Tıkanma Sarılığı

Tıkanma Sarılığı Nedir?

Safra; karaciğer tarafından üretilen ve yağlı gıdalar başta olmak üzere gıdaların sindiriminde rol oynayan sıvıdır. Safra içerik olarak su, kolesterol, safra pigmentleri (bilirubin), safra asitleri (deoksikolik asit ve kenodeoksikolik asit) ve safra tuzlarını barındırır. Karaciğerde günde yaklaşık 1 litre kadar üretilen safra; safra kesesine gönderilir. Gönderilen safra, safra kesesinde yoğunlaştırıldıktan sonra koledok adlı safra kanalında ilerleyerek on iki parmak bağırsağına akar.

Karaciğerden bağırsağa kadar olan bu akış yollarından herhangi bir kısmında bu akışın engellenmesi sonucu safra bağırsağa akamaz. Safra içerisinde bulunan sarı renkli bilirubin adlı pigment maddesi deri, sklera(gözün beyaz kısmı) gibi yerlerde birikir ve sarılık oluşturur. Bu duruma tıkanma sarılığı denir. Sarılığın anlaşılması için kandaki bilirubin seviyesinin 5 mg/dL nin üzerine çıkması gerekmektedir .

Tıkanma Sarılığı Belirtileri Nelerdir? Nasıl Anlaşılır?

Tıkanma sarılığının belirtileri; sarılığın oluşma nedeni ve bu nedenin oluşturacağı semptomlarla anlaşılabilir. Ayrıca safradaki bilirubinin birikimine bağlı cilt ve skleralardaki renk değişimi ile de anlaşılabilir. Tıkanma Sarılığında görülen belirtiler;

• Skleralarda(Gözün beyaz kısmında) Sarı Renk Değişimi: Skleralar; elastin adlı bilirubini çok kolay tutan proteinden zengin oldukları için bilirubinin bu bölgede birikmesi çok kolaydır. Bu yüzden sarılığa sahip hastalarda görülen ilk belirti gözün beyaz kısmı olan skleralarda sarıya dönük renk değişimidir.
• Ciltte Sarı Renk Değişimi: Bu semptom; genellikle gözdeki renk değişiminden sonra görülür. Hastada tüm deri sarı renk değişimine uğrar. Bu durum hastada ciddi bir sarılık olduğunu gösterir.
• Karın Ağrısı: Tıkanma sarılığına sahip hastalar; tıkanmanın oluşma nedenine bağlı(safra taşı, safra yolları veya pankreas başı kanseri gibi) olarak karın ağrısı yaşayabilir. Ayrıca safra yollarında oluşan tıkanıklık   bu yolların iltihaplanmasına(kolanjit) yol açabilir. Taşın pankreas yollarını tıkaması sonucu pankreas enzimleri bağırsağa akamazsa akut pankreatit adlı tablo oluşur. Bu durumda da hastalarda karın ağrısı sık görülen bir semptomdur.
• Bulantı-Kusma: Safranın bağırsaklara akışının engellenmesi; alınan gıdaların sindirimini bozar. Bu durumda kişide bulantı-kusma semptomları görülebilir. Ayrıca safra yollarında bulunan enfeksiyona bağlı olarak da bulantı kusma gerçekleşebilir.
• Akolik Gaita(Renksiz Dışkılama): Safra içerisinde bulunan safra asitleri dışkıya rengini verir. Safranın akış yollarından herhangi birinde problem olması, safranın bağırsaklara akışını önler. Bu durumda dışkının rengi açılır(akolik gaita)
• Dışkı Kıvamında Yumuşama: Safranın akışının engellenmesi; bağırsaklarda yağların sindirimini de engeller. Bu durum yağların sindirilememesi sonucu dışkıya geçmesine neden olur ve dışkı kıvamı yumuşar.
• İdrar Renginde Koyulaşma: Bağırsaklara akamayan safranın içinde bulunan bilirubinin kandaki düzeyi yükselince; bir süre sonra bilirubin idrara geçmeye başlar. Bu durum idrar renginin koyulaşmasına neden olur.
• Kilo Kaybı: Kişide tıkanıklık tümöre bağlı oluşmuşsa; tümörden salgılanan bazı maddelere bağlı kilo kaybı gerçekleşebilir. Ayrıca tıkanıklık sonucu besinlerin sindirimi bozulur ve kişide besinlerden yararlanım azalır. Bu durum da kilo kaybına yol açar.
• Halsizlik: Bu durum genellikle tümör sonucu oluşmuş tıkanıklıklarda görülen bir semptomdur. Hastalar ayağı kalkmak, yürümek istemez. Sürekli uyumak isterler.
• Kaşıntı: Tıkanma sarılığı yaşayan hastalarda sık görülen bir semptomdur. Hastalarda kandaki artan bilirubin cilde yayılınca; cilt altı sinir yapılarını uyarır ve bu durum kaşıntıya yol açar.

