Atipik Psikoz

Atipik Psikoz Nedir?

Psikoz birçok hastalığı kapsayan bir terimdir. Genel anlamda psikoz gerçeklikle olan teması kaybetmek manasına gelir. Tek başına bir hastalıktan daha çok bir dizi hastalıkların bir belirtisidir. Psikoz bir bireyin var olmayan şey ya da şeylere inanması, gerçekliğe dayanmayan inançlara sahip olması demektir.

Psikotik bir atak sırasında kişi halüsinasyonlar görebilir, sanrılar yaşayabilir. Var olmayan şeyleri görebilir ya da duyabilirler. Bu yaşayan birey için çok korkutucu olabilir ve bazen yaşadıkları kendilerine ya da çevresindeki insanlara zarar vermelerine, incitmelerine neden olabilir.

Psikoz içerisinde genel olarak şu hastalıkları bulundurur:

• Şizofreni ve şizofreni kapsamındaki hastalıklar
• Organik (bir hastalık sonucu) psikozlar
• Affektif (depresyon, bipolar bozukluk) psikozlar
• Uyuşturucu ve alkole bağlı psikozlar

Ayrıca şu durumlarda psikoza neden olabilir:

• Beyin tümörlerine bağlı görülen psikozlar
• Beyin enfeksiyonları sonrası görülen psikozlar
• İnme sonucunda psikozlar

Atipik psikozu daha rahat anlamak için tipik psikozu bilmek gerekir.

Tipik psikoz şizofreni üzerinden değerlendirdiğimizde:

• En sık olarak erkeklerde 20’li yaşların başlarında, kadınlarda 20’li yaşların sonlarında başlar.
• Hastalığın ilk belirtileri sosyal becerinin azalması, azalmış kişisel bakım, mesleki ve akademik zorluklardır.
• Hastalığın ilerleyen döneminde aktif yani psikotik belirtileri görülmeye başlar. Bunlar halüsinasyonlar, sanrılar, kesintili düşünceler olabilir.
• Aktif psikotik ataklar arasında stabil (sabit) fazlar vardır. Sabit dönemde psikotik belirtiler görülebilir ancak şiddeti azdır. 6 ay sürebilir.

Atipik psikoz adından da anlaşılabileceği gibi teşhis kriterlerinin sınıflandırıldığı sistemde psikoz olarak nitelendirilen hastalıklarda belirtilen tanı kriterlerine uymayan durumlar için kullanılmaktadır.

Atipik psikoz, psikoz olarak sınıflandırılan herhangi bir sınıf içerisine girmez. Çünkü bir psikoz türünün belirtisini gösterirken aynı zamanda diğer bir psikozun belirtilerini de gösterebilir. Psikoz bazı alt türlere ayrılır.

Psikoz gösteren bozukluklar şunlardır:

• Şizofreni: Şizofreni bireydeki hissetme, düşünme ve hareket etme gibi durumları etkileyen ciddi bir zihinsel sağlık bozukluğudur. Bu hastalığa sahip bireyler gerçek ile hayali olanı ayırt etmekte zorlanırlar.
• Şizoaffektif bozukluk: Duygudurum bozukluklarını içeren şizofreniye benzer bir durumdur.
• Kısa psikotik bozukluk: Bunda psikotik belirtiler en az 1 gün sürmekle birlikte 1 aydan daha uzun değildir. Genellikle stresli bir olaydan sonra meydana gelir. Belirtiler geçtikten sonra geriye dönmeyebilir.
• Sanrılı bozukluk: Bu hastalıkta birey genellikle mantıksız ve tuhaf olan bir şeye karşı güçlü bir inanışa sahiptir. Belirtiler 1 ay ya da daha uzun sürer.
• Bipolar psikoz: Bireyler bipolar bozukluk (manik-depresif) belirtileri gösterir. Ayrıca psikoz atakları geçirir. Psikozlar daha çok manik dönemde (yüksek enerjili) ortaya çıkar.
• Psikotik depresyon: Psikotik özelliklere sahip majör (büyük, önemli) depresif bozukluk olarak da bilinir. Kişi en az iki hafta boyunca günlük olaylar karşısında sabit bir şekilde düşük ruh halindedir.
• Postpartum (doğum sonrası) psikoz: Doğumdan sonra meydana gelen ciddi bir depresyondur. Hormon değişimleri ve uyku düzensizlikleri ile ilişkilendirilmektedir.
• Madde kaynaklı psikoz: Alkol, bazı yasa dışı ilaçlar, uyuşturucular, steroidler ve uyarıcılar gibi bazı maddelerden kaynaklı meydana gelen psikoz türüdür.

