Bahar Yorgunluğu

Bahar Yorgunluğu Nedir?

Bahar yorgunluğu, kış aylarından sonra en sık nisan-mayıs aylarında görülen, kesin nedeni bilinmemekle birlikte kıştan sonra ani değişen hava sıcaklığına vücudun döngüsel ritme ayak uyduramaması sonucunda geliştiği tahmin edilen semptomlar topluluğudur.

Özellikle bahar mevsiminin aynı döneminde ve her yıl aynı bulgularla görülmesi tanı için önemli ipucu verir. Bu mevsimlerde artan nem, sıcaklık, güneşin dünyaya geliş açısı, gece-gündüz süresindeki değişimler gibi birçok faktöre uyum sağlamaya çalışan vücudun verdiği tepki olarak düşünülebilir.

Bahar alerjisi sonucu oluşan yorgunluktan çok kendisi altta yatan bir neden olmadan başlıca semptomlar topluluğudur.

Bahar Yorgunluğu Belirtileri Nelerdir?

Bahar yorgunluğu genellikle nisan-mayıs ayında görülür.

Kendine özgü bulguları olmamakla birlikte en sık aşağıdaki belirtiler görülebilir:

• Konsantrasyon bozukluğu: Bahar yorgunluğunun tipik bulgularındandır.
• Halsizlik: Bahar alerjisi, anemi ya da herhangi bir patolojiye bağlı olmaksızın döneme özgü halsizliktir.
• Kas eklem ağrıları: Özellikle sabah kalkınca büyük eklem ve kas gruplarında görülen yine döneme özgü, romatizmal hastalıklara, travmaya ya da ağır iş yüküne bağlı olmayan ağrılar.
• Taşikardi: Kişinin herhangi bir hastalığı (hipertiroidi, ritim bozukluğu. SVT…) yokken göğsünde çarpıntı hissetmesi ve bu çarpıntının bahar aylarında görülmesi.
• Yüzde kızarma: Kişinin alerjiye, ilaca ya da cilt hastalığı gibi bir nedene bağlı olmaksızın bahar aylarında yüz bölgesinde kızarıklık görülmesidir.
• İştah kaybı: Kişinin rutin beslenme biçiminin bahar aylarında nedeni açıklanamayacak şekilde bozulmasıdır.
• Depresyon: Kişinin döngüsel olarak mevsimsel şekilde keyif alamamadan intihar düşüncelerine kadar geniş bir skalada fark edilen depresyon.

Huzursuzluk, sık hayal kurma, değişken-dalgalı ruh hali diğer belirtiler arasında gösterilebilir.

Bahar Yorgunluğu Nedenleri Nelerdir?

Bahar yorgunluğunun nedeni kesin bilinmemekle birlikte yüzyıllardır var olduğu kabul görmüş semptomlar topluluğudur. Fakat günümüzde en kabul gören varsayım ise sirkadiyen ritim (vücudumuzun işleyişini kontrol eden döngüler) ile ilgili olduğudur.

Bu ritmi beynimizde hipotalamusta bulunan suprachiasmatic çekirdek (SCN) kontrol eder. Burada gözümüzden giren ışık miktarına göre epifiz bezinden “uyku hormonu” olarak bilinen melatonin sentezlenir.

Kış aylarında gece süresinin uzun olmasına bağlı olarak fazla sentezlenen melatonin hormonunun bahar aylarında azalmaya başlaması ile bahar yorgunluğunun ilişkisi olduğu önemli hipotezlerdendir.

Bir diğer varsayım ise dünyaya dik gelen güneş ışınlarının yeryüzü sularını ısıtarak nem miktarını ciddi ölçüde artırması ile vücudun bu nem miktarına kendisini hazırlama sürecinde görülen değişikliklerdir. Bu hazırlama döneminde kas ve eklem ağrıları, psikolojik değişiklikler, duygu durum bozuklukları görülen bahar yorgunluğu semptomlarındandır.

Bahar Yorgunluğu Teşhisi

Bahar yorgunluğunun teşhisi çoğunlukla sizin verdiğiniz hikaye ve hekimin halsizlik, konsantrasyon bozukluğu, çarpıntı, yorgunluk, duygu-durum değişimi kas eklem ağrıları, depresyon gibi bulguların arkasına organik patolojilerin dışlanması ile konur.

