri Nelerdir?

Potasyum eksikliğinin oluşmasına katkıda bulunan birçok mekanizma olabilir.

Bu mekanizmaları başlıca 4 bölümde inceleyecek olursak:

• Diyetle yetersiz alım: Potasyum normal diyetimizde ve özellikle bazı sebzelerde bol miktarda bulunan bir elementtir. Herhangi bir nedenle yeterli alımın olmadığı durumlarda potasyum eksikliği görülebilir.
• Sindirim sistemi ve deri yoluyla kayıp: Sindirim sistemini etkileyen ishal, kusma, pankreas fistülü ya da iyi huylu salgı yapan kitle varlığı gibi durumlarda potasyumun yeterince emilemeden vücuttan uzaklaştırılması ve böylece potasyum eksikliği gelişmesi olasıdır.
• İdrar yoluyla kayıp: İdrar yoluyla kayıplarda dikkat edilmesi gereken husus ilaçlardır. Bazı ilaçlar, ki idrar söktürücü ilaçlar en önemlileridir, potasyumun vücuttan olağan durumdan daha fazla atılmasına yol açarlar. Hatta bu durum tansiyon gibi bazı hastalıklara yönelik ilaçlarda istenen bir tablo bile olabilir ancak kan basıncı düşürüldükten sonra mutlaka potasyum değerleri kontrol edilmelidir. Vücutta potasyum atılımını artıran bazı ilaçlar: Furosemid, hidroklorotiazid, amfoterisin-B gibi. Bu ilaçlar genelde yüksek tansiyonun tedavisinde kullanılan ilaçlar olmakla beraber farklı gruplardan ilaçlar da olabilirler. Potasyumun böbreklerden atılımını artırıcı etkileri vardır ve dolayısıyla vücutta kalan potasyum miktarının azalmasına neden olurlar.
• Hücre dışında iken vücuttan uzaklaştırılması: Potasyum hücre içinde ya da dışında olabilir. Hücre dışındaki potasyumun diyaliz işlemi gibi işlemler ile vücuttan uzaklaştırılması toplam potasyum miktarını düşürür.

Potasyum Eksikliği Teşhisi

Potasyum eksikliği düşündüren yorgunluk, halsizlik, kabızlık, bulantı-kusma ve ritim bozukluklarının (çarpıntı olarak ortaya çıkabilir) varlığı halinde kan testi ile tanı rahatlıkla konabilir ya da dışlanabilir.

EKG üzerinde yaptığı değişiklikler nedeniyle EKG de bir tanı aracı olarak değerlendirilebilir ise de her zaman nihayetinde kan testi ile onaylanmaya muhtaçtır.

Hastanın şikayetleri, EKG ve kan testi bulguları potasyum eksikliği tanısını koydurucudur.

Kandaki normal potasyum aralığı 3.5-5.5 mEq/L’dir. 3.5mEq/L altındaki potasyum değerleri potasyum eksikliği anlamına gelir.

Potasyum Eksikliği Tedavisi

Potasyum eksikliği tanısının konması durumunda eğer buna neden olan ya da potasyum eksikliği nedeniyle ortaya çıkmış acil ve hayati bir durum varsa önce ona müdahale edilir.

Örneğin hasta potasyum eksikliği nedeniyle kardiyak arreste girmiş ise derhal kalp masajı uygulanır ve temel yaşam desteği sağlanır. Bu aşamadan sonra potasyumun yerine konması aşamasına geçilir.

Durumu stabil (kontrol altında) olan hastalarda ise direkt olarak potasyum takviyesi uygulanır.

Oral (ağız yoluyla) ya da intravenöz (damar içine ilaç uygulaması suretiyle) potasyum takviyesi yapılabilir.

Hakeza potasyum açısından zengin fındık, tahıllar, muz gibi bazı meyveler ve kırmızı et yedirmek suretiyle de hastanın potasyum seviyesinin yükselmesi beklenebilir ancak bu aşama hastane başvurusu olan bir kişide genellikle geçilmiş olur. Bu gıdaların yenilmesi tavsiyesi taburculuk sonrası öneri olarak verilmelidir.

Hastanın potasyum eksikliğine yol açan bir ilacı varsa onun kesilmesi ve yerine benzer işleve sahip ama potasyum eksikliğine yol açmayan bir ilacın verilmesi de tedavilerdendir.

Potasyum eksikliğine yol açan ishal kusma gibi şikayetleri olan hastalarda ise bu tablolar tedavi edilmeli ve potasyumun normal seviyesine ulaşması beklenmelidir.

Potasyum Eksikliği Tedavi Edilmezse

Potasyum eksikliği ciddi bir elektrolit bozukluğudur. Potasyumun vücuttaki hayati görevleri göz önüne alındığında bunu tahmin etmek kolaylaşacaktır. Potasyum eksikliği hafif düzeylerde ise zamanla toparlanabilir ve zaten çoğu zaman da şikayet oluşturmaz.

Daha ciddi potasyum eksikliği tabloları ise tedavisiz bırakılamaz, oluşabilecek komplikasyonların ciddiyeti nedeniyle mutlaka tedavi edilmelidir.

Potasyum Eksikliğine Ne İyi Gelir?

