Skorbüt

Skorbüt Nedir?

Skorbüt hastalığı, C vitaminin aşırı eksikliğine bağlı gelişir.

C vitamini, diğer adıyla askorbik asit, taze meyve ve sebzelerin tüketilmesi ile dışarıdan hazır olarak alınır. Vücutta üretimi yoktur. İnsanlar hayatlarının her döneminde günlük belirli miktarda dışarıdan C vitamini almaları gerekmektedir. C vitamini insan metabolizması için vücutta belirli miktarda zorunlu olarak bulunması gereken bir besindir. İnsanlarda ihtiyaç duyulan C vitamini miktarı yaşa ve cinsiyete göre farklılık göstermektedir.

Çocukluk çağında cinsiyet fark etmezken, yetişkinlerde erkeklerin ihtiyaç duyduğu C vitamini miktarı 10-15 mg daha fazladır. Kadınların hamilelik dönemlerinde ise günlük olarak alması gereken C vitamini miktarı normale göre 10-15 mg artmaktadır.

C vitaminin metabolizmada birçok görevi vardır.

C vitaminin en önemli bazı görevleri:

• Kollajenin oluşmasında görev alır. Kollajen dokuların sağlamlığında ve stabilizesinde görevi olan bir protein türüdür.
• Kolesterol ve protein metabolizmasında görev alır.
• Vücutta demir emiliminde ve bu emilen demirin depolanmasında görev alır.
• Güçlü antioksidan etkileri vardır. Vücut için zararlı radikallerin etkisini azaltırlar.
• Yaraların daha kısa sürede iyileşmelerini sağlarlar.
• Epinefrin ve dopamin gibi kimyasal habercilerin oluşmasında görev alırlar.

C vitamini içeren gıdaların uzun süre tüketilmemesi veya c vitaminin bağırsaklardan emiliminde problem oluşması sonucu kişilerde C vitamini eksikliği ve buna bağlı skorbüt hastalığı meydana gelir.

C vitaminin aşırı eksik olduğu kişilerde; kansızlık, diş eti kanaması, yaraların zor iyileşmesi gibi durumlar ortaya çıkabilir.

Skorbüt Belirtileri Nelerdir?

C vitaminin insan vücudunda birçok farklı görevi mevcuttur. Eksikliği olan kişilerde birçok farklı farklı belirti ortaya çıkmaktadır.

Skorbüt hastalığı belirtileri, uzun süren C vitamini eksikliği sonucu (en az 4 hafta hiç C vitamini almama) meydana gelmeye başlar. Bir anda ortaya çıkmaz. Genellikle hastalığın belirtilerinin gelişmesi 3 ay veya daha uzun bir süreç alır.

Skorbütün bazı erken bulguları vardır.

Erken görülen belirtiler:

• İştahsızlık sonucu kilo kaybı
• Nedeni açıklanamayan halsizlik, tükenmişlik
• Aşırı gergin olma, sinirlilik
• Bacaklarda ağrıların görülmesi

Vitamin eksikliği tedavi edilmezse ve devam ederse 1 ila 3 ay aralığında hastalığın belirtileri daha şiddetli hale gelir ve daha tehlikeli olabilecek birtakım belirtiler görülmeye başlar.

Bu belirtiler şunlardır:

• Demir emiliminde problem oluşması sonucu kandaki hemoglobin ve kırmızı kan hücresi (alyuvar) seviyesinde azalma görülür ve hastalarda anemi gelişir.
• Diş etleri, daha yumuşak ve hassas hale gelir ve kolayca kanamalar görülebilir. Ayriyeten diş etlerinde iltihaplanmalar görülebilir.
• Ciltte herhangi bir bölgesinde veya cilt altında kanamalar meydana gelebilir.
• Saç yapısında ve kılların yapısında bozulmalar görülebilir.
• Bacaklarda ve ayaklarda morarmalar görülebilir.
• Dişlerde daha kolay çürümeler oluşabilir.
• Vücudun farklı yerlerinde ödem görülebilir.
• Göğüs ağrısı ve nefes darlığı görülebilir.
• Gözde kanama, göz kuruluğu, bulanık görme gibi gözde birtakım belirtiler görülebilir.
• Sindirim sisteminin herhangi bir kısmında kanama meydana gelebilir.
• Aşırı sinirlilik, depresyon gibi ruhsal problemler görülebilir.

