Boy Kısalığı

Boy Kısalığı Nedir?

Boy kısalığı, bir çocuğun yaşıtlarına göre beklenenden daha kısa olması durumudur. Beklenen boy uzunluğu ile ilgili persentil çizelgeleri kullanılmaktadır. Bir çocuğun boyu 3. Persentil altında kalırsa, kısa boyluluk olarak tanımlanmaktadır. Eğer ki, 1. Persentilin altında kalınırsa, bu durum da cücelik olarak tanımlanmaktadır.

Büyüme, vücudun boyutlarında, gelişme ise vücut fonksiyonlarındaki ilerleme olarak tanımlanmaktadır. Büyümede hücre sayısı ve hücre büyüklüğü artmaktadır. Bunun sonucunda da vücut hacmi ve kütlesi artmaktadır.

Yenidoğan bebeklerde, ortalama beklenen boy 48 – 52 cm arasındadır. 0 – 6 aylık dönemde ise bir bebeğin ortalama 16cm uzaması beklenmektedir. 6 – 12 arasında ise bir bebeğin ortalama 8 cm uzaması beklenmektedir. 1 – 2 yaş aralığında ise bir bebeğin yıllık 10 – 12 cm uzaması beklenmektedir. 2 – 4 yaş aralığında ise bir bebekten ortalama yıllık 6 – 8 cm uzaması beklenmektedir. Bu hesaplamalara göre bir bebeğin 1. Yaşına geldiğinde 75 cm olması gerekmektedir. 3 yaşına gelen bebeğin ortalama 90 cm olması beklenirken, 4 yaşına gelen bir bebekten ortalama 1 metre boy beklenmektedir.

Erkekler kızlara göre ergenliğe 1 – 2 yıl geç girdiklerinden dolayı, kemik gelişimi daha geç tamamlanacaktır. Bu sayede de erkeklerin kızlara göre ortalama 10 cm’ lik bir boy fazlalığı olabilmektedir. Aynı zamanda ergenlik döneminde, erkekler kızlara göre 3 – 5 cm daha fazla büyümektedir. Sonuç olarak ergenlik sonunda, erkeklerin kızlara göre ortalama boy farkı 12.5 cm olmaktadır.

Boy Kısalığı Belirtileri Nelerdir?

Çocuklarda boy kısalığı veya bebeklerde boy kısalığı, yaşıtlarına göre 3 persentil altında olunan durumlarda kullanılan bir terimdir.

Boy kısalığı çeşitli hastalıklara eşlik edebileceği için çeşitli belirtiler bulunabilmektedir.

• Kilo azlığı veya fazlalığı boy kısalığına eşlik edebilmektedir.
• Soluk vücut rengi ve tansiyon düşüklüğü de boy kısalığına eşlik edebilmektedir. Özellikle yetersiz beslenme durumunda bu şekilde belirti verebilmektedir.
• Halsizlik
• Saç dökülmesi
• İskelet sistemi anormallikleri çeşitli sendromlarda görülebilmektedir. 
• Şeker hastalığı da boy kısalığı ile kendini gösterebilmektedir.
• İshal, karın ağrısı gibi belirtiler de özellikle çölyak hastalığı olan çocuklara eşlik ederek boy kısalığının nedeninin bulunmasını sağlayabilmektedir.

Boy Kısalığı Nedenleri Nelerdir?

Boy kısalığı beslenme, genetik ve endokrin gibi birden fazla sistem tarafından etkilenmektedir. Dolayısıyla boy kısalığı olan çocuklarda, genel muayene oldukça önemlidir. Boy kısalığı normal ve normal olmayan boy kısalığı olarak iki başlık altında incelenmektedir.

Normal Boy Kısalığı

• Konstitüsyonel (Yapısal) Boy Kısalığı: Doğumdaki tartı ve boyları normal olan bu bireylerin ilk 4 – 12 aydaki büyümeleri normaldir. 3 – 4 yaşa kadar büyüme yavaşlamaktadır ve boy 3 persentilin altına düşmektedir. Ergenlik dönemine kadar boy 3 persentilin altında gitmeye devam etmektedir. Bu çocuklarda ergenlik geç başlayacaktır. Dolayısıyla arkadaşları ile aralarındaki boy farkı bir hayli artacaktır. Bu çocuklar, ergenliğe girmeleriyle beraber, hızla büyümeye başlarlar. Nihai boyları ise normal olacaktır. 

