Raşitizm

Raşitizm Nedir?

Rickets olarak da bilinen raşitizm hastalığı; kemiklerin zayıflamasına, kolayca kırılmasına, çeşitli deformasyona (biçim bozukluğuna) oldukça eğilimli olduğu çocukluk çağı kemik bozukluğudur. Bacakların abartılı bir şekilde eğilmesi, normalden daha büyük veya daha kalın el ve ayak bilekleri, göğüs kafeslerinde düzleşip göğüs kemiklerinin çıkmasına neden olabilecek anomalilerle beraber seyreder.

Genel olarak D vitamini eksikliğinden kaynaklanan; kan kalsiyum ve fosfat seviyesinin düşmesiyle seyreden, iskelet bütünlüğünün bozulması durumudur.

Ayrıca bazı yiyeceklerin emilimindeki bozukluklar ve karaciğer hastalıkları da raşitizmin oluşmasına zemin hazırlar.

Genellikle 6 ila 36 aylık çocuklarda görülmektedir. Ancak osteomalazi olarak bilinen bir durumda yetişkinleri de etkileyebilmektedir.

Sanayileşmiş ülkelerde nadirdir, ancak bazı gelişmekte olan ülkelerde oldukça yaygındır.

Raşitizm Belirtileri

Raşitizmin genel bulguları şu şekildedir:

• Kandaki düşük kalsiyum ve fosfat seviyeleri: Kan tahlillerinde rastlanılabilecek bu sonuç, kemiklerin onarımı ve büyümesi için ihtiyaç duyduğu en temel 2 mineralin yokluğu şeklinde yorumlanabilir. Esasen bu minerallerin yokluğu sebebiyle kemiklerin biçimleri ve yapıları bozulmaktadır.
• Bodur büyüme/kısa boy: Özellikle büyüme çağını atlatmış çocukların, akranlarına nazaran daha kısa olması ile karakterizedir.
• Kemik hassasiyeti/ağrısı: Omurga, leğen ve bacak kemiklerimiz tüm vücudun ağırlığını taşımaktadır. Kemikler, zayıflamaları sebebiyle vücudun ağırlığını kaldıramaz. Bu yüklenme, sıklıkla kemiklerde hassasiyet ve ağrı olarak karşımıza gelmektedir.
• Kemiklerde kolayca kırılma: Kemiklerin temel bileşenlerini kaybetmesi, yumuşamalarına sebep olmaktadır. Dolayısıyla kemikler, ufak bir basıda bile zarar görmeye meyillidir.
• Vücudun geneline yayılan kas spazmları: Kalsiyum, her ne kadar kemiklerin yapısını oluştursa da kasların kasılmasında da oldukça mühimdir. Kalsiyum yokluğu, kasların kontrolsüz kasılmalarına (spazmlara) yol açar. Yani, kaslardaki spazm, kan kalsiyumun düşük seviyelerde olduğunu gösterir. Kan kalsiyumu ayrıca kemik yapımı için gerekli olduğundan spazm varlığı raşitizmin dolaylı bir bulgusudur.
• Çocuklarda yumuşak kafatası: Bebeklerde kafatasının gelişimin tamamlanması, fontanel (bıngıldak) denilen yumuşak kıkırdak parçalarının kemikleşip diğer parçalarla kaynaşması ile olur. Yumuşak kafatası, kemikleşme sürecinde bir sıkıntı olduğunu göstermektedir.
• Gövdeyle orantısız kafa büyüklüğü: Özellikle bodurlaşmanın bir getirisidir. Vücudun kemikleşmesinde öncelik, diğerlerinden ziyade beyni korumak üzerinedir. Gövdeden daha hızlı gelişme gösteren kafa yapısı -her ne kadar kemikleşmede diğer kemikler gibi geri kalsa da- en azından gövdeden daha hızlı büyür. Büyümenin kafatasında daha öncelikli oluşu, kafa büyüklüğünün gövde büyüklüğüne oranının bozulmasına sebep olur.
• El ve ayak bileklerinde kalınlaşma: Özellikle 0,5-2 yaş arsı bebeklerin bileklerindeki kalınlaşma raşitizm şüphesini güçlendirir.
• Dişlerle ilgili deformiteler: Dişler, iskelet sistemimizin etle sarılı olmayan tek parçasıdır. Yani aslında diş dediğimiz yapı, birer kemiktir. Dolayısıyla dişlerdeki bozukluklar, kemiklerdeki bozukluklardır. Dişlerin geç oluşumu/çıkması ve diş yapısındaki bozukluklar raşitizm belirtiler olabilir.
• Kemiklerin zayıflamasıyla, ağırlığı kaldıran bacaklar yük altında, bir nevi ezilmeye başlayarak, biçimsel bozulmaya maruz kalır. Bu sebeple, dizler arasının aşırı açık oluşu ile belirgin bacaklardaki şekil bozukluğu (Bowlegs) veya dizlerin sürekli temas içinde oluşu ile belirgin bacaklardaki şekil bozukluğu (Knock-Knees) durumları ortaya çıkar.

