Pamukçuk

Pamukçuk Nedir?

Oral floramızda normalde de bulunan Candida Albicans’ın (mantar türü), bazı nedenlere bağlı olarak baskınlığının artması sonucu ortaya çıkan bir semptomdur. Genellikle dilde görülür. Bazen diş eti, bademcikler, ağız çatısı ve ağzın arka kısmında da görülebilir.

Her yaş grubunu etkileyebilen oral pamukçuk, genellikle bebeklerde ve yaşlılarda daha sık görülür. Bunun sebebi bu yaş gruplarında bağışıklığın düşük olmasıdır. Bağışıklık sistemi zayıflatan ilaç kullananlarda, belirli sistemik hastalığı olanlarda ve bağışıklığı düşük olan bireylerde görülür. Genel anlamda sağlıklı olan bireylerde ortaya çıkan oral pamukçuk, diğer kişilere göre daha şiddetli seyreder.

Pamukçuk yalnızca ağız içinde değil, aynı zamanda vajinal bölgede de görülebilir.

Pamukçuk Belirtileri

• Dilde, diş etlerinde, bademciklerde, ağız çatısında ve ağzın diğer bölümlerinde; beyaz renkli, kremsi yapıda ve mukozadan daha yüksek lezyonlar şeklinde kendini gösterir.
• Yemek yeme ve yutkunmada zorluk çıkaracak kadar ağrılar, kızarıklıklar ve yanma hissi ortaya çıkar.
• Vermilion sınırında (ağız köşesi) kuruluk, kızarıklık ve çatlamalar görülür.
• Lezyonlara temas halinde, ovalama ya da herhangi bir şeyle kazıma durumunda kanamalar izlenir.
• Pamukçuk bulunan kişilerde tat kaybı ve ağızlarında pamuk varmış gibi bir his görülür.
• Protez kullanan hastalarda, protezin altındaki yumuşak dokuda ağrı ve yanma hissi hissedilir.
• Pamukçuğun ilerlediği vakalarda, enfeksiyon yemek borusuna kadar ilerleyebilir ve bu durumda hastalarda yutkunurken şiddetli ağrılar ve yemekleri yutmada zorluk yaşanabilir.

Pamukçuk Nedenleri

Oral floramız, tıpkı vücudumuzun diğer bölümleri gibi sürekli olarak bir savunma halindedir. Yararlı ve zararlı olan bakteri, mantar gibi mikroorganizmalar ağzımızda sürekli bir denge halindedir. Kimi zaman, bağışıklığımız zayıfladığında fırsatçı mikroorganizmalar atağa geçer ve hastalıklara neden olurlar. Candida Albicans’ın yaptığı pamukçuk da bunlardan birisidir.

• Pamukçuğun ana nedeni Candida Albicans mantarıdır.
• Zayıf bir bağışıklık sistemi olanlarda, özellikle yaşlılarda ve bebeklerde pamukçuk oluşum riski artar. Bağışıklığın azalmasında organ transplantasyonu (organ nakli), kanser, HIV, AIDS, kullanılan bazı ilaçlar etkilidir.
• Diyabet hastalarında, ağız içi şeker dengesizliği Candida için uygun ortam oluşturur ve pamukçuk oluşma ihtimali artar.
• Bazı antibiyotikler ve kortikosteroid ilaçların kullanımı da pamukçuk oluşumunda önemli etkenlerdendir.
• Tükürük miktarındaki azalma, ağız kuruluğuna sebep olacağı için pamukçuk oluşum ihtimalini tetikler.
• Protez diş kullanımı, özellikle üst çenede hareketli protez kullanımı pamukçuk oluşturabilir.

Pamukçuk Teşhisi

Genel olarak pamukçuk teşhisinin gözle yapılması kolaydır. Belirli klinik özellikleri; beyaz görünümü, bulunduğu bölgeler, yayılımı ve hastanın şikâyetleri teşhisin konmasında yardımcı olur. Eğer tam olarak tanı konulmadıysa, lezyondan örnek alınır. Teşhis alınan örneklerde Candida görülmesi ve kültürde üretilmesiyle konur.