Genellikle erkeklerde kız çocuklarına göre daha sık görülmekte olan bu durumda, ailede de benzer gecikme öyküsü bulunmaktadır. Bu çocukların ebeveynleri sorgulandığında, onların da geç ergenliğe girip sonradan boy attıkları görülmektedir. Yapısal boy kısalığı erkeklerde ergenlik gecikmesinin en sık sebebidir.

• Ailesel – Genetik Boy Kısalığı: Bu çocukların anne ve babalarının boyları kısadır. Dolayısıyla doğumdaki tartı ve boyları da küçüktür. Bu çocukların boyları kısa olmasına rağmen, büyüme hızları normaldir. Kemik yaşları, takvim yaşlarına uygundur. Genetik potansiyellerinin izin verdiği nihai boya erişmektedirler.

Normal Olmayan Boy Kısalığı

• Akondroplazi hastalığı sonucu gelişen boy kısalığı
• D vitaminine dirençli riketse bağlı gelişen boy kısalığı
• İskelet anormalliklerinin eşlik ettiği boy kısalığı
• Beslenme yetersizliğine bağlı boy kısalığı
• Rahim içi büyüme geriliğine bağlı boy kısalığı
• Down Sendromu
• Turner Sendromu
• Noonan Sendromu
• Russel – Silver Sendromu
• Seckel Sendromu
• Kronik hastalıklar sonucunda gelişen boy kısalığı
• Sevgi yoksunluğuna bağlı gelişen boy kısalığı
• Büyüme hormonu eksikliğine bağlı gelişen boy kısalığı
• Hipofiz bezinde üretimin azalmasına bağlı gelişen boy kısalığı
• Tiroid hormonunun azalmasına bağlı gelişen boy kısalığı
• Steroid fazlalığına bağlı gelişen boy kısalığı
• Diyabet hastalığına bağlı gelişen boy kısalığı

Boy Kısalığı Teşhisi

Boy kısalığının teşhisi için persentil çizelgeleri kullanılmaktadır. Persentil çizelgeleri, aileler tarafından takip edilen, kullanımı kolay ve pratik takip yöntemidir. Bu çizelgeye göre, çocuğun boyunun kısa olup olmadığı karar verilir. Fakat bazı durumlarda kısa boyluluk derin bir şekilde araştırılmalıdır.

Bu durumlar:

1. Çocuğun boyu, yaşıtlarına göre 3 persentil alttaysa detaylı bir araştırma yapmak gerekmektedir.
2. Çocuğun ilk başvurudaki boyu, yaşıtlarına göre 3 persentil daha fazlaysa, yani bir anormallik yoksa bile yıllık büyüme hızı 25 persentil altında kalırsa detaylı araştırma gerekmektedir.
3. Öngörülen boyun, hedef boydan 5 cm az olması durumunda da detaylı araştırma yapılmalıdır.
4. Kemik yaşının boy ve yaşa göre uyumsuz olduğu durumlarda da detaylı araştırma yapılmalıdır.

Takvim yaşı, kemik yaşı ve boy yaşı birlikte değerlendirilir. Takvim yaşının, kemik yaşı ve boy yaşına eşit olduğu durum normal olarak kabul edilir. Takvim yaşının, kemik ve boy yaşından büyük olduğu durumlarda ise yapısal boy kısalığı düşünülmektedir.

Takvim Yaşı: Başvuru tarihi ile doğum tarihi arasındaki farktır.

Boy Yaşı: Boy persentil çizelgesinde çocuğun boyuna uyan 50. Persentilin bulunduğu yaştır.

Laboratuvar Değerlendirmesi

Öncelikle boy kısalığına neden olabilecek sistemik kronik rahatsızlıklar araştırılmalıdır. Bu yüzden çocuktan alınan kan örneği, idrar örneği, dışkı örneği ve biyokimyasal testler ile çeşitli parametrelere bakılmaktadır.

