Noma Hastalığı

Noma Hastalığı Nedir?

Cancrum oris adıyla da bilinen noma hastalığı, bir ila on altı yaşındaki çocukları etkileyen ölümcül bir ağız enfeksiyonudur. Dört yaşından küçük çocukların noma hastası olma ve hastalığı ciddi geçirme riski daha yüksektir. Noma hastalığı ağız, burun ve dudakları etkileyebilir. Enfeksiyonun kendisine veya etkilenen bölgenin kanlanmasının azalmasına bağlı olarak dokular kangren olup ölmektedir. Noma hastalığının en sık görüldüğü bölge Sahra Altı Afrika’dır. Bu bölgedeki çocuklar arasında noma hastalığının ortaya çıkma sıklığı 1/1000 ila 7/1000’dir. Noma hastalığında ağız yaraları dişlerin ağız içi mukozayla temas ettiği sınırlardan başlayarak dişler, çene kemiği, yanaklar, dil, dudaklar ve burna hızla yayılır. Noma hastalığının ilerlemesiyle; etkilenen yumuşak dokular, dişler ve kemikler ölür, ağız ve yüz yapısı bozulur. 

Noma hastalığı sıklıkla, sistemik (tüm vücudu/ birden çok sistemi etkileyen) hastalıklara sahip, kötü beslenen çocuklarda görülmektedir. Sıtma, kızıl, verem, kanser, bağırsak iltihapları görülen veya kazanılmış immun yetmezlik sendromu (AIDS) olan çocuklar, noma hastalığına yakalanma açısından daha yüksek risk altındadır.

Noma hastalığına yakalanan çocuklarda hastalığın ilerlemesiyle ciddi sorunlar ortaya çıkabilir: 

• Yüzde şekil bozuklukları, yüzdeki kemik ve kas dokuların ölmesi
• Rahatsızlık hissi
• Sosyal hayatta yalnızlaşma, dışlanma
• Konuşma ve çiğneme sorunları  

Noma Hastalığı Belirtileri Nelerdir? 

Noma hastası olan çocuklarda görülebilecek tipik klinik bulgular şu şekilde sıralanabilir: 

• Şişmiş diş etleri
• Şişmiş ağız içi mukozası 
• Hızla yayılan ağız içi ülserler
• Ağız içinin grimsi renge dönmesi
• Ülserlerden kötü kokulu akıntı gelmesi
• Ağız kokusu
• Salya akışı
• Kötü ten kokusu
• Yüzde şekil bozuklukları 
• Diş kaybı

Noma hastalığı genital bölgeyi etkileyip, özellikle kız çocuklarının genital organlarında ülser oluşumuna sebep olabilir. Bu durum noma pudendi olarak adlandırılmaktadır.

Noma hastalığı, dokuların ölümüne sebep olan bir enfeksiyon olarak başlamaz. Ağız içi bir aft veya ülser olarak ortaya çıkmaktadır. Sonrasında dokuların ölümüyle ilerleyen diş eti iltihabı görülür. Bu dönemde kendiliğinden başlayan ağız içi kanamalar oluşmaktadır. Diş etlerinde ülser, ağrı ve grileşme ortaya çıkar. Bu evrede hastalık sadece beslenmenin düzeltilmesi ile iyileşebilir. Hastalığın iyileşmesinin gerçekleşmemesi ile ağız kokusu ve ödem şikayetleri de ortaya çıkar ve noma hastalığı tam anlamıyla gelişmiş olur. 

Noma hastalığının gelişiminin başında, ödem (şişliklere sebep olur) ve ağız kokusu görülür. Bu dönem birkaç gün sürer. Daha sonra kişinin ağız içi dokularında ölümler başlar. Kişinin bağışıklık sisteminin durumu bu evrede meydana gelecek yıkımı belirler. Bazı çocuklar hiç tedavi almasalar da ağız içindeki yaralar sınırlı kalır ve zamanla geriler. Bazı çocuklarda, tedaviye rağmen ciddi yaralar ve şekil bozuklukları gelişir.

İlerleyen dönemlerde kendini sınırlayan yara kabuk tutmakta ve iyileşmeye başlamaktadır. Bu dönemde hastalarda kana karışan bakteriler sebebiyle ölüm sık görülür. İyileşme sırasında dokuların yeniden yapılanması düzgün olmayabilir, kişinin ağız içerisinde ağzın açılmasını sınırlayan bant gelişimleri görülebilir. Çene ekleminde kaynama oluşumu ağzın açılmasını daha da zorlaştıran bir durumdur ve zaten beslenme yetersizliği olan kişinin beslenme bozukluğunun ciddileşmesine sebep olabilir.           

Noma Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

Noma hastalığının ortaya çıkmasına neden olan bütün etkenler ve hastalığın gelişim süreci tam olarak aydınlatılamamıştır. Ancak çeşitli bakterilerin ağız içerisinde çoğalması ve insan için zehirli bileşikler salgılamaları ile geliştiği bilinmektedir.  