Bu belirtilerin görülmesi ile skorbüt hastalığı kesinlikle tedavi edilmelidir. Tedavi edilmeyen skorbüt hastaları zamanla komaya girebilirler ve bu vakalar ölümle sonuçlanabilir.

Skorbüt Nedenleri Nelerdir?

İnsan vücudunda C vitamini üretimi gerçekleşmez. Vücut için gerekli olan, vücudun ihtiyaç duyduğu miktarda C vitamini, hazır olarak bazı gıdaların ve içeceklerin tüketilmesi ile dışarıdan hazır olarak alınır.

Eğer dışarıdan yeterli miktarda C vitamini içeren gıdalar alınmazsa veya alınan gıdaların emiliminde bir problem oluşursa metabolizmada C vitamini eksikliği olur. Bu süreç uzun süre devam ederse uzun süreli C vitamini eksikliğine bağlı Skorbüt hastalığı görülür.

Metabolizmada C vitamini düzeyinde yetersizliğe neden olabilecek bazı durumlar ve Skorbüt hastalığı için risk faktörleri:

• Alkol, uyuşturucu, sigara gibi maddelerin tüketilmesi
• 65 yaş üstü olmak
• Kısıtlayıcı diyetlerin uygulanması
• Düşük gelir sonucu besleyici gıdalara erişimin az olması
• Taze meyve ve sebzelere erişimin sınırlı olduğu bölgelerde yaşamak
• Gıda alımına engel olabilecek bazı sağlık sorunlarının bulunması
• Nörolojik rahatsızlıklar
• İrritabl bağırsak sendromu, crohn hastalığı, ülseratif kolit gibi sindirim sistemini engelleyen bazı hastalıklar
• Kronik ishali bulunan hastalar
• Kemoterapi ve radyasyon tedavisi almış olmak
• Bazı metabolizma hastalıkları

Skorbüt Teşhisi

C vitamini eksikliği bulunan hastaların sağlık kuruluşuna başvurmaları ile öncelikle hastaların detaylı tıbbi öyküleri öğrenilir.  Akut ya da kronik hastalıklarının olup olmadığı sorgulanır. Bir hastalıkları varsa hastalığa bağlı hangi ilaçları kullanıldığı öğrenilir. Eğer başvuran kişilerde C vitamini eksikliği düşünülürse kişilerin beslenme ve diyet alışkanlıklarına bakılır. Hastaların, beslenmeleri ile C vitamini alıp almadıkları, bir diyetisyen yardımı ile değerlendirilir. Hastaların geçmişe dönük beslenme kayıtları alınabilir veya hastalardan birkaç gün beslenme kayıtlarını tutmaları istenebilir.

Hastadan detaylı bir şekilde hastalık öyküsü alınarak hastalığın nedeni araştırılır. Hastalığın nedeninin belirlenmesi üzerine hastaya uygun tedavi uygulanır.

Bazen hekimler, hastalarda bulunan C vitamini düzeyi hakkında bilgi edinmek için hastalara kan testleri uygulayabilirler. Bu şekilde vitaminin eksik olup olmadığı veya eksikliğin derecesi belirlenerek hastalara uygun dozda vitamin takviyesi yapılır.

Skorbüt Tedavisi

Skorbüt hastalığının belirti ve bulguları ağırdır fakat hastalığın tedavisi oldukça kolaydır. Hastalığın tedavisi için vücuttaki C vitamini eksikliğini ortadan kaldırmak, hastalığın belirti ve bulgularının ortadan kalkması ve hastaların iyileşmeleri için yeterli olacaktır.