Tıkanma Sarılığı Nedenleri Nelerdir?

Tıkanma Sarılığının esas nedeni; karaciğerden bağırsağa kadar olan safra yollarının herhangi bir düzeyinde tıkanıklık gelişmesi; bunun sonucunda da hastada safra içinde bulunan fazla bilirubinin kana geçerek semptomlara yol açmasıdır. 

Tıkanıklık pek çok nedene bağlı olarak gelişebilir. Erişkinlerde en sık görülen neden Safra Yolu ve Safra Kesesi Taşlarıdır. Bu taşlar hastada safranın akışını engeller.

Tıkanıklığın bir diğer nedeni Safra Yollarında Oluşan Poliplerdir. Bu yapılar safra yollarını tıkayarak safranın akışını engeller. Safra yollarında polip bulunan bir kişide bu polipin benign(iyi huylu) yada malign(kötü huylu) olup olmadığının araştırılması gerekir.

Tıkanma sarılığının bir diğer nedeni Geçirilmiş Safra Kesesi ve Safra Yolu Ameliyatları Sonucu Oluşan Nedbe(Yara) Dokusudur. Ameliyat sonrası bölgede oluşan iyileşme dokusu safra yollarını tıkayabilir. Özellikle safra kesesi alınan kişilerde tıkanma sarılığı gelişmesi bu durumu akla getirmelidir.

Tıkanma sarılığına Safra Kesesi ve Safra Yolu Kanserleri de yol açabilir. Safra kesesi veya safra yollarında gelişen bir kanser bu bölgeyi tıkar ve safranın akışını engeller.

Tıkanıklığa yol açan başka bir neden; Pankreas Başı Kanseridir. Pankreas başı on iki parmak bağırsağının hemen yanındadır ve salgıladığı maddeleri safra yollarından akan safra ile birlikte on iki parmak bağırsağına boşaltır. Pankreas başında oluşan bir tümör hem pankreasın salgıladığı enzimlerin, hem de safra yollarındaki safranın akışını engeller. Bu durumda hastalarda tıkanma sarılığı gözlenir. Özellikle ileri yaşta tıkanma sarılığı yaşayan hastalarda pankreas kanserinin düşünülmesi gerekmektedir.

Tıkanma Sarılığı Teşhisi 

Tıkanma sarılığında pek çok tetkik ve görüntüleme yöntemleri teşhis için sıklıkla başvurulan yöntemlerdir. Ayrıca fizik muayene de tanıda önemli rol üstlenir. Tıkanma sarılığının teşhisinde kullanılan yöntemler;

• Anamnez ve Fizik Muayene: Anamnez hastanın hastalığı hakkında hekimi bilgilendirmesi durumudur. Hastalar sıklıkla ciltte oluşan kaşıntıdan, sarılıktan, karın ağrısından, renksiz dışkılamadan yakınırlar. Hekim hastada bu semptomların ne zamandır var olduğunu, belirtilerin yemeklerle ilişkisini, kullanılan ilaçları sorgular. Ardından fizik muayeneye geçer.