Bu bulgular her hastada farklılık gösterebilir. Önemli olan bahar mevsiminin her sene aynı döneminde bulguların ortaya çıkmasıdır. Aynı dönem ortaya çıkan mevsimsel alerji mutlaka ekarte edilmelidir. Aksırık, gözlerde kızarma ve yanma, burun akıntısı daha çok alerji lehinedir. Bahar yorgunluğu akut bulgulardan çok zamana yayılan kronik bulgularla belirti verir.

Teşhiste altta yatan herhangi bir patolojiyi ekarte etmek için hekiminiz CBC, EKG, alerji testleri gibi istemlerde bulunabilir.

Bahar Yorgunluğu Tedavisi

Bahar yorgunluğu tedavisi genel olarak semptomlara yönelik yapılır.

• SSRI: Bahar yorgunluğu döneminde ağır seyreden halsizlik, depresyon bulguları, isteksizlik, çökkünlük gibi durumlarda kullanılır. Etkilerinin geç başlaması ve istenilen etkilerin uzun dönemde görülmesi dezavantajlarındandır. Kullanıma başlandıktan ilk 1 hafta içerisinde iştahsızlık karın ağrısı, ağız kuruluğu, bulantı cinsel isteksizlik gibi yan tesirler görülse de bunların çoğu 2. Haftada kaybolur. Bu nedenle kısa süreli bahar yorgunluğu durumunda SSRI grubu ilaçlar tercih edilmez. Kronikleşme durumu olan ya da ek bir SSRI kullanılmasını gerektiren tedavilerde tercih edilir.
• Uyku düzeni: Bahar dönemine geçişte melatonin sentezini artırmak için uyku süre ve kalitesini artırmak semptomları baskılamak açısından önemli bir seçenektir. Kafein içeren gıdalar uyku kalitesini etkilediği için bu dönemde uzak durulmalıdır. Uyku kalitesi REM dönemi denilen kısmın uzaması ile artırılabilir. Uyarıcı maddeler ise bu dönemi kısaltarak uzun süre uyumaya rağmen yorgun ve dinlenmemiş bir şekilde güne başlamaya neden olur. Vücutta salgılanan seratonin gece 23:00-3:00 arası pik yapar. Uyku saatimizi bu aralığa denk getirmek yine uyku kalitemizi artıracaktır.
• Egzersiz: Havaların ısınması ile nem oranlarının artması yine vücudun bu dönemde uyum sağlamasını zorlaştıran etmenlerdendir. Egzersiz yapmak hatta en basit haliyle en az günde 15 dakika tempolu bir yürüyüş bu geçiş dönemini kolaylıkla atlatılmasında göz ardı edilmemesi gereken yöntemlerdendir. Ayrıca egzersiz esnasında salgılanan endorfin isimli madde bahar yorgunluğu bulgularını azaltmada etkilidir. Endorfin insanda acı duyusunu azaltan, zevk ve keyif anında artan bir maddedir. Egzersiz ile yüksek oranda salınması kişinin mutlu ve dinç olmasında etkilidir.
• C vitamini: Bahar yorgunluğu için vitamin ve minerallerin yeterli düzeyde alınması çok önemlidir. Vücudun kas-iskelet sistemi işleyişinin temel vitaminidir. Sentetik vitaminler kullanımından ziyade doğal yollardan portakal, kivi, kuşburnu çayı gibi bahar mevsimine geçişlerde tüketimi artırılmalıdır.
• B vitamini: Vücudun sinir ve kas sisteminin çalışmasında önemli bir rolü vardır. Ayrıca glikoz metabolizmasında görev alır. Özellikle B3 vitamini (Karaciğer, tavuk göğsü, ton balığı, hindi, somon, tahıllar…) ve B5 vitamini (Brokoli, lahana, fındık, bezelye, mantar…) bahar yorgunluğu semptomları görülen kişilerde dikkat edilmesi gereken ve tüketimlerine özen gösterilmesi gereken vitaminlerdir. B12 vitamini ise kandaki alyuvar üretiminde ve sinir fonksiyonlarında önemli rol üstlenir. Vücudumuzda üretilmeyip dışarıdan alınması şarttır. Eksikliğinde bahar yorgunluğu benzeri semptomlar (üşüme, halsizlik, sinirlilik) yanı sıra unutkanlık gibi bulgular da görülür. B12 midede kendine özgü emilmesine yardım eden intrinsik faktör ile vücuda alınır. Veganların (kırmızı ette bol miktardadır) mide ameliyatı geçirenlerin dışarıdan alması şarttır.
• Su: Beslenmemizde su tüketiminin önemini ciddi bir şekilde kavradığımız durumlardandır. Gerek bulguları azaltarak geçiş döneminin rahat geçirilmesi, gerek vücut ritminin mevsim geçişine ayak uydurması için önemi büyüktür. Yine nem  dengesini sağlamamıza yardımcı olacağı için ihmal edilmemelidir. Özellikle gebelik dönemindeki bahar yorgunluğunda ihmal edilmemelidir.

