PTK Nedir?

PTK yani perkütan transhepatik kolanjiyografi, safra yolundaki tıkanıklığı değerlendirmek ve tedavi etmek için minimal invaziv (cerrahi) tanı tekniğidir. Tedavi amaçlı yapılan bu prosedür, safra ağacı veya diğer adıyla safra sisteminin görselleştirilmesinde kullanılan bir radyografik tekniktir. Bu işlem safra sistemde yapılan bir dizi işlemin ilk adımıdır ve genellikle tıkanma sarılığı olarak bilinen safra kesesi problemlerinin tedavisinde uygulanmaktadır.

Perkütan Transhepatik Kolanjiyografi Neden Yapılır?

PTK genellikle MR ve endoskopi işlemi gibi cerrahi olmayan tanı prosedürleri uygun olmadığında yapılmaktadır. Safra kesesindeki tıkanıklığın nedenini ve yerini bulmak için perkütan transhepatik kolanjiyografi yapılır. Prosedür genellikle safra hastalıklarının tedavisinde bir ön adımdır.

Safra sistemi veya safra ağacı olarak da bilinen safra yolu, karaciğer, safra kesesi ve drenaj kanalları ağından oluşan bir sistemdir. Burada safra sıvısı üretilir, depolanır ve bağırsağın başlangıç kısmına iletilir. Bu sıvı, yağların ve yağda çözünen vitaminlerin sindirilmesine yardımcı olurken ayrıca karaciğer tarafından işlenen atıkları, atılacak on iki parmak bağırsağına taşır.

Karaciğerden gelen hepatik kanallar ile safra kesesinden gelen kistik kanallar, üretilen bu sıvıyı bağırsağın başlangıç kısmına taşıyacak olan ortak safra kanalını oluşturmak için birleşirler. Safra akışı, safra sisteminin herhangi bir yerinde tıkanırsa, sarılık ve buna bağlı komplikasyonlara yol açabilir ve bu durumda tıkanıklığının sebebinin PTK işlemi ile teşhis edilmesi gerekir. Bu işlemin kullanılmasını gerektiren safra kanalı tıkanıklığının nedenleri arasında şunlar bulunmaktadır;

• Safra kanalı taşları (koledokolitiazis)
• Safra taşları (kolelitiazis)
• Safra kanalı darlıkları
• Safra kanallarının iltihaplanması ve yaralanması (birincil sklerozan kolanjit)
• Safra sistemi iltihabı
• Pankreas iltihabı (pankreatit)
• Sistemik enfeksiyonlar
• İyi huylu tümörler
• Anormal doku büyümesi
• Safra kanalında kanser 
• Pankreas sorunları
• Karaciğer sorunları
• Safra kesesi sorunları
• Farklı kanserlere bağlı ikincil kanser metastazları

Perkütan transhepatik kolanjiyografi işleminin sadece tanısal amaçlı kullanılması nadirdir. Çünkü bu prosedür genellikle safra sıvısını boşaltmak için bir kateter yerleştirilmesiyle işlemiyle birlikte yapılması tercih edilmektedir. 

PTK Nasıl Yapılır?

PTK işlemi genellikle radyoloji laboratuvarında girişimsel bir radyolog tarafından yapılmaktadır. Bu işlem bir saat kadar sürebilirken, lokal anestezi veya hafif sedasyon kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Ancak bazı kişilerde epidural enjeksiyon yoluyla sinir bloğu oluşturularak veya genel anestezi altında yapılması gerekebilir. Perkütan transhepatik kolanjiyografi işlemi öncesi bazı hazırlıkların yapılması gerekir. Bu hazırlıklar şu şekilde sıralanabilir;

Hazırlık

• Kişinin pıhtılaşma durumunu ve karaciğer fonksiyonunu kontrol etmek için görüntüleme testleri ve kan testleri yapılır.
• Kontrast madde böbreği etkileyebileceği için BUN kreatin testi (kandaki üre azotunun ölçülmesi) yapılır.
• İşlem sırasında enfeksiyon kapmasını önlemek için bir kür antibiyotik verilir.
• İşlemden dört ila altı saat önce yeme içme kesilir.
• Hamile veya hamile olma olasılığı varsa belirtilir.
• Kanama veya alerji öyküsü olup olmadığı belirlenir.
• Düzenli ilaç ve takviye kullanılıyorsa ara verilir.
• Alkol ve sigara kullanımı bırakılmalıdır.
• Görüntülenme cihazlarının etkilenmemesi için diş implantı ve takı gibi metal aksesuarlar işlem öncesi çıkartılır.
• Damar yolu açılır.
• Ön tarafı açık ameliyat önlüğü giydirilir.
• Nabız gibi yaşamsal değerler kontrol edildikten sonra lokal ve genel anestezi verilir.