Fusobacterium necrophorum ve Prevotella intermedia bakterilerine bağlı gelişen enfeksiyonlar noma hastalığının ortaya çıkmasının en sık görülen sebepleridir. Yenidoğanlarda (yirmi sekiz günlük veya daha küçük bebekler) görülen noma hastalığının en sık etkeni Pseudomonas aeruginosa bakterisidir. Bir kişideki noma hastalığı birden fazla bakteriyel enfeksiyona bağlı olarak gelişebilir.  

Bu bakterilerin ağızda yerleşip çoğalabilmeleri ve noma hastalığının ortaya çıkması, kişinin bağışıklık sisteminin yeterliliği ile yakından ilişkilidir. Bağışıklığı çeşitli sebeplerle azalmış kişilerde noma hastalığının ortaya çıkma riski artmaktadır. Noma hastalığından kaçınmak için gerekli olan bağışıklık sisteminin zayıflamasının sebebi şunlar olabilir: 

• Beslenme bozuklukları, beslenme eksikliğinden kaynaklanan kwashiorkor. Beslenme bozuklukları özellikle ciddi protein eksikliğine sebep oluyorsa noma hastalığı görülme riski artar. Çünkü proteinler bağışıklık sistemimizin düzgün çalışması için önemli moleküllerdir.
• Düşük temizlik düzeyi, kötü hijyenik bakım. Özellikle kötü ağız hijyeni, ağızda noma hastalığına sebep olacak enfektif bakterilerin artmasına sebep olabilir.
• Kızamık, kızıl, lösemi gibi durumlar kişinin bağışıklık sistemini baskılayarak noma hastalığının gelişmesine sebep olabilmektedir.
• Gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde yaşayanlarda düşük temizlik düzeyleri sebebiyle noma hastalığının görülme sıklığı artmaktadır.
• Kişide çeşitli sistemik hastalıkların bulunması noma gelişimi riskini artırabilir. Bu hastalıklar arasında: kızıl, herpes virüs enfeksiyonları, sıtma, kızamık, verem, kanser ve enterit (bağırsak enfeksiyonları) sayılabilir.  

Noma Hastalığı Teşhisi

Noma hastalığının teşhisi farklı bölgelerde yaşayan ve farklı yaşlardaki kişiler için değişiklik gösterebilmektedir. Noma hastalığının ortaya çıkmasına sebep olan bakteriler aynı ortamda çoğalmış olacağı için yakınlarında noma hastaları olan kişilerde noma hastalığı teşhisi klinik bulgular ile, ileri tetkiklere gerek duyulmadan konabilir. Ancak teşhisin kesinleştirilmesi için uygulanabilecek çeşitli yöntemler bulunmaktadır.  

Fizik Muayene: Kişinin ağız içi yaralarının durumu, ağız kokusu, genital bölgede görülen ülserler, ağız içi dokusunun ölmesi, grileşmesi gibi bulgular, özellikle noma hastalığının sık görüldüğü bölgelerde yaşayan ve kötü hijyenik koşullara sahip olan çocuklarda noma hastalığının teşhis edilmesini sağlar. 

Görüntüleme Yöntemleri: Direk grafi, manyetik rezonans görüntüleme ve bilgisayarlı tomografi ile yapılan görüntülemeler kemiklerdeki ve yumuşak dokudaki hasarın derecesinin anlaşılmasını sağlar. 

Mikrobiyolojik ve Patolojik Bulgular: Bazı durumlarda hastalığa sebep olan bakterinin teşhisi için kişinin ağzından swab isimli çubukla örnek alınarak mikrobiyolojik olarak incelenebilir. Bu incelemenin yeterli gelmemesi halinde kişideki yaralardan alınan doku örnekleri üzerinde biyopsi uygulanabilir.   

Kan Testi: Kan testi kişinin bağışıklık sisteminin değerlendirilmesinde kullanılır. Bağışıklık sistemi zayıflığı olan hastalara daha farklı yaklaşmak gerekir.  

Noma Hastalığı Tedavisi

Noma hastalığı tedavisinde en önemli adım kişiye uygun sistemik antibiyotiğin verilmesi ve düzenli beslenmenin sağlanmasıdır. Folik asit, demir, B vitaminleri, C vitamini destekleri ile normal beslenme ile yeterli miktarda alınamayacak önemli moleküllerin vücutta sağlıklı seviyelere getirilmesi gerekebilir. Açlık durumu kişinin vücudunda elektrolit dengesizliklerine sebep olabilmektedir. Kişinin beslenmesinin sağlanması sırasında elektrolit düzeyleri kontrol altında olmalıdır. 

Plastik ve rekonstrüktif (yeniden yapılandırıcı) cerrahi uygulamaları, kişinin enfeksiyona bağlı olarak kaybettiği dokular sebebiyle bozulmuş ağız anatomisinin yeniden yapılandırılmasını sağlar. Bu sayede kişinin çiğneme ve konuşma işlevlerinde düzelme sağlanabilir. 