Bahar Yorgunluğu Tedavi Edilmezse

Bahar depresyonu ve bahar yorgunluğu olarak bilinen bu dönemde yaşanan halsizlikler eklem kas ağrıları, uyku bozuklukları yaşam kalitesini ciddi şekilde etkiler. İşgücü kaybından sosyal çevrede ilişkilerin bozulmasına kadar geniş bir yelpazede sonuçlar doğurabilir.

Eğer bu dönemde ciddi duygusal dalgalanmalar ya da uzun süren keyifsizlik, mutsuzluk yaşanıyorsa altta yatan psikiyatrik bir hastalığın tetikleyicisi olabilir. Özellikle depresyonu tetikleyebilir.

Bahar ayında başlayan ve uzun süre devam eden depresif durumlara bahar yorgunluğunun neden olabileceği unutulmamalıdır.

Bahar Yorgunluğuna Ne İyi Gelir?

Bahar yorgunluğu artık o kişi için her yıl aynı tarihlerde döngüsel semptomlar bütünü haline gelmiştir.

Bu döneme girilirken:

• Stresten uzak durulmalı
• Uyku düzeni mutlaka sağlanmalı
• Kaliteli uyku için önlemler alınmalı
• Vitamin mineral ve doğal gıdalara ağırlık verilmeli
• Su tüketimi önemsenmeli
• En önemlisi egzersizlere düzenli bir şekilde hayatında yer vermelidir.

Bu basit yöntemlerle bile bahar yorgunluğunu kronik bir hastalığa dönüşmeden en az hasarla atlatılabilir olduğu unutmamalıdır.

Bahar Yorgunluğuna Ne İyi Gelmez?

Bu dönemde:

• Uykusuzluk, stres, ağır fiziksel aktivitelerden kaçınılmalıdır.
• Kızartma, paketlenmiş, tütsülenmiş, ağır baharatlı gıdalar tüketilmemelidir.
• Uyku kalitesini, karaciğer fonksiyonlarını, mide bağırsak sistemini ciddi derecede hasara uğratan alkolden ve bağışıklık ve solunum sistemi başta olmak üzere vücudumuzun çoğu sistemi üzerinde olumsuz etkisi olan sigaradan kaçınılmalıdır.
• Ayrıca yine uyku kalitesini olumsuz yönde etkileyen kafein içeren içeceklerden (kahve, çay, enerji içecekleri…) özellikle uykuya yakın vakitlerde uzak durulmalı, gün içinde sık tüketiliyorsa miktarı azaltılmalıdır.

Bahar Yorgunluğu İlaçları

Bahar yorgunluğu bulguları genellikle depresyonla benzer seyir gösterir. Bu nedenle tedavide antidepresanlar kullanılabilir. Bunu yanında bir takım vitamin ve mineral destek tedavisinden de faydalanılabilir.