1. Tam Kan Sayımı: Testin yapılması için herhangi bir ön hazırlığa gerek duyulmamaktadır. Trombosit sayısı, Kırmızı kan hücre sayısı gibi parametrelere bakılmaktadır.
2. Tam İdrar Tetkiki
3. Dışkı Tetkiki
4. Biyokimya: Özellikle karaciğer fonksiyonu ve böbrek fonksiyonu hakkında fikir sahibi olmak için uygulanan bir yöntemdir.

Bu tetkiklerin istenmesiyle beraber, boy kısalığına neden olabilecek durumlar araştırılmaktadır. Özellikle T4, TSH, IGF – 1, Çölyak Antikorları, FSH ve LH değerlerine bakılmaktadır. Turner sendromu şüphesi olan olgularda FSH ve LH değerleri oldukça önemlidir. Obezite ile birlikte var olan boy kısalığı durumunda ise kanda kortizol düzeyinin bakılması anlamlıdır.

El Bilek Grafisi: El bileği grafisi kemik yaşının değerlendirilmesi için oldukça önemlidir. Aynı zamanda ergenliğin devam edip etmediği de bu grafiden anlaşılmaktadır. Kemiklerin yapısında epifiz denilen bir bölge bulunmaktadır. El grafisindeki epifizin, iskelet gelişim atlaslarındaki grafilerle karşılaştırılması sonucu kemik yaşı hesaplanmaktadır.

Boy Kısalığı Tedavisi

Boy kısalığına spesifik bir tedavi bulunmamaktadır. Tedavide en önemli amaç, boy kısalığına neden olan faktörün bulunması ve bu sebebe göre gerekli işlemleri yapmaktır. Ailevi boy kısalığı ve yapısal boy kısalığında herhangi bir tedavi vermeye gerek yoktur. Erkeklerde ergenliğin gecikmesinin en sık nedeni olan yapısal boy kısalığında, 14 yaşına gelmiş bir erkek çocuğun hala ergenliğe girmemesi durumunda medikal tedaviye başvurulabilmektedir. Bu durumda ergenliğe girmeyi hızlandırmak için kısa süreli “testesteron” takviyesi yapılabilmektedir.

Boy kısalığının en önemli nedenlerinden biri de yetersiz beslenmedir. Yetersiz beslenmeye bağlı gelişen boy kısalığının tedavisinde medikal tedavi tercih edilmemektedir. Diyetisyen kontrolünde veya doktor kontrolünde olacak şekilde besinlerin kayıt altına alınarak not edilmesi istenmektedir. Böylece yeterli beslenme sağlanmaktadır veya yeterli beslenme olmasına rağmen boy kısalığı devam ediyorsa, ek araştırma yapılmaktadır.

Boy kısalığının bir diğer önemli nedeni tiroid hormonundaki azlıktır. Tiroid hormonunun az üretilmesine bağlı sadece boy kısalığı gelişmeyebilmektedir. Boy kısalığına ek halsizlik, saç dökülmesi ve zeka geriliği gelişebilmektedir. Tiroid hormonu eksik olan bireylerde “L – Tiroksin” tedavisi verilmektedir.

Boy Kısalığı Tedavi Edilmezse

Boy kısalığının çeşitli nedenleri bulunmaktadır. En sık olarak yapısal boy kısalığı görülmektedir. Yapısal boy kısalığında genellikle herhangi bir tedaviye gerek kalmamaktadır. Fakat yetersiz beslenme, birtakım hormonların eksikliğinden kaynaklı boy kısalığı tedavi edilmediği sürece boy kısalığına ek olarak mental problemler, kemik anormallikleri ve diğer sistemleri etkileyen ciddi etkiler görülebilmektedir.

Boy Kısalığına Ne İyi Gelir?