C vitamini meyve ve sebzelerin çoğunda mevcuttur. Bazı meyve sularında, tahıllarda ve bazı atıştırmalık gıdalarda da C vitamini bulunmaktadır. Hafif olarak skorbüt belirtileri bulunan kişiler veya skorbüt olduğundan şüphelenen kişiler günde 5 veya 6 porsiyon C vitamininden zengin meyve ve sebze tüketerek kolay bir şekilde kendilerini tedavi edebilirler.

Şiddetli belirtiler görüldüğü takdirde vakit kaybedilmeden hastalığın tanısı ve tedavisi için bir uzman hekime başvurulmalıdır. Bu şekilde şiddetli belirtileri olan, kronik skorbüt hastaları için hekim, hastaların birkaç hafta aralık ile aylarca yüksek dozlarda oral (ağızdan) yolla veya enjeksiyon (iğne) yöntemiyle C vitamini takviyesi uygulanır. C vitamini takviyesinin dozu ve uygulanma aralığı için sabit değerler yoktur. Genellikle günlük 75 mg ila 120 mg arasında C vitamini takviyesi yeterlidir. Fakat hastalar için yeterli vitamin dozu ve aralığı hekim tarafından hastaya en uygun olacak şekilde ayarlanır.

Hastalarda tedaviye başlanılması ile hastalığın belirtilerinin çoğu yavaş yavaş ortadan kalkmaya başlar. Fakat hastalığın bazı belirtileri kalıcıdır. Örneğin dişlerdeki çürüme ve diş kayıpları vitamin takviyesi ile düzeltilemez. Hastalar genellikle 2 ila 3 ay içerisinde iyileşme göstermektedir.

Skorbüt Tedavi Edilmezse

Skorbüt hastalığı tedavi edilmediğinde çok ciddi istenmeye durumlar meydana gelmektedir.

Skorbüt tedavi edilmezse ortaya çıkabilecek bazı durumlar:

• Cildin bazı bölgelerinde ve gözde sararma görülebilir (şiddetli sarılık).
• Acılara karşı hassasiyet gelişebilir.
• Vücudun genelinde ağrı ve şişlikler görülebilir.
• Dişlerin çürümesi ile geri dönüşümsüz diş kayıpları görülebilir.
• İç kanama meydana gelebilir.
• Bacaklarda, ayaklarda ve ellerde uyuşmalar görülebilir.
• Bazı organlarda meydana gelen problem sonucu organ yetmezliği gelişebilir.

Daha uzun süreli tedavi edilmeyen C vitamini eksiklikleri yukarıdaki olumsuz sonuçların yanı sıra bu vakalar ölümle de sonuçlanabilmektedir. Bu nedenle skorbüt hastalığı önemsenmesi gereken ve kesinlikle ertelenmemesi gereken bir rahatsızlıktır. Belirtilerin görülmesi ile hastalar vakit kaybetmeden bir uzman hekime başvurarak gerekli tedaviyi almalıdırlar.

Skorbüte Ne İyi Gelir?

Skorbüt hastalığı C vitamini eksikliğine bağlı geliştiğinden dolayı C vitamini içeren gıdaların tüketilmesi ile vücuda C vitaminin alınması, zamanla hastalığın belirtilerini azaltacak ve C vitamini miktarı, vücutta yeterli düzeye ulaştığında hastalık belirtileri ortadan kalkacaktır.

Skorbüte iyi gelen C vitamininden zengin bazı gıdalar:

• Turunçgiller (portakal, mandalina, limon, greyfurt…)
• Üzüm
• Kırmızı Biber
• Kivi
• Brokoli
• Domates
• Ananas
• Brüksel lahanası
• Maydanoz
• Mango

C vitamini içeren bu tür gıdaların pişirilmesi, konservesinin yapılması veya uzun süreli saklanması bu gıdalardaki vitamin içeriğini önemli ölçüde azaltabilir. Bu nedenle bu gıdalar mümkünse çiğ ve taze yenmelidir.