Pamukçuk Tedavisi ve İlaçları

Pamukçuk tedavisinde internette ya da halk arasında yaygın olarak kullanılan bitkisel ilaçlar önerilir. Fakat evde tedavi yöntemiyle pamukçuğun daha fazla yayılmasına, lezyonun kanamasına ve dökülmesine neden olabiliriz. Bu durum özellikle bebeklerle ağrılı bir tablo ortaya çıkarır. Pamukçuk oluşunda izlenmesi gereken en doğru yöntem, bir hekime başvurup durum ile ilgili doğru tedaviyi uygulamaktır.

Mantar enfeksiyonlarında hekimin genellikle ilk başvurduğu yol, antifungal kullanmak olur. Fakat Candida enfeksiyonlarında ana sorun, hastalarda antifungal (mantar tedavisinde kullanılan, mantarları yok etmeye yardımcı ilaç grubu) direncin artmasıdır. İlaç tedavisinde lokal mukoza tutulumunda nistatin; sistemik, yaygın tutulumda ise azol türevleri, amfoterisin-B ya da kaspofungin kullanılabilir.

Pamukçuk Tedavi Edilmezse

Oral pamukçuk, mantar kaynaklı bir durumdur. Tedavi edilmediği takdirde ileri düzeyde sistemik candida problemlerine neden olabilir. Bağışıklık sisteminiz değişik faktörlerin etkisi altında zayıfladıysa, candida yemek borusuna ve hatta vücudun diğer bölümlerine kadar yayılabilir.

Pamukçuğa Ne İyi Gelir?

Pamukçuk hastalığının bir mantar türü olan Candida Albicanslar sonucunda ortaya çıktığından ve nedenlerinden yazımızda bahsettik. Daha çok bebekleri tutan bu hastalığın oluşumu ve gelişimi, temelde mantarlar için uygun üreme şartlarının oluşturulmasına bağlıdır. Bol şekerli, sıcak ve hijyen açısından yetersiz bölgelerde daha sık rastlanır. Pamukçuk çıkmamasını ya da çıktıktan sonra ilerlemesini istemiyorsak, uygulamamız gereken bazı durumlar vardır.

Başlıca bu durumlar:

• Hasta dişlerinin temizliğini aksatmamalı, günde 2-3 kere mutlaka fırçalamalıdır.
• Tuzlu su ile gargara yapmalı ya da klorhekzidinli gargara kullanmalıdır.
• Günlük olarak diş ipi kullanmaya özen gösterilmelidir.
• Protez kullanan hastaların takma dişlerini geceleri yatmadan önce çıkarmaları, diş hekimlerinin önerdiği şekilde temizliklerini yapmaları ve tekrardan takacakları zaman tamamen yerine oturmasına dikkat etmeleri gerekmektedir. Tahrişe ve aşındırmaya neden olacak durumlardan kaçınmalılardır.
• Eğer hasta kortikosteroid kullanıyorsa, ilacı kullandıktan sonra mutlaka oral hijyenini sağlamalıdır. Ağzını çalkalamalı, o an imkânı varsa dişlerini de hemen fırçalamalıdır.
• Diyabeti bulunan hastaların mutlaka doktorlarıyla birlikte hareket etmeleri gerekir. Önerilen fırçalama ve diş ipi kullanımı, diyetlerinin düzenlenmesi gibi tavsiyelere uymalıdırlar. Bunlara ek olarak Candida insidansını arttıran şekerli gıdaları sınırlamalıdırlar. Şekerli gıdalar, kan şekerinizi arttırıp, enfeksiyon riskini arttırırlar.
• Ağızda tükürük miktarı azsa, kuruluk mutlaka önlenmelidir. Bu durumda uzman bir hekime başvurup, kuruluğun önlenmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır.
• Özellikle hamilelerde vajinal enfeksiyon varsa, en kısa sürede önlenmelidir. Doğum sırasında bu enfeksiyon çocuğa da bulaşabilir.