Bunlar psikotik belirtilerin birincil sebepleridir. Ancak psikoz daha çok ikincil nedenler denilen diğer bozukluklardan ya da hastalıklardan sonra meydana gelir.

Bu nedenler:

• Beyin tümörü, beyin kisti
• Demans, Alzheimer hastalığı
• Parkinson ve Huntington hastalığı gibi nörolojik hastalıklar
• HIV gibi beyni etkileyebilecek enfeksiyonlar
• Bazı epilepsi türleri
• İnme

Atipik Psikoz Belirtileri Nelerdir?

Atipik psikoz belirti olarak birçok psikoz türünün belirtilerini aynı ya da farklı şekillerde gösterebilir.

Atipik psikozda görülebilen belirtiler şunlardır:

• Halüsinasyonlar: Var olmayan şeyleri görmek, duymak ya da hissetmek
• Sanrılar: Özellikle var olmayan şeylerin korkusunu yaşamak, var olmayan şeylerden şüphelenmek
• Düzensizlik: Düşüncede, davranışta ve konuşmada düzensizlikler, bozukluklar
• Düşünme bozukluğu: Konular arasında ilgisiz, garip bağlantılar kurma, konular arasında atlama
• Katatoni: Uyaranlara tepkisizlik
• Konsantrasyon zorluğu
• Şüphe duyma
• Genel kaygı
• Algıların bozulması
• Depresyon
• Takıntılı düşünme
• Uyku sorunları

Atipik Psikoz Nedenleri Nelerdir?

Psikozun tam olarak nasıl oluştuğu bilinmemektedir. Ancak birçok neden psikoz oluşturabilmektedir. Örneğin ilaçların kötüye kullanımı, sevilen birinin ölümü, cinsel saldırıya uğramak, savunmasız olmak, beyin tümörleri gibi pek çok neden psikoza yol açabilir.

Genel olarak psikoz neden olarak şunları içerebilir:

• Genetik: Araştırmalara göre şizofreni ve bipolar bozukluğun ortak bir genetik nedenden dolayı ortaya çıkabileceği gösterilmiştir.
• Beyin değişiklikleri: Psikozu olan kişilerde ortaya beynin yapısında bazı değişiklikler ve bazı kimyasallarda değişikliklerin bulunduğu gösterilmiştir. Psikozu olan kişilere yapılan beyin taramaları sonucunda bazı psikozlu kişilerin beyninde düşüncede bozulmanın sebebini açıklayabilecek nedenin beyinde bulunan gri maddenin azalması olduğu anlaşılmıştır.
  
• Hormonlar ve uyku: Bazı hamile kadınlarda doğumdan sonra çok kısa bir süre içerisinde (2 hafta) psikoz ortaya çıkmaktadır. Kesin nedeni bilinmese de gebelik süresince olan hormon değişiklikleri ve bozulmuş uyku düzenin nedeniyle bu psikozun ortaya çıktığı düşünülmektedir.
  

Atipik Psikoz için Risk Faktörleri Nelerdir?

Bazı nedenler psikoz gelişmesi açısından risk faktörü olarak görülür.

Bunlar:

• Zihinsel ya da psikoz geliştirebilecek fiziksel bir hastalık
• Madde bağımlılığı, alkol kullanımı, uyuşturucu kullanımı, bazı ilaçların kötüye kullanımı
• Aşırı stres, üzüntü, kaygı, travma (çok sevdiğin birini kaybetmek, sınav kaygısı, cinsel saldırıya uğramak vb.)
• Ailede daha önce psikoz, psikotik hastalık geçirme öyküsü olan bir birey varsa
• Kötü beslenme, beyin gelişimini etkileyecek toksinlere (zararlı madde) ve virüslere maruz kalma gibi bazı hamilelik dönemi problemleri
• Genç yaşlarda ve genç yetişkinlik döneminde zihinsel etkili ilaçlar kullanmak (psikoaktif, psikotropik)

Atipik Psikoz Teşhisi

Psikozun teşhisi psikotik belirtilerin teşhis edilmesiyle ortaya konulur. Bunun için öncelikle doktor bu belirtilerin varlığını araştırır. Düşünmede, algılamada açıklanamayan değişikliklerin var olup olmadığına bakar.

Hastanın sanrıları, aslında var olamayacak şeylere inanması, olmayan şeyler görmesi gibi belirtiler önemlidir. Psikozun varlığı teşhis edildikten sonra psikoza neyin sebep olduğunu teşhis etmek gerekir. Bunun için de bazı testler vardır.