Fizik muayenede hekim hastanın skleralarına, cilt rengine bakar. Hastanın karnını muayene eder. Safra taşına sahip ve bu yüzden tıkanıklık yaşayan hastalarda karın muayenesi sırasında ağrı hissedilir. 

• Kan Tahlili: Tıkanma sarılığına sahip hastalarda kandaki bilirubin seviyesi artar. Ayrıca safra yollarındaki tıkanıklığı gösteren Alkalen Fosfataz adlı enzimin de düzeyi yüksek çıkar. Bu durumda hastalarda safra taşından şüphelenilir.
• Ultrasonografi (USG): Ultrasonografi ses dalgaları kullanılarak görüntünün oluşturulduğu bir görüntüleme yöntemidir. Safra kesesinde taş, polip, kitle yada kist olduğu düşünülen hastalarda görüntülemede kullanılacak ilk yöntemdir. Gebelerde de güvenle kullanılabilir.
• Bilgisayarlı Tomografi (BT): Bilgisayarlı Tomografi X ışınları kullanılarak görüntünün oluşturulduğu bir görüntüleme yöntemidir. Safra kesesi taşı çok küçük olduğunda ultrasonografi bu taşları tespit edemez. Bu durumda hastaya bilgisayarlı tomografi çekilir.
• Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR): Manyetik Rezonans Görüntüleme manyetik alanın kullanıldığı görüntüleme yöntemidir. Bu görüntüleme aracı genellikle safra kesesinde kitle, polip, kist yada pankreas başında kanser olduğu düşünülen hastalarda kullanılan yöntemdir.
• Endoskopik Retrograd Kolanjiyopankreatikografi(ERCP): Bu yöntemde; bir endoskop yardımıyla ağızdan girilerek on iki parmak bağırsağına ulaşılır. Buradan bir araç yardımıyla safra yollarına girilir ve safra yollarında tıkanıklığa yol açan etken incelenir. Burada bulunan milimetrik taşlar, küçük kist yada polip yapıları çıkarılarak hasta tedavi edilebilir.

Tıkanma Sarılığı Tedavisi

Tıkanma Sarılığının esas tedavisi tıkanmaya yol açan nedenin cerrahi girişimle çıkarılmasıdır. Tıkanıklığa yol açan neden tümör ise tümör çıkarılmalı, taş veya polip ise bunlar alınmaya çalışılmalıdır. Tıkanma sarılığının esas tedavisini cerrahi girişim oluşturur.

Bazı hastalarda varolan tümör yada taş çıkarılamaz. Özellikle ileri seviye kanser hastası yada ameliyatı kaldıramayacak olan hastalarda medikal tedavi ile hastaya palyatif bakım yapılabilir. Ancak bunlar tıkanma sarılığını tedavi etmez, yalnızca semptomları düzeltir.

Tıkanma sarılığına sahip ancak ameliyat olamayan (ameliyatı kaldıramayacak olan) hastalarda hastaya ERCP yöntemi ile stent takılabilir. Bunun için hastanın ağzından girilerek endoskop yardımıyla bağırsaklara ulaşılır. Buradan bir araç yardımıyla safranın ve pankreas enzimlerinin bağırsaklara akış yeri olan Oddi Sfinkteri adlı bölgeye stent yerleştirilir. Özellikle ileri evre pankreas kanserine sahip, ameliyatı kaldıramayacak olan kişilerde sık kullanılan bir yöntemdir.

Tıkanma Sarılığı Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Tıkanma sarılığına yol açan pek çok etken vardır. Bunlardan bir kısmı önemli olup hayati tehlike yaratabilirken; bir kısmı ise tesadüfen saptanır hiçbir komplikasyona yol açmayabilir. Tıkanma sarılığında komplikasyonlar çok çeşitlidir ve genellikle sonuç kanser gelişimidir.