Noma Hastalığı Tedavi Edilmezse

Tedavi edilmeyen noma hastalığının ölümcül seyretme riski yüksektir. Ölüm, kişinin beslenme bozukluklarına ve elektrolit dengesizliklerine bağlı olarak görülebilir. Zaten yeterli beslenemeyen çocukların ağızlarında yaraların oluşması, beslenmeyi daha da zorlaştırarak hayatın kaybedilmesine yol açabilir.  

Kişilerin sosyal hayattan uzaklaşması ve yardım alamamaları hayatlarını ve beslenmelerini daha da zorlaştırabilir. Hastalık kişiler arasında bulaşmamaktadır, ancak enfeksiyon hastalıklarının bulaşıcı olabileceği düşüncesi noma hastalarının daha çok yalnız bırakılmasına sebep olur. Ciddi yüz şekil bozuklukları ile noma hastalığını atlatan kişiler ileriki hayatlarında yemek yeme, konuşma ve sosyal hayata katılmakta zorluk yaşayabilirler.  

Noma hastalığının ölümcül ve sakat bırakıcı etkilerinin fazlalığı ve ölüm ve sakatlık oranlarındaki yüksekliğin sebebi, noma hastalarının sıklıkla gerekli tedaviye ulaşamamasıdır. Noma hastalığı kolaylıkla önlenebilir ve önlenemediği durumlarda da sıklıkla tedavi edilebilir bir hastalıktır. 

Noma Hastalığına Ne İyi Gelir?

Noma hastalarının uygun antibiyotik tedavisi alması gerekmektedir. Antibiyotiklerin kullanılmaması halinde hastalık kendiliğinden gerileyebilir, ancak ilerlemesi ve ölüme varan yıkıcı etkilerinin olması daha yüksek bir ihtimaldir. Noma hastalarının erken tanısı ve tedavisi, hastalığın yaratacağı hasarı yüksek oranda azaltır. Hastalığın ortaya çıktığı bölgelerde temizliğin ve beslenmenin iyileştirilmesi hastalığın görülme oranını düşürür.

Noma hastalığı, kişide enfeksiyonların ve bağışıklık sistemi zayıflığının olduğu durumlarda daha sık görülmektedir. Bunun önüne geçmek için herkese gerekli aşılar yapılmalıdır. Aşılarla korunabilecek kızamık gibi hastalıklara yakalanılması halinde noma hastalığının ortaya çıkma ve kişide daha ciddi zararlar oluşturma riski artmaktadır. 

Noma Hastalığına Ne İyi Gelmez?

Kötü hijyen koşulları, sağlık hizmetlerine ulaşmada zorluk ve aksamalar, sağlık görevlilerine güvenilmemesi ve tavsiye edilen tedavinin uygulanmaması noma hastalığının ortaya çıkmasına ve daha ağır seyretmesine sebep olmaktadır. Aşı karşıtlığı, kişinin bağışıklık sistemini güçlendirecek aşılar yerine kişinin bağışıklık sistemini zayıflatacak hastalıklarla bağışıklık kazanılması düşüncesi, kişide noma hastalığı görülmesi ve ciddi seyretmesi riskini artırır. Beslenme bozuklukları da kişinin bağışıklık sistemini zayıflatarak noma hastalığının ortaya çıkma riskini artıran önemli bir durumdur.

Noma Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?

Noma hastalığı, ağızda ülserlerin çıktığı dönemde teşhis ve ilaçla tedavi edilmesi halinde genellikle ciddi sağlık sorunlarına sebep olmadan iyileşmektedir. Nomadan kaynaklanan ölümlerin ve doku kayıplarının sorumlusu hastalığa yakalanan kişilerin çeşitli sebeplerle uygun sağlık hizmetlerine ulaşamaması, hastalığın ortaya çıkmasını önlemek ve hastalığı iyileştirmek için gerekli olan temizlik ve beslenme koşullarından mahrum olmasıdır. Öz bakımına dikkat eden, ağızda ortaya çıkan şişlik, iltihap, ağrı ve akıntı gibi belirtileri önemseyen kişilerde noma hastalığı ortaya çıksa bile erken dönemlerde teşhis edilmektedir. 

Çocuklar ve yenidoğanlarda görülen noma hastalığı pediatri bölümü tarafından teşhis ve tedavi edilebilirken ileri yaşlarda görülen noma hastalığı enfeksiyon hastalıkları bölümleri tarafından teşhis ve tedavi edilmektedir. Ağızda görülen yaraların (ülser, iltihaplanma vb.) en kısa sürede hekimlere danışılması gerekir. Aile hekimleri, kişinin en hızlı başvurabileceği kurumsa kişi hızla aile hekimine başvurabilir. Aile hekimi duruma göre kişiyi uygun kliniğe yönlendirmektedir.