Skorbüt İlaçları

Skorbüt hastalarına oral yolla (ağızdan) veya enjeksiyon (iğne) yoluyla C vitamini verilerek vitamin eksikliği kapatılmaya çalışılır. Piyasada C vitamini içeren çok fazla ilaç bulunmaktadır. Bu ilaçlar hekim tavsiyesi ile kullanılmalıdır. Kesinlikle hekime danışılmadan bu ilaçlar kullanılmamalıdır.

Skorbüt ilaçları:

• Askorbik asit

Hamilelikte Skorbüt

Hamilelikte annenin ve bebeğinin sağlığı için yeterli miktarda C vitamini alınması oldukça önemlidir.

C vitaminin bazı faydaları:

• C vitamininin antioksidan etkisi olduğundan dolayı annede ve bebeğinde koruyucu etki sağlar.
• C vitamini gebelikte karşılaşılan zehirlenmelerin önüne geçer (preeklampsiyi önler).
• Amniyotik kesenin oluşmasında görev alır.
• Plasentanın kan damarlarının güçlenmesini sağlayarak bebeğe daha fazla oksijen ve besin gitmesine yardımcı olur. Böylelikle bebek daha sağlıklı bir şekilde gelişimini sürdürür
• Bebeğin düşme riskini azaltır.

Eksikliğinde hem annenin hem de bebeğin sağlığında istenmeyen bazı durumlar ile karşılaşılabilir. Bu yüzden hamileler hem kendi sağlıkları hem de bebeklerinin sağlığı için beslenmelerine dikkat etmelidirler.

Bebeklerde Skorbüt

Bebeklerde de C vitamini eksikliği görülebilir. C vitamini eksikliği olan bebekler sinirli ve endişeli olurlar. Çok zor yatıştırılırlar. Ayrıca kolları ve bacakları anormal bir şekilde felç olmuş gibi görülebilir. C vitamini eksikliği bulunan bebeklerin kemiklerinde zayıflık görülebilir. Buna bağlı olarak da kemikleri kolaylıkla kırılabilir. Ayrıca bu bebeklerin kanamaya eğilimleri de fazladır.

Bebeklerde skorbüt görülebilme nedenleri:

• Beslenmesine dikkat etmeyen, düzensiz ve yetersiz beslenen anneler
• Bebeklerin anne sütü yerine hazır süt veya kaynatılmış sütlerle beslenmeleri
• Sindirim sistemi bozuklukları ve buna bağlı emilim bozukluklarının görülmesi
• Bebeklerin kısıtlayıcı olarak beslenmeleri

Bebeklerin ihtiyaç duydukları kadar C vitamini almalarının sağlanması ile skorbüt hastası olmaları engellenebilir. Bebeklerin 6 ayı doldurmalarına kadarki zamanda günlük olarak 40 mg C vitamini almaları gerekmektedir. 7 ay ila 12 ay arasında ise bu ihtiyaçları 50 mg’a çıkmaktadır. 1 yaşından sonra ise 3 yaşına kadar 15 mg C vitamini almaları yeterlidir. Bundan sonraki süreçte zamanla C vitamini ihtiyaçları düzenli olarak artar.

Skorbüt Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?

Skorbüt hastalığı için Dahiliye (İç Hastalıkları) bölümüne giderek uzman bir hekime muayene olabilirsiniz.

Eğer halsizlik, sinirlilik, iştahsızlık, kilo kaybı gibi belirtileriniz varsa bir hekime danışmalısınız. Bu tür belirtiler C vitamini eksikliğinin genellikle en erken görülen belirtileridir. Eğer C vitamini eksikliğiniz varsa ve bu belirtileri önemsemeyerek tedavi olmamanız durumunda, C vitamini eksikliği giderek artar ve daha ciddi ve tehlikeli belirtiler ortaya çıkabilir. Çok uzun süre tedavi edilmeyen skorbüt vakaları ölümle sonuçlanabilmektedir.

Skorbüt kesinlikle ertelenmeden en kısa sürede tedavi olunması gereken bir rahatsızlıktır.