Tıkanma sarılığına sahip hastalarda tıkanmanın nedeni safra kesesi yada safra yollarında oluşan taş ise; bu durum mutlaka tedavi edilmelidir. Safra kesesi taşı tedavi edilmezse ileride safra kesesi kanseri gelişimine yol açabilir. Ayrıca taşın kendisi safra yollarında enfeksiyon ve  kese harabiyeti gibi durumlara da neden olabilir.

Tıkanma sarılığına yol açan safra yollarında bulunan bir polip ise bunun mutlaka iyi huylu veya köyü huylu olup olmadığı kesinleştirilmelidir. Kötü huylu olup tedavi edilmeyen polipler ilerde safra yolu ve safra kesesi kanserine yol açabilir.

Tıkanma sarılığına yol açan neden safra kesesi, safra yolları yada pankreas başı kanseri ise; bu hastalıkların erken teşhis edilip tedavi uygulanması gerekir. Erken tedavi uygulanmayan hastalarda yaşam süresi kısalır.

Tıkanma Sarılığına Ne İyi Gelir? Ne İyi Gelmez?

Tıkanma sarılığına yol açan nedenlerin ortadan kaldırılması tıkanma sarılığının esas tedavisini oluşturur. Bunun dışında tıkanıklığa yol açabilecek risk faktörlerinin oluşumunu da önlemek yapılabilecek davranışlardandır.

Tıkanıklığa sıklıkla safra kesesi yada safra yollarındaki taşlar yol açar. Bunun için safra taşı bulunan kişiler yağlı gıdalardan uzak durmalı, dengeli beslenmeli, egzersiz yapmalı ve taşa ait şikayetleri(karın ağrısı, bulantı, kusma gibi) ortaya çıktığında mutlaka hekime başvurmalıdır. Kişi safra taşı oluşumunu önlemek için yağlı gıda tüketmemeli, taş oluşumuna neden olabilecek ilaçları(doğum kontrol hapı gibi ilaçlar) kullanmamalıdır.

Tıkanma sarılığına yol açan neden kanser ise; bu durumda erken tanı hayat kurtarıcı etkiye sahiptir. Erken tanı almayan pankreas ve safra yolu kanserlerinde tedavi etkinliği çok düşüktür. Bunun dışında kişiler kanserden korunmak için sigara ve alkolden uzak durmalı, tütsülenmiş gıdalar tüketmemeli ve semptomları yaşadıkları zaman doktora başvurmalıdır.

Tıkanma Sarılığında Kullanılan İlaçlar 

Tıkanma sarılığında en birincil tedaviyi cerrahi girişim oluşturur. Cerrahi girişim dışında uygulanabilecek tedaviler oldukça sınırlı olup; sadece semptomları geçirmeye yöneliktir. Tıkanma sarılığında kullanılan ilaçlar;

• Non Steroid Antiinflamatuar İlaçlar (NSAİİ): Bu ilaçlar hastada ağrının kesilmesi ve ateşin düşürülmesinde en sık kullanılan ilaçlardır. İçerik olarak parasetamol, ibuprofen, naproksen gibi maddeler barındıran bu ilaçların yan etkileri arasında bulantı, kusma, ishal, kabızlık, cilt döküntüleri gibi semptomlar bulunur. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında bir hekime başvurulması gerekir.
• Antibiyotik İlaçlar: Bu ilaçlar hastada safra yollarında oluşan enfeksiyonu geçirmeye yöneliktir. Bu ilaçlar içerik olarak siprofloksasin, ofloksasin, amoksisilin, klavulanik asit gibi maddeleri barındırır. Yan etkileri arasında halsizlik, iştahsızlık, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, kusma gibi semptomlar bulunur. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında bir hekime başvurulması gerekir.