İşlem Sırasında

Girişimsel radyografik bir teknik olan perkütan transhepatik kolanjiyografi genellikle lokal anestezi altında yapılmaktadır ancak çocuklarda, yaşlılık veya hastalıktan dolayı bilinç düzeyi düşük olan kişilerde genel anestezi ile yapılması tercih edilmektedir. Bu test yapılırken işlem basamakları şu şekilde sıralanabilir;

• Ağrı kesiciler ve hafif sedasyon damar yoluyla verilir.
• İğnenin sokulacağı alana lokal anestezi uygulanır.
• İşlem sırasında hastanın kalp atış hızını ve kan basıncını izlemek için göğse elektrokardiyogram (EKG) elektrotları ve kola da tansiyon manşonu takılır.
• İğne, ultrason ve floroskopi kılavuzluğunda üst karın bölgesinin sağından veya ortasından karaciğer yoluyla (transhepatik) safra kanalına sokulur.
• Safranın dışarı akıtılması yapılır.  
• Gerekirse belirlenen biyopsi tekniği ile biyopsi yapılır.
• Kontrast boya safra kanalına enjekte edilir.
• Kontrast boya yayılırken floroskopta X-ışını filmlerini kaydeder ve bu kontrast madde ile daha görünür hale gelen safra sistemi görüntülenir.
• Ek bir işlem ve tedavi yapılmayacaksa iğne geri çekilir.
• Taş çıkarılması, balon, stent gibi işlemlerden önce yapılan bu test anında, aynı zamanda PTK yapılarak safranın dışarı akıtılması yapılacaksa safra drenajı için bir stent yerleştirilir.
• Gerekiyorsa işlemle birlikte drenajı toplamak için PTK torbası takılır.
• İğne ile işlem yapılan alan pansuman yapıldıktan sonra bandajlanarak hasta izleme odasına alınır.

Ptk Yan Etkileri

PTK işlemi sonrası yan etkiler nadir de olsa görülebilmektedir. Bu yan etkiler şu şekilde sıralanabilir;

• İğne sokulan alanda acı, ağrı ve yanma
• Ateş 
• Kanama
• Karın ve omuz ağrısı
• Nefes darlığı
• Anestezi yan etkileri
• Kontrast madde erken dönem etkileri (bulantı ve kusma gibi)

PTK Riskleri

Perkütan transhepatik kolanjiyografi genellikle düşük riskli bir prosedürdür. Olası riskler şu şekildedir;

• Boya maddesine alerjik reaksiyon
• Kanama
• Enfeksiyon
• Karın zarının iltihaplanması (peritonit)
• Safra kaçağı
• Safra kanalı iltihabı
• Karaciğer yaralanması
• Safra kesesi yaralanması
• Bağırsak delinmesi
• Çok nadiren pnömotoraks (akciğer delinmesi)
• Sepsis (vücudun enfeksiyonlara karşı verdiği cevabın sebep olduğu organ hasarı)
• Böbrek yetmezliği
• Solunum yolarında ödem ve spazm
• Dışkının koyu ve kanlı olması
• Nadirde olsa her tıbbi prosedür ölüm riski içermektedir.

PTK Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler

Perkütan transhepatik kolanjiyografi işlemi sonrası hasta bir müddet izlemeye alınır. Bu süre lokal anestezi ve sedasyon ile PTK testi yapılanlarda hastanede 4-5 saat izleme yeterli olurken, genel anestezi altında yapılan işlemlerde tam gün hastanede yatılması gerekebilir. PTK işlemi sonrası dikkat edilmesi gerekenler şu şekilde sıralanabilir;

• Hafif ağrı yaşanabilir, bu durumda belirlenen ağrı kesiciler kullanılır.
• Kişinin yaşamsal değerleri izlenir.
• Belirlenen süre boyunca kanama riskini azaltmak için dinlenilmelidir. 
• Az miktarda da olsa radyasyon içeren bir test olduğu için ortak tuvaletleri kullanmaktan kaçınılmalıdır.
• Bebek emzirenler en az 24 saat emzirmeye ara vermelidir.
• İğne ile işlem yapılan yerin bakımına bir iki gün özen gösterilmelidir.
• İlk 24 saat duş almaktan kaçınılmalıdır.
• Sigara ve alkol almaktan kaçınılmalıdır.
• İlk birkaç gün havuz, sauna, yüzme havuzu gibi alanların kullanmaktan kaçınılmalıdır.
• Kontrast maddenin vücuttan atılması için bol sıvı alınmalıdır.
• Rutin içilen ilaç veya takviyelere uzmanın tavsiye ettiği zamanda başlanılmalıdır.

PTK işlemi sonrası sonuçlar genellikle aynı gün çıkmaktadır ancak sonuçların çıkması işlem yapılan hastane veya laboratuvarın yoğunluğuna bağlı olarak 1-2 haftaya kadar uzayabilir. Bu süre aynı zamanda durumun aciliyetine bağlı olarak da değişebilmektedir.

PTK İşleminin Çocuk ve Bebeklerde Uygulanması

Perkütan transhepatik kolanjiyografi işleminin bebek ve çocuklarda uygulanma ihtiyacı olan bir durum söz konusu ise kesinlikle uzman bir pediatri doktoru tarafından uygulanması gerekir. Ayrıca anestezi uygulayan kişinin çocuk ve bebek dozları konusunda da tecrübeli olması önemli bir kriterdir. Çünkü bu işlem bebek veya çocuklarda ancak genel anestezi altında yapılabilmektedir.

PTK işlemi bebeklerde görülen kalıcı sarılık sonrası yapılması gerekirken, bu işlemin başarısız olma ihtimali yüksektir. Çünkü bünyesi gereği görüntüleme için verilmesi gereken kontrast madde verilemeyebilir. Bunun nedeni de bebeklerde safra kanallarının çok küçük olmasıdır. Bu durumda incelenen safranın drenajı için bir laparotomi işlemi yapılması gerekebilir.