Hipofosfatemik Raşitizm

Hipofosfatemi, kan fosfat seviyesinin normalin altında olması durumudur. Klasik raşitizmden sadece oluşum sebebinin olarak farklı olmasıyla ayrılan raşitizm türüdür. Hipofosfatemik raşitizm, sebep olarak böbreklerden aşırı fosfat atımına neden olan bir genetik kusurdan kaynaklanır. Genel bulgularının tümünü bulundurur.

Raşitizm Komplikasyonları

Raşitizmin etkisinde oluşabilen patolojik olaylar veya hastalıklar şunlardır:

• Raşitizmli bir çocuk, kemiklerinin kırılmasına daha yatkındır. Daha şiddetli ve uzamış raşitizmleri olan kişilerde ise kalıcı kemik deformiteleri yaşanır.
• Kandaki kalsiyum, kasların kasılmasında da oldukça önemlidir. Bundan dolayı raşitizmde meydan gelen hipokalsemi (kan kalsiyum düzeyinin normalin altına inmesi) durumu nöbetlere, solunum problemlerine ve kaslarda şiddetli kramplara yol açabilir.
• Daha nadir durumlarda da kalp kasları zayıflayabilmektedir.

Raşitizm Nedenleri Nelerdir?

D vitamini, kemiklerin büyümesi ve onarılması için ihtiyaç duyduğumuz kalsiyum ve fosfatın bağırsaklardan emilmesinde rol almaktadır. Güneş ışığına altında bizzat deri tarafından üretilebileceği gibi balık, süt, yumurta gibi vitamin zengini yiyecekler ile de direkt olarak alınabilir.

D vitamini eksikliğinde vücudun kalsiyum ve fosfat seviyesi düşme eğilimdedir. Ortaya çıkan bu komplikasyonlara hipokalsemi ve hipofosfatemi denilmektedir.

Yiyeceklerle D vitamini/kalsiyum/fosfat alımının azalmasına sebep olanlar:

• Vejetaryen bir diyete sahip olmak
• Süt alımında problem yaşamak
• Gebelikte yetersiz D vitamini almak

D vitamini sentezi için gerekli olan güneş ışığından yoksun kalma durumları:

• Güneş ışığını az alan bir yerde yaşamak
• Güneşten kaçınmak
• Yoğun bir şekilde güneş bakım kremi kullanmak
• Koyu bir ten rengine sahip olmak

Diğer nedenler:

• Dolaylı olarak D vitamini eksikliğine bağlı olan hipokalsemi
• Dolaylı olarak D vitamini eksikliğine bağlı olan hipofosfatemi
• Genetik kusur (fosfatın anormal bir şekilde atılımıyla seyreden hipofosfatemik raşitizm)
• Bağırsaklardan emilimi bozan inflamutuar bağırsak hastalıkları
• Bazı böbrek ve karaciğer hastalıkları
• Yoksulluk, kötü beslenme gibi sosyo-ekonomik bozukluklar

Raşitizm Teşhisi

Raşitizmin teşhisi için bir uzman, öncelikle fiziksel bulguları değerlendirir. Muayene sırasında doktor, çocuğu kemiklerine hafifçe bastırarak anormalliklerin varlığını değerlendirecektir. Kontrol edilecek ilk anormallikler; ağrının/sızının bulunuşu, bebeklerin kafatasındaki fontanellerin (yumuşak noktaların) kapanmasında gecikme olup olmayışı, bacakların eğriliği, el/ayak bileği kalınlığı ve akciğer kafesinde düzleşme olup olmadığıdır.

Bunların yanı sıra teşhis koyulmasına yardımcı olması için bazı testler istenilebilir.

Bu testler şunlardır:

• Kan tahlilleri: Kandaki kalsiyum ve fosfat seviyeleri raşitizm hakkında kritik bilgiler vermektedir.
• İdrar testleri: Böbreklerden idrar yoluyla fosfat atımının tespit edilmesi, hipofosfatemik raşitizmin göstergesidir.
• Röntgen: X-ışınları altında alınan röntgen görüntüsünde kemiklerin biçimsel bozuklukları apaçık gün yüzüne çıkmaktadır.
• Kemik biyopsisi: Ender durumlarda istenilse bile, kişiden alınan kemik parçası örnekleri, laboratuvar ortamında incelenerek kemiklerin yapısı analiz edilir. Normal kemik yapısından farklılık gösteren bir kemik örneği, raşitizme göz kırpıyor olabilir.
• Dexa taraması: Kemiklerin ne yoğunlukta olduğunu görmek için düşük doz X-ışınları kullanılarak yapılan tarama testidir. Yoğunluğu (sağlamlığı) düşük çıkmış kemikler, raşitizme delalettir.

Raşitizm Tedavisi

Raşitizmin tedavisinin odak noktası eksik olan vitamin veya minerallerin tamamlanması yönündedir.

D vitamini eksikliği varsa, doktor mümkünse güneş ışığına maruz kalma oranının arttırılmasını isteyecektir. Ayrıca balık, karaciğer, süt ve yumurta gibi D vitamini bakımından yüksek gıda ürünlerini tüketmeye teşvik edilir. Çoğu çocuk için raşitizm, kalsiyum ve D vitamini içeren yiyecekleri yediklerinden emin olarak veya vitamin takviyeleri alarak başarılı bir şekilde tedavi edilebilir.