Bunlar:

• Fizik muayene: Bu yöntemle belirtilere neden olabilecek problem ve bu problemin ortaya çıkarabileceği zararlar anlaşılabilir.
• Testler ve taramalar: Bunlar benzer semptomlara sebep olabilecek alkol, uyuşturucu gibi maddelerin kullanımının araştırılması amacıyla yapılır.
• Bilgisayarlı tomografi, Manyetik Rezonans Görüntüleme: Bu yöntemler ile beynin görüntülemesi gerçekleştirilir. Böylece psikoza sebep olabilecek beyin içerisinde herhangi bir kitle, gri madde azalması, inme vb. durumların varlığı araştırılır.
• Psikiyatrik değerlendirme: Bir doktor, psikiyatrist, görünüş ve tavırları gözlemleyerek düşüncede, ruh halinde bozukluk, sanrı, halüsinasyon, madde kullanımı, şiddete eğilim, intihar potansiyeli gibi durumlar hakkında soru sorarak zihinsel durumu kontrol eder. Bunun yanında aynı zamanda aile geçmişini ve özgeçmişi de sorgulayabilir.

Atipik Psikoz Tedavisi

Psikozun ilk döneminden sonra erken tedavi etmek önemlidir. Erken tedavi ile belirtilerin ilerlemesini, işi ya da okulu etkilemesini mümkün olduğunca önlemek amaçlanır.

Psikoz eğer başka bir hastalık ya da alkol, uyuşturucu kullanımı gibi bir sebepten kaynaklanıyorsa hastalığı tedavi etmek, madde kullanımını bırakmak gerekir.

Psikozda esas tedavi ilaçla birlikte olan tedavidir. İlaç tedavisini doktorun verdiği şekil ve sürede kullanmak önemlidir. Belirtilerin düzelmesiyle birlikte ilaçları olması gereken zamandan erken bırakmak psikozun tekrar oluşmasına, belirtilerin yeniden ortaya çıkmasına sebep olur. Pek çok insanda ilaçla tedaviden sonra belirtilerin düzeldiği görülür.

Psikozda bilişsel davranışçı terapi adı verilen bir tedavi de uygulanabilir. Bilişsel davranışçı terapide bireyin zihninde oluşan olumsuz düşünceleri bir psikiyatrist, psikolog eşliğinde olumlu şekle çevirmek amaçlanır.

Ayrıca gerçekliği olmayan düşünceler yerine gerçekliğe uygun düşünceler yer değiştirilir. Düşünce düzeyinde oluşturulan değişimin duyguları da olumlu yönde değiştirerek istenen davranış değişimlerinin de oluşması hedeflenir.

Atipik Psikoz Tedavi Edilmezse

Psikoz tedavi edilmediği zaman belirtiler ilerler ve çok şiddetli boyutlara ilerler. Kişi dış çevresinden soyutlanıp tamamen inandığı halüsinasyonlara yönelebilir. Sanrıların şiddeti artar, kişinin şiddete eğilim artabilir. İlaçla tedaviye başladıktan sonra doktor tarafından söylenen süre boyunca ilaçları kullanmak gerekir.

Çünkü bir süre sonra belirtilerin azalması ve kaybolmasıyla birlikte hastalar iyileştiğini düşünerek ilaçları bırakabilmektedir. Ancak bu tamamen yanlıştır, belirtilerin daha şiddetli bir şekilde ortaya çıkmasına neden olabilir.

Aynı zamanda psikoz hastalarında intihara eğilim de artmıştır. Bu nedenle tedavi edilmeyen durumlarda intihar vakalarının görülmesi sıklığı artmıştır.

Atipik Psikoza Ne İyi Gelir?

• Psikozda beyni etkileyebilecek madde kullanımlarından uzak durmak gerekir.
• Aynı zamanda beyne faydalı omega-3 yağları, B3 (niasin) vitamini içerikli besinlerde kullanımda etkili olabilir. Ancak kesin tedavide psikoz ilaçlarının kullanımı gereklidir.

Atipik Psikoza Ne İyi Gelmez?

• Psikozun stres, kaygı, aşırı üzüntü gibi durumlar sonrasında gelişebilen türleri vardır. Bu nedenle bu gibi durumlar psikoza iyi gelmezler.
• Alkol kullanımı, uyuşturucu kullanımı gibi durumlar da buna yol açabilirler. Bazı ilaçlar da psikoza neden olabilirler. Bu amaçla ilaçların reçeteli kullanımı ve madde kullanımının engellenmesi de gerekir.