Boy kısalığının en önemli ve bir o kadar atlanan nedeni beslenmedir. Yetersiz beslenen çocuklar, kendi yaşıtlarına göre hem boy bakımından hem de kilo bakımından geri kalabilmektedirler. Dolayısıyla ebeveynlere bu konuda önemli bir iş düşmektedir. Çocukların dengeli ve yeterli beslemeleri gerekmektedir. Hayatın ilk 6 ayında anne sütü bebeğin ihtiyaçlarını tek başına karşılarken, 6. Aydan sonra ek gıdaya geçilmelidir. Ek gıdanın içeriği zengin olmamalıdır. Ayrıca aşırı sulandırılmaması gereken bu ek gıdalara, erken dönemlerde başlamak obezite riskini arttırmaktadır.

Aynı zamanda kalsiyumdan zengin süt ve süt ürünlerinin de dengeli tüketilmesi, kemik sağlığı açısından oldukça önemlidir. Kemikler ergenlik dönemine kadar hızlı bir şekilde gelişme göstermektedir. Küçük yaşlarda sağlıklı bir kemik yapısına sahip olmak, ileri dönemlerde kemik erimesi ve ek sistem rahatsızlıklarının görülme olasılığını azaltacaktır.

Boy Kısalığına Ne İyi Gelmez?

Piyasada boy uzatan bitki veya birtakım yiyecekler satılmaktadır. Bu ürünleri doktor kontrolü altında olmadan kesinlikle kullanmamak gerekmektedir. Bu ürünlerde herhangi bir denetim bulunmadığı için, başta karaciğer olmak üzere çeşitli organlara geri dönüşümü zor hasarlar verebilmektedirler.

Çocukların hazır yiyeceklerden uzak durması gerekmektedir. Çocukluk döneminde boy kısalığının en sık nedenlerinden biri olan yetersiz ve dengesiz beslenmeyi, fast – food ürünlerinin tüketimi de tetiklemektedir. Bu yüzden çocukların sağlıklı ve dengeli beslenmesi ebeveynleri tarafından desteklenmelidir.

Boy Kısalığı İlaçları

Boy kısalığını tedavi etmek için, boy kısalığına neden olan faktörün bulunması gerekmektedir. Boy kısalığının önemli nedenlerinden birisi tiroid hormonunun azlığıdır. Dolayısıyla tedavide tiroid hormonunu arttıran ilaçlar kullanılmaktadır.

L – Tiroksin: Tiroid hormonu azlığına bağlı gelişen boy kısalığında medikal tedavi olarak kullanılmaktadır. Ağız yoluyla kullanılan bu ilaçlar neredeyse tamamen emilmektedir. Yan etki olarak kalp hızının artması, titreme, aşırı terleme ve iştah artması görülebilmektedir.

Testesteron: Yapısal boy kısalığı olan çocuklarda nadiren kullanılan bir ilaçtır. 14 yaşına gelmiş olmasına rağmen ergenliğe giremeyen çocuklarda kullanılan bu ilacın çeşitli yan etkileri bulunmaktadır. İlacın kullanılmasının temel sebebi gecikmiş olan ergenliğin, bir an önce başlamasını sağlayarak ileriki dönemde boy kısalığını engellemektir.

Boy Kısalığı Ameliyatı

Boy kısalığının temel tedavisi altta yatan nedenin araştırılıp, altta yatan nedene göre tedavi verilmesidir. Nadir görülen bir diğer sebep beyinde hipofiz bezinde bir kitle veya tümör olmasıdır. Hipofiz bezindeki kitle, hormon üretimini azaltarak boy kısalığına ve çeşitli belirtilere neden olmaktadır. Bu durumda cerrahi olarak kitlenin çıkartılması gerekebilmektedir.

Boy Kısalığı İçin Hangi Doktora Gidilmeli?

Boy kısalığı persentil çizelgeleri ile takip edilen bir durumdur. Ebeveynlerin, çocuklarını gözlemlemesi sonucu, yaşıtlarına göre daha kısa olduklarını fark ettiklerinde ve boy kısalığına ek olarak obezite, kemik anormallikleri gibi durumlar fark edildiğinde çocuk doktorunuza başvurmanız gerekmektedir. Boy kısalığı ile özel olarak ilgilenen bölüm ise çocuk endokrinoloji hekimleridir.