Potasyum eksikliği durumunda potasyum takviyesini yapmak ve vücuttan kaybını azaltmak önemlidir.

Bu bağlamda eğer hasta evde ise ya da hastaneye başvurmuş ancak tedavi edildikten sonra taburcu edilmiş ise kendi uygulayacağı bazı şeyler potasyum değerinin normal aralıkta olmasına katkı sağlar.

• Hasta potasyum eksikliğine neden olan ilacı varsa kesmelidir.
• İshal kusma gibi sıvı kaybına yol açan durumlar tedavi edilmelidir, haşlanmış patates yemek ya da kaybolan sıvıyı su tüketimini artırarak yerine koymak dahi faydalı olacaktır.
• Potasyum açısından zengin gıdaların tüketimi artırılmalıdır: Muz, tahıllar, kırmızı et bu tür gıdalara örnek teşkil eder.

Tekrar belirtmekte fayda vardır ki bu öneriler hafif bir potasyum eksikliği olduğu ortaya konmuş ya da halihazırda hekim takibinde olan kronik (uzun süreli) potasyum eksikliği olan kişiler içindir.

Ani başlayan, şikayetlerin eşlik ettiği durumlar acil durumlardır ve ek önerileri yerine getirmek yerine hiç vakit kaybedilmeden bir hekim başvurusu yapılması gerekmektedir.

Potasyum Eksikliği İlaçları

Potasyum eksikliği durumunda tedavide yer alabilecek birçok şey vardır. Bunların çoğu da ilaç takviyesi değil gıda ve beslenme önerileri ile altta yatan hastalığın (varsa) tedavisidir.

Potasyum takviyesi ise potasyum eksikliğinde uygulanan yegane medikal tedavidir. Potasyumun ağızdan kullanılan ve damar içine verilen formları mevcuttur.

• Ağız yoluyla kullanılan: Potasyum glukonat
• Damar yolu ile kullanılan: Potasyum klorür

Potasyum takviyesi için kullanılan ilaçların bazı yan etkileri ise şunlardır:

• Potasyum seviyesi yüksekliği,
• Felç,
• Kol ve bacaklarda uyuşma,
• Ciltte soğukluk,
• Tansiyon düşmesi,
• Ritim bozuklukları.

Yan etkilerin ciddiyeti açısından bu ilaçların mutlaka ama mutlaka bir hekim önerisi ya da reçetesi ile kullanımı şarttır. 

Hamilelikte Potasyum Eksikliği

Hamilelik sürecinde hamile kadının fizyoloji ve metabolizmasında bazı değişiklikler olur. Böbreklerin süzme kapasitesinin artması bunlardan birisidir. Bu şekilde potasyumun kaybı da gebe olmayan bir kadına göre gebe kadınlarda daha fazladır.

Gebelikte vücudun elektrolitlere ihtiyacı da artmaktadır. Dolayısıyla normal zamanda vücuda aldığı kadar potasyum almaya gebelikte de aynı şekilde devam eden bir kadın potasyum eksikliği yaşayabilir.

Gerek ihtiyacın artması gerekse böbreklerden uzaklaştırılmasının hızlanması nedeniyle bu hassas dönemde potasyum seviyesinin takip edilmesi hamile kadınlar açısından önemlidir.

Bebek ve Çocuklarda Potasyum Eksikliği

Bebek ve çocuklarda yeterli potasyum diyet yolu ile alınmalıdır. Buna uygun dengeli ve düzenli bir beslenmeye ebeveynler azami dikkat göstermelidir.

Normal bir beslenme düzeni tutturulduğu takdirde ek bir şey yapmaya, bir takviyede bulunmaya gerek yoktur.

Bebek ve çocuklardaki potasyum eksikliği tablosu ile yetişkinlerdeki arasında bir fark yoktur. Kan potasyum seviyesi tayini ile tanı konduktan sonra tedaviye başlanır.

Bebek ve çocuklarda dikkat edilecek bir başka husus da bu dönemde çocukların geçirebilecekleri enfeksiyonların ve buna bağlı kusma ve ishallerin potasyum kaybı suretiyle potasyum eksikliğine yol açabileceğidir.

Bu nedenle özellikle uzamış ishali olan çocuklarda mutlaka sıvı takviyesi yapılmalıdır. Potasyumu bol besinlerle iyileşme süreci desteklenmelidir.

Potasyum Eksikliği için Hangi Doktora Gidilir?

Potasyum eksikliği düşündüren yorgunluk, halsizlik, kabızlık, çarpıntı gibi durumlar oluştuğunda, eğer bilinen ve bu şikayetlerin nedeni olabilecek başka bir durum yoksa, derhal bir Acil Servise başvurulmalıdır.

Bu şikayetler potasyum eksikliğini gösteriyor ise tablonun ilerlemesi ciddi sorunlara yol açabilir. Bu noktada Acil Serviste yapılacak ilk değerlendirme ve müdahalenin ardından gerekli görülmesi halinde, düşünülen sebebin ne olduğuna bağlı olarak, ilgili bölüme sevk yapılacaktır.

İlk aşamada şikayetlerin varlığı Acil Servis başvurusu gerektirir.