Tıkanma Sarılığı Ameliyatı

Tıkanma sarılığında uygulanacak cerrahi girişim tıkanıklığa yol açan nedene göre değişiklik gösterir. Basit bir safra kesesi taşına bağlı tıkanıklıkta safra kesesi ve taşın çıkarılması yeterli olurken; safra kesesi, safra yolları yada pankreas başı kanserine bağlı tıkanıklıklarda cerrahi girişimin boyutu daha da büyür.

Taşa bağlı tıkanıklıkta öncelikle Endoskopik Retrograd Kolanjiyopankreatikografi yöntemi ile taş çıkarılmaya çalışılır. Bu yöntemle çıkarılamayan taşlar Laparoskopik Kolesistektomi adlı kapalı ameliyatla çıkarılır. Bu ameliyatta hastanın karnı karbondioksit gazı ile şişirilir. Ardından 4 küçük delik açılarak hastanın safra kesesi bu deliklerden geçecek aletlerle ameliyat edilerek çıkarılır. Ameliyat sonrası yaklaşık 1 gün hastanede kalınır. Ardından taburcu edilir. Taburculuk sonrası hastaya düzenli egzersiz ve dengeli beslenme önerilir.

Tıkanıklık pankreas başı veya safra yolları kanserine bağlı gelişmişse bu durumda hastaya Whipple Ameliyatı uygulanır. Bu ameliyatta hastanın pankreas başı, safra yolları, safra kesesi, on iki parmak bağırsağı ameliyatla alınır. Ardından kalan bağırsaklar karaciğerden gelen safra yolları ve mide ile birleştirilir(anostomoz yapılır). Hasta ameliyat sonrası birkaç gün yoğun bakımda takip edilir. Eğer herhangi bir komplikasyon görülmezse servise alınır. Birkaç gün serviste yatan ve durumu düzelmeye başlayan hasta taburcu edilir. Ardından hastaya onkolojik tedavi uygulanır. Bu tedavide hastaya kemoterapi ilaçları verilerek tümörün tekrarlaması engellenmeye çalışılır.

Gebelikte Tıkanma Sarılığı

Gebelikte tıkanma sarılığı sık görülen hastalıklardan biridir. Bu durum hem anne için hem bebek için tehlike oluşturur. Gebelik döneminde kadınsal hormonlar olarak adlandırılan östrojen ve progesteron adlı hormonların miktarı artar. Bu hormonlar safra kesesi ve safra yollarında taş oluşma riskini arttırarak tıkanma sarılığına yol açabilir. 

Tıkanma sarılığına sahip gebeler genellikle bulantı, kusma, karın ağrısı, ateş, kaşıntı gibi semptomlardan yakınırlar. Bu semptomlarla başvuran gebede tıkanma sarılığı olup olmadığı araştırılmalı, tıkanma sarılığı var ise tıkanıklığa yol açan etken bulunmalıdır.

Gebelikte tıkanma sarılığının tedavisi etkene bağlı çeşitlilik gösterir. Eğer tıkanıklık taşa bağlı oluşmuşsa gebeliğin yaşına da bakılarak ameliyat planlanabilir. Tıkanıklık eğer pankreas başı kanseri veya safra yolları kanserine bağlı oluşmuşsa tedavi yine gebelik yaşına göre planlanmalıdır. Erken dönem gebelikte annenin hayatı daha ön planda bulunduğu için ailenin de kararıyla gebelik sonlandırılabilir. Gebelik sonlandırıldıktan sonra hasta cerrahi ve onkolojik tedavi alır.

Bebek ve Çocuklarda Tıkanma Sarılığı 

Bebek ve çocuklarda sarılık sık görülen bir bulgudur. Ancak bu sarılık genellikle bebeklik döneminde oluşan kan hücrelerinin yıkımı sonucu ortaya çıkan fazla bilirubini atamamasından kaynaklanır. Bu bilirubinin atılamama nedeni hem bilirubini dışkı ile atılabilecek hale dönüştüren enzimin bebeklik döneminde yavaş çalışması, hem de kan hücrelerinin hızlı yıkımına bağlı ortaya çıkan bilirubinin fazla olması sonucu vücudun bunu tolere edememesinden kaynaklanır.