Pamukçuğa Ne İyi Gelmez?

Pamukçuk mantar enfeksiyonu olduğu için, pamukçuğun bulunduğu bölgede hijyen yetersizliği olumsuz olarak etkiler. Buna ek olarak şekerli gıda ile beslenme ve sıcaklık da mantar üremesinde etkilidir. Protezlerden kaynaklı pamukçukta, protezin yeterince temizlenmemesi ya da vuruk yapması pamukçuğun ilerlemesine neden olur.

Hamilelerde Pamukçuk

Mantar enfeksiyonları hamilelerde genellikle sık karşılaşılan durumlardan biridir. Özellikle hamileliğin son aylarına doğru bu durumun görülme ihtimali daha da artar. Hamilelikle değişen hormonal denge, vajinayı mantarlara karşı daha savunmasız hale getirir. Pamukçuk sebebi olan Candida, bu fırsatçı mantarların başında yer alır. Vajinada genel olarak; kokusuz, beyaz, kremsi yapılar şeklinde semptom verir. Hamilelik sonrası hormon dengesi ve vücut ısısının düzelmesiyle birlikte bu durum da normale döner. Pamukçuğun doğumda bebeğe bulaşmaması için, mutlaka doktora gidilmeli ve tedavi edilmelidir.

Çocuklarda Pamukçuk

Bebekler ve özellikle protez kullanan yaşlı bireylerde pamukçuk görülmesinin olağan bir durum olduğundan bahsettik. Henüz genç bireylerde, bağışıklık sisteminin de güçlü olduğu düşünüldüğü dönemlerde pamukçuk oluşumu gözlenirse mutlaka doktora gidilmelidir. Altında yatan herhangi bir sistemik hastalık olabilir. Ayrıca hasta bağışıklık sistemi zayıflatan bir ilaç kullanıyorsa, mümkünse ilaç müdavimiyle değiştirilmelidir.

Bebeklerde Pamukçuk

Bebeklerdeki pamukçuk, tıpkı yetişkinlerdeki gibi bulgular verir. Bebeğin vücudunda dengeli bir halde bulunan yararlı ve zararlı mikroorganizmalar bulunur. Bağışıklık sistemi zayıfladığı zaman zararlı bir mikroorganizma olan Candida faaliyete geçer. Pamukçuk sıklıkla ağız içinde görülse de, kimi zaman anal bölgede de görülebilir. Ağız içinde; yoğunlukla dilin üstünde, diş etlerinde, bademciklerde ve boğazın arka kısmında görülebilirler. Anal bölgede görülen pamukçuk çoğu zaman pişiklerle karıştırılabilir. Anne, pişik için kremler kullansa da fayda etmez. Böyle bir durumda hemen doktora başvurması gerekir. Bebekler vücutlarında pamukçuk bulunduğu süre boyunca huysuzlaşırlar. Özellikle beslenme sırasında sürekli ağlayıp, huysuzluk yaparlar.

Birkaç gün geçmesine rağmen pamukçuk geçmediyse ve şiddeti artıyorsa ebeveynlerin yapması gereken uzman bir hekime danışıp, kısa zamanda tedaviyi sağlamaktır. 

Ağzında pamukçuk bulunan bebekler emerken, enfeksiyon anneye de bulaşabilir.

Memelerine Candida bulaşan annelerde;

• Göğüs uçlarında pul pul görülen, kurumuş ve parlak bir yapı oluşur.
• Memenin etrafında ağrı ile görülen kızarıklık başlar.
• Özellikle bebeği emzirirken meme uçlarında ciddi ağrılar görülür.
• Memenin iç kısmına doğru bıçak kesiği şeklinde tarif edilen ağrılar görülür.
• Anne ve bebekte görülen bu lezyonlar, daha fazla yayılım göstermeden doktora başvurulması gerekir.