Atipik Psikoz İlaçları

Psikozda ilaç olarak antipsikotikler kullanılırlar. Antipsikotikler klasik ve atipik antipsikotikler olarak ikiye ayrılır. Atipik antipsikotiker, klasik antipsikotiklere göre daha az ekstrapiramidal (hareket kontrolünden sorumlu beyindeki merkez) yan tesire neden olur.

Atipik psikoz tedavisinde kullanılan antipsikotikler şunlardır:

• Risperidon
• Paliperidon
• Aripiprazol
• Ziprasidon
• Klozapin
• Sulpirid
• Kariprazin

Antipsikotiklerin etkileri şunlardır:

• D2 reseptörlerini bloke ederek halüsinasyonların kaybolmasına neden olurlar.
• D2 reseptörlerini bloke ederek antiemetik (kusma önleyici) etkileri vardır.
• D2 reseptörlerini bloke ederek prolaktin hormonunun kandaki seviyesini artırırlar. Bu hormonun artması adet görememe, kısırlık gibi durumlara yol açar.
• Alfa1 reseptörünü blokajına bağlı hipotansiyon, H1 reseptörü blokajına bağlı uyku, muskarinik reseptör blokajına bağlı ağız kuruluğu, kabızlık, görme bulanıklığı gibi yan tesirlere neden olurlar.
• Kilo alımı, kan şekeri seviyesinin yükselmesi, kanda lipid (yağ) seviyesinin yükselmesine sebep olurlar.

Bu ilaçlar önemli yan etkilere neden olabilecek ilaçlardır. Bu nedenle hekim tavsiyesi ve reçetesi olmadan kullanılması kesinlikle önerilmemektedir.

Hamilelikte Atipik Psikoz

Hamilelik döneminde strese maruz kalma, aşırı kaygı gibi problemler çocukta ilerleyen dönemlerde psikoza, kişilik bozukluklarına, anksiyeteye, depresif bozukluklara neden olma ihtimalinin arttığını göstermektedir.

Bir psikoz türü olan ve hamilelik sonrası psikoz anlamına gelen postpartum psikoz hamilelik sırasında hormon değişikliklerinin ve uyku düzensizliklerinin sonucunda meydana geldiği düşünülmektedir. Doğumdan sonra ilk birkaç hafta içerisinde bu kadınlarda psikoz belirtileri ortaya çıkmaktadır.

Hamilelik sırasında psikoz tedavisinde antipsikotiklerin kullanımı çelişkilidir. Bu ilaçların yarar zarar oranları dikkate alınmalıdır. Çünkü bu ilaçlar rahatlıkla fetüse geçebilirler.

Çocuklarda Atipik Psikoz

Psikoz vakaları genellikle 20’li yaşların ortalarında çıkmaya başlar. Ancak bazen çocuklarda da görülebilmektedir. Özellikle sınav stresi ve kaygıdan dolayı psikoz meydana gelebilir. Bu nedenle bu durumların önlemini almak gerekir.

Çocuklarda ve gençlerde psikoz görüldüğü zaman tedavide antipsikotik ilaç reçete edilmesi tartışmalıdır çünkü bu yaş gruplarında antipsikotiklerin kullanım güvenliği ve etkinliği hakkında kanıt çok azdır.

Çoğu antipsikotik çalışmaları yetişkinler üzerinedir. Ancak bazı ilaçlar (aripiprazol, olanzapin, ketiapin, risperidon) şizofreni, bipolar bozukluğu, manik ataklar sırasında ve otizmle ilişkili sinirlilik durumlarında kullanılabilir.

Atipik Psikoz için Hangi Doktora Gidilir?

Psikotik kişiler genellikle hasta olduklarını kabul etmezler ve yaşadıkları, gördükleri hayal ürünü şeylerin gerçek olduğuna inanırlar. Bu nedenle doktora gitmek istemezler. Bundan dolayı psikoza sahip kişileri hastaneye getirip tedavisine başlatmak ailesine ve çevresine düşer.

Eğer psikoz belirtilerini yaşadığını düşündüğünüz bir yakınınız varsa en kısa zamanda hastaneye getirmelisiniz. Çünkü psikoz önemli bir belirtidir ve tedavi edilmediği zaman önemli sonuçlara yol açabilir.

Özellikle böyle kişilerde intihara eğilim artmıştır. Böyle davranışları olan yakınlarınızla konuşup hastaneye getirmelisiniz. Psikoza sahip bir birey için Psikiyatri bölümüne gidilmelidir.