Çocuğun vitamin ve mineralleri emmede problemleri varsa, daha yüksek bir takviye dozu veya yıllık D vitamini enjeksiyonu (iğneyle direkt damar içine D vitamini verilmesi) gerekebilir.

Bazı bowleg veya omurga deformiteleri vakalarında doktor, kemikler büyüdükçe çocuğun vücudunu uygun şekilde konumlandırmak için özel destek önerebilir. Daha şiddetli iskelet deformiteleri ameliyat gerektirebilir.

Raşitizm, D vitamini ve kalsiyum içeren bir diyet yiyerek, güneş ışığında biraz zaman geçirerek ve gerekirse D vitamini takviyeleri alarak kolayca önlenebilir.

Raşitizm Tedavi Edilmezse

Raşitizmin tedavi edilmeyişi, özellikle büyüme çağında görülmesi sebebiyle çeşitli kas ve iskelet sistemi problemlerine yol açar. Bodur boy, kemiklerde zayıflık, dişlerde problemler gibi semptomlar, kalıcı hale gelmektedir. Öyle ki gecikmiş bir tedavi, cerrahi müdahale gerektirecek boyutlara ulaşabilir.

Raşitizme Ne İyi Gelir?

D vitamini sentezi için orta derecede güneşe maruz kalmak gerekmektedir. İngiltere Ulusal Sağlık Servisi (UNH)’e göre, raşitizmi önlemek için ilkbahar ve yaz aylarında haftada en az birkaç kez elleri ve yüzü güneş ışığına çıkarmak yeterlidir.

Ayrıca vitamin ve mineral zengini olan et, balık ve süt ürünleri ile soya fasulyesi gibi bazı baklagillerin faydası, yadsınamayacak kadar büyüktür.

Raşitizme Ne İyi Gelmez?

Yoğun fiziksel aktivite içeren oyunlar, kemik zayıflığı bulunan raşitizmli çocuklarda kırılma gibi durumlara sebep olabileceği için, çocuğun tedavi süreci boyunca aşırı hareketlilikten kaçınması gerekmektedir.

Ayrıca D vitamini sentezlemek için direkt gün ışığında durmamak gerekmektedir. Güneş ışığı alırken yoğun UV ışınlarının vücuda zarar verebileceği unutulmamalıdır. Bunun için güneş losyonlarının kullanılması, şapka takılması önerilir.

Raşitizm İlaçları

Raşitizm hastalığının tedavisinde vitamin D2 ve D3 türevleri kullanılmaktadır.

Bu tür ilaçlar kalsiyum emilimini arttırarak kandaki kalsiyum eksikliğini kapatırlar. Yersiz kullanımlarının hiperkalsemi (kan kalsiyum seviyesinin aşırı artması) durumuna sebep olacağı unutulmamalıdır.

Vitamin D kullanımını hasta bilinçsizce yapmamalı ve mutlaka doktorun önerilerine uymalıdır.

Raşitizm Ameliyatı

Raşitizmde öncelikle ilaç tedavisi uygulanır. Genellikle ilaç tedavisi yeterlidir. Ama ilaçla aşama kaydedilemeyen vakalarda cerrahi müdahale gerekir.

Raşitizmin görüldüğü kesim çocuklardır. Çocukların ameliyat olabilmeleri için büyüme çağında olmamaları gereklidir. Ortalama 15-65 yaş arasındaki bozukluklar ortopedi cerrahisi ile düzeltilebilir. Kız çocuklarının 14-15 yaşından, erkek çocuklarının ise 17-18 yaşından büyük olmaları raşitizm ameliyatının gerçekleştirilebilmesi için önemlidir.

Ameliyat başlamadan önce vücudun dışından takılan bir alet yardımıyla kemiğin kırılması suretiyle birbirinden ayrılması gerçekleştirilir. Daha sonra operasyonla düzetilmiş kırığın uygun aparatlarla tespit işlemi (sabitlenmesi) yapılır. Bu sabitleme işlemi sayesinde şekilsel bozukluğun bir daha olmayacağından emin olunur.

Ameliyat tam anestezi altında yapıldığından hasta, herhangi bir acı duymaz.

Ameliyattan sonra 2-3 santimetrelik kanamasız bir kesik izi kalmaktadır.

Ayrıca müdahale edilmiş uzuv, alçıya alınmadığı için hasta gündelik hayatına kısa sürede dönebilmektedir. Ancak vücudun yüklenme ekseni değiştiği için kısa bir süreliğine yürümekte zorluk yaşanabilir.

Ameliyattan sonraki 2-3. ayda kemiklerin tam kaynaşması bitmiş olur.

Raşitizm için hangi doktora gidilmeli?

Çocuğunuzun hastalığını rutin kontroldeki Aile Hekimi veya Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları (Pediatri) uzmanı teşhis edebileceği gibi esas teşhis bir Ortopedi uzmanı tarafından konur. Bunun için Ortopedi ve Travmatoloji bölümüne görünmek gerekmektedir.