Bebeklik döneminde tıkanma sarılığı nadiren görülür. Bebeklerde ve çocuklarda tıkanma sarılığına yol açan nedenler erişkinlerden farklı olarak safra yollarında bulunan çoklu kist yada poliplerdir. Bazı çocuklarda safra yollarının gelişmemesi de tıkanma sarılığına yol açabilir.

Çocuklarda tıkanma sarılığı ile ilgilenen bölüm Çocuk Cerrahisi bölümüdür. Hekim hastanın şikayetlerini dinler, gerekli tetkikleri yapar;  gerekli görürse cerrahi girişim uygular. 

Bazen aileler sarılığa bağlı oluşan semptomlarla Çocuk Hastalıkları ve Sağlığı uzmanı hekime de başvurabilirler. Hekim hastada  tıkanma sarılığının varlığından şüphelenirse hastayı Çocuk Cerrahisi uzmanına sevk eder.

Çocuklarda tıkanma sarılığının tedavisi erişkinlerden daha karmaşıktır. Eğer kist yada poliplere bağlı oluşmuş tıkanma sarılığı varsa; tedavide bu kist ve polipler ameliyatla alınabilir. 

Sarılık safra yollarının gelişmemiş olmasına bağlı oluşmuşsa hastaya yeniden safra yolları yapılabilir. Eğer karaciğerin içindeki safra yolları da gelişmemişse tedavi karaciğer naklidir. Alınacak karaciğer donörün(organı veren kişi) uygunluğuna göre genellikle anne yada babadır.

Tıkanma Sarılığında Hangi Doktora Gidilir?

Pek çok branş tıkanma sarılığı ile alakalı hastalara rastlayabilir. Ancak tıkanma sarılığının çoğu nedeni cerrahi nedenlerle oluştuğu için; bu hastalıkla esas olarak ilgilenen branş Genel Cerrahi’dir. Genel cerrahi hekimi hastaya tanı koyup tedavi uygular, gerekirse cerrahi girişim de yapabilir.

Bazen hastalar derilerinde ve gözlerinde oluşan renk değişimi ve kaşıntıdan dolayı Deri ve Zührevi Hastalıkları (Dermatoloji) bölümüne başvurabilirler. Dermatoloji hekimi hastada tıkanma sarılığından şüphelenirse Genel Cerrahi bölümüne yönlendirir.

Hastalar bazen Dahiliye (İç Hastalıkları) bölümüne de başvurabilir. Bu durumda tıkanma sarılığı teşhisi alan hastaların hastalıkları eğer cerrahi girişim uygulanacak kadar ileri düzeyde değilse iç hastalıkları uzmanı tarafından da tedavi altına alınabilir. Ancak cerrahi girişim gereksinimi varsa genel cerrahi uzmanına yönlendirir.

Çocuklarda tıkanma sarılığı ile ilgilenen; hastalığa tanı koyup tedavi uygulayan bölüm Çocuk Cerrahisi uzmanlarıdır. Hastalar bazen sarılık semptomları ile Çocuk Hastalıkları uzmanına da başvurabilirler. Çocuk Hastalıkları uzmanı hekim hastada tıkanma sarılığından şüphelenirse hastayı Çocuk Cerrahisi uzmanına sevk eder.

Hastalar bazen şiddetli karın ağrısı, bulantı, kusma, ateş nedeniyle acil servise de başvurabilirler. Acil hekimi hastayı rahatlattıktan sonra tıkanma sarılığından şüphelenirse hastayı genel cerrahi uzmanına yönlendirir.

Hastalar ciltlerinde renk değişimi, karın ağrısı, bulantı, renksiz dışkılama, idrar renginde koyulaşma yaşadıklarında mutlaka hekime başvurması gerekmektedir.