• SSRI: Seçici serotonin geri alım inhibitörleridir. Sertralin, Sitalopram, Fluoksetin, Paroksetin bu gruba dahil etken maddelerden bir kaçıdır. Tedavide en sık tercih edilen ilaç grubudur. Genellikle bahar yorgunluğu uzun süren ve depresif bulguları kronikleşme ihtimali yüksek kişilerde tercih edilir. Uykusuzluk gibi yan tesiri olabileceği için bahar yorgunluğu başlamadan 2-3 hafta önce başlanmalıdır. Yan etkileri; bulantı karın ağrısı iştahsızlık uykusuzluk, kuru ağız, cinsel istekte azalma, baş dönmesi yapabilir. Mutlaka bir hekim kontrolünde tedavinin bir parçası olmalıdır.
• SNRI: Seratonin ve nöradrenalin geri alım inhibitörüdür. Reboksetin ve maproksetin bu grupta yer alır. Yan tesirleri; bulantı-kusma, ağız kuruluğu gibi gastrointestinal sistemin yanında baş ağrısı baş dönmesi gibi yan tesirlerde görülebilir. Yine bu ilaç grubu da kısa süreli bahar yorgunluğu tedavisi yerine daha çok kronikleşerek daha kötü seyirli bir psikolojik rahatsızlığa dönüşü engellemek amacıyla kullanılır.
• C vitamini: Yorgunluk, halsizlik gibi durumlarda tablet veya efervesan formu tercih edilebilir.

Gebelerde Bahar Yorgunluğu

Gebelerde bahar yorgunluğu hormonların etkisi ile ağır seyredebilir. Gebelikte dolaşımdaki kan hacmi artar. Bahar yorgunluğunu dengeleyebilmek adına vücut sıvılarını belli bir oranda tutmak gerekir. Bunun içinde gebe bol sıvı tüketmelidir.

Ayrıca gebelik süresince stresten uzak durulmalıdır. Ağır egzersizlerden kaçınmalıdır. Son 3.ayı bahara geldiği gebeliklerde özellikle bu durumlara dikkat etmelidir. Bahar dönemine girerken uyku kalitesini gözden geçirmeli, kafeinden uzak durmalıdır.

Takviye gıdaları kontrol esnasında hekim uygun görürse başlamalıdır. Bu dönemde bebeğin omurga hasarının oluşumunun önlenmesi adına kullanılan folik asit (B9) bahar yorgunluğu açısından da koruyucu özelliği bulunmaktadır.

Çocuklarda Bahar Yorgunluğu

Çocuklarda bahar yorgunluğu yetişkinlere göre daha nadir görülür ve sonbaharda daha sık görülür. Sebebi de gündüz/gece miktarının kısalıp vücudun döngüsel ritme uyum sağlama çabasıdır.

Sonbahara geçiş olan eylül ekim aylarında çocukların beslenmesine dikkat etmek, gerekiyorsa vitamin takviyeleri kullanmak, günlük fiziksel aktivitelerini yerine getirmelerini sağlamak ve uyku düzenini oluşturmak bahar yorgunluğunu engellemek için temel önlemlerdendir.

Tanı için altta yatan hastalıkların dışlanması gerekir. Çocuklarda bahar mevsimine geçişlerde alerji sık görülür ve yorgunluğa neden olur.

Tedavisi ise pediatrik alerji uzmanı tarafından düzenlenmelidir. Alerji kontrol altına alındığında yorgunluk bulguları da gerileyecektir.

Okul başarısının düşmemesi açısından göz ardı edilmemelidir.

Bahar Yorgunluğu için Hangi Doktora Gidilir?

Bahar yorgunluğu için Psikiyatri bölümüne başvurmak uygundur. Çünkü bu dönemde semptomlar genellikle psikolojik belirtilerdir.

Bunun dışında anemi (kansızlık), bahar alerjisi, kalp hastalığı gibi durumları dışlamak için psikiyatri doktorunuz diğer bölümlere sizi yönlendirir.

Eğer kendinizde bahar yorgunluğu semptomları olduğunu düşünüyorsanız, bu semptomlar gündelik yaşamınızı, sosyal ilişkilerinizi etkiliyorsa ve aldığınız önlemler yetersiz ise mutlaka tıbbi olarak psikiyatri hekimlerinden destek almalısınız.