Bebeklerde Pamukçuk Belirtileri:

• Ağız içinde, özellikle dilde belirgin kremsi yapıda, beyaz, rahatsız edici ve deriden kalkık lezyonlar görülür.
• Bebeğin emmeyi reddetmesi, emme sırasında agresif tavırları, ağlaması da belirtiler arasında yer alır.
• Emmeyen bebeğe biberonla besin takviyesi yapıldığında da aynı tepkileri göstermesi, sorunun besinle ilgili olmadığını ve bebeğin oral mukozasıyla ilgili olduğunu düşündürmelidir.
• Bebeğin ağzına süt ya da herhangi bir besin verildiğinde tepki göstermesi, ağlaması belirgin belirtiler arasında yer alır.

Bebeklerde Pamukçuk Neden Çıkar?

• Eğer annede doğumdan önce vajinal Candida Albicans enfeksiyonu varsa ve normal doğum olmuşsa, vajinadaki bu enfeksiyonun bebeğe bulaşmasıyla pamukçuk ortaya çıkabilir. Bu durum yalnızca pamukçuk etkeni Candida Albicans için değil,  pamukçuk dışındaki diğer bütün vajinal mantarlar için de geçerlidir.
• Annenin, hamilelik boyunca fazla antibiyotik kullanması ya da bebeğin antibiyotik kullanımı nedeniyle bağışıklık sistemi zayıflar ve pamukçuk oluşabilir.
• Annenin diyabet hastası olması ya da aşırı şekerli diyetle beslenmesi bebekte pamukçuk oluşturabilir.
• Annenin meme ucunu temizlememesi ya da fazla olan sütü için meme pedleri kullanması durumunda da ortaya çıkar. Çünkü mantarlar sıcak ortamda daha rahat üreyebilirler.
• Bebeğin kullandığı emzik ya da biberon gibi ağız içi dokularla temasta olan eşyaların sürekli olarak temizliği yapılmazsa pamukçuk oluşumu gözlenir.

Bebeklerde Pamukçuk Tedavisi

Yenidoğanda pamukçuktan şüpheleniyorsanız mutlaka uzman bir doktora göstermelisiniz. Doktorunuz pamukçuk olduğuna dair kesin teşhis koyduktan sonra, bebeğiniz için antifungal (mantarların neden olduğu enfeksiyonlara karşı kullanılan ilaç grubu) ilaç reçete edecektir. Bebeğinizin yaşına göre ilacın formu da değişebilir. 1.5 yaşından küçükse genellikle damla şeklinde ilaçlar tavsiye edilir, büyükse ağız pastilleri de önerilebilir. Pamukçuk annenin de meme uçlarına bulaştıysa, topikal (krem formunda) olarak antifungal kullanması gerekir.

İnternetten ya da çevremizden duyacağımız birçok evde tedavi yöntemi olabilir. Karbonatla tedavi pamukçuk için ilk sırada yer alanlardandır; fakat bebeğinizin alerji durumunu bilmeden asla hekim dışı tedavi yöntemlerine başvurmamanız gerekir. Aksi takdirde birkaç günde iyileşecek olan pamukçuk, yanlış tedavi sonrası daha uzun süre bebeğinizin ağzında kalıp, farklı bölgelere de yayılım gösterebilir.

Pamukçuk için Hangi Doktora Gidilir?

Ağız içi ile ilgili sert ya da yumuşak herhangi bir doku ile ilgili problemde ilk başvurulması gereken bölüm Oral Diagnoz ve Radyoloji’dir. Bu bölümde yapılan muayene ve çalışmalar sonucu hastalığın tanısı konur ve hasta Periodontoloji bölümüne yönlendirilir. Genellikle Oral Diagnoz bölümünde konulan tanı yeterli olur. Bunun doğrultusunda hastaya gerekli antifungal (mantar ile ilgili enfeksiyonlarda kullanılan ilaç grubu) tedavi uygulanır.