Hiperventilasyon

Hiperventilasyon Nedir?

Hiperventilasyon, genellikle anksiyete veya paniğin neden olduğu hızlı veya derin soluk alıp verme işlemi olarak bilinmektedir. Bu aşırı nefes alma durumu kişiyi aslında nefessiz kalmış olarak da hissettirebilir. 

Vücut genellikle bir kişinin düşünmesine gerek kalmadan otomatik olarak nefes alır. Ortalama olarak, insanlar dakikada yaklaşık 12 ila 15 nefes alır. Normal solunum hızı, oksijenin akciğerlere girmesine ve karbondioksitin çıkmasına izin verir. Bir kişi hiperventilasyon yaparsa, vücuttan çok fazla karbondioksit atarak bu gazların dengesini bozar. Karbondioksit seviyeleri düştüğünde, kanın pH'ını (asit-baz dengesi) değiştirebilir ve alkaloz adı verilen bir duruma yol açabilir, bu da kişiyi zayıf veya baygın hissettirebilir. 

Ani hiperventilasyonun bazı nedenleri arasında anksiyete, ateş, bazı ilaçlar, yoğun egzersiz ve duygusal stres bulunur. Hiperventilasyon ayrıca astım veya amfizemin neden olduğu problemler nedeniyle veya kafa travmasından sonra da ortaya çıkabilir ancak en sık gergin veya gergin, sığ nefes alan ve akciğer hastalıkları veya panik bozukluğu gibi başka tıbbi rahatsızlıkları olan kişilerde görülür.  

Kadınlar, erkeklerden daha sık hiperventilasyon yaşarlar. Hiperventilasyonla ilgili sorunları olan çoğu insan 15 ila 55 yaşları arasındadır. İnsanlar 2000 metre üzerindeki yüksekliklere çıktıklarında hiperventilasyon meydana gelebilir.  

Belirtiler, akciğer sorunu gibi daha ciddi başka bir tıbbi sorunun neden olduğu belirtilere benzer olabilir. Akut (ani) hiperventilasyon genellikle akut stres, anksiyete veya duygusal üzüntü ile tetiklenir. Kronik (tekrarlayan) hiperventilasyon, astım veya akciğer kanseri gibi diğer daha ciddi hastalıkları olan kişiler için devam eden bir sorun da olabilir.  

Birçok kadın hamilelik sırasında hiperventilasyonla ilgili sorunlar yaşar, ancak genellikle doğumdan sonra kendiliğinden geçer. 

Çoğu durumda hiperventilasyon, uygun nefes alma teknikleri öğrenilerek kontrol edilebilir.

Hiperventilasyon Belirtileri Nelerdir?

Hiperventilasyon yani aşırı nefeslenme ile beraber görülen belirtiler veya şikayetler genellikle 20 ila 30 dakika sürer ve aşağıdaki gibi olabilir. 

• Endişeli, sinirli veya gergin hissetme gibi bir durum görülebilir. Kişilerin bu durumunu genellikle nefes darlığı hissi tetikler. 
• Sık sık iç çekme veya esneme meydana gelebilir. 
• Yeterince hava alamadığınızı hissedip huzursuz olabilirsiniz. Bu amaçla yürüyüş yapma gereği hissedebilirsiniz. Buna ek olarak kapalı bir ortamdaysanız o ortamda bulunmak size zor gelebilir. 
• Bazı kişilerde hiperventilasyona ek olarak kalp atışını hissetme veya kalp atışında hızlanma gibi durumlar da görülebilir. 
• Denge sorunları veya baş dönmesi gibi problemler yaşayabilirsiniz.
• Kişiler ayakta durmakta zorlanabilir.
• Ellerde, ayaklarda ve ağız çevresinde uyuşma veya karıncalanma hissedebilirsiniz.
• Göğüste sıkışma, dolgunluk, basınç, hassasiyet veya ağrı meydana gelebilir. 

Diğer belirti ve şikayetler daha seyrek ortaya çıkabilir ve bunların doğrudan hiperventilasyon ile ilgili olduğunu fark etmeyebilirsiniz. Bu belirti ve şikayetler aşağıdaki gibi olabilir: 

• Baş ağrısı değişen kan gazlarına bağlı olarak görülebilir. 
• Gaz ve şişkinliğe bağlı olarak görülen karın ağrısı olabilir. 
• Gözlerde seğirme olabilir. 
• Kişiler fazla miktarda terleyebilir. 
• Bulanık görme veya tünel görüşü gibi görme değişiklikleri olabilir. 
• Konsantrasyon veya hafıza ile ilgili sorunlar.
• Bilinç kaybı ve hatta bazı kişilerde bayılma olabilir. 

Hiperventilasyon Nedenleri Nelerdir?

Hiperventilasyon bir hastalık değildir. Başka bir durumun belirtisi veya duygusal sıkıntının sonucudur. 

Hiperventilasyonun olası nedenleri aşağıdaki gibi olabilir:  

Korku, panik veya stres: Hiperventilasyonun en yaygın nedenlerinden biri, panik, korku veya anksiyete dahil olmak üzere duygusal sıkıntıdır. Hiperventilasyon yaşayan insanlarla ilgili bir çalışma en yaygın ek belirtinin korku olduğu yönündedir.  

Enfeksiyon: Vücuttaki bazı enfeksiyon türleri hiperventilasyona neden olabilir. Pnömoni (zatürre) gibi enfeksiyonlar akciğerlerde şişmeye ve sıvı birikmesine neden olarak hızlı solumaya neden olabilir.  

Kafa travması: Beyin, nefes almanın kontrolünde önemli bir rol oynar. Bir kişinin kafa travması varsa, hiperventilasyon dahil solunum hızında değişikliklere neden olabilir. Kafa travmasının ek belirtileri arasında baş ağrısı, mide bulantısı ve kafa karışıklığı da bulunur. 

Beyin Lezyonları: Bazı beyin lezyonlarında hiperventilasyon görülebilir. Santral nörojenik hiperventilasyon adı verilen hastalarda düzgün, hızlı ve bir dakikadan fazla süren bir solunum şekli görülür. Bu tip genellikle üst beyin lezyonu ve ponsta görülmektedir.  

Akciğer hastalıkları: Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ve astım gibi bazı akciğer hastalıkları nefes almayı zorlaştırabilir. Hava yolları daralabilir ve hastanın akciğerlere hava girmesi için daha fazla çalışmasına neden olarak hızlı nefes almaya neden olabilir. Bir akciğer hastalığı hiperventilasyona neden oluyorsa, belirtiler arasında ayrıca hırıltı, göğüs ağrısı ve öksürme de olabilir.  

Hiperventilasyon sendromu: Anksiyete veya korkuya yanıt olarak tekrarlayan aşırı ventilasyon epizodları ile karakterize ve toplumda yaygın olarak görülen bir hastalıktır. 

Diyabetik ketoasidoz: Diyabetik ketoasidoz bir diyabet komplikasyonudur. Vücut enerji için yeterli insüline sahip değilse ve kan şeker dengesi bozulduğunda glikoz yerine yağ yakarsa bu durum ortaya çıkabilir. Vücut yağlara çok uzun süre maruz kalırsa, keton adı verilen yan ürünler birikebilir. Hiperventilasyon diyabetik ketoasidozun belirtilerinden biridir.

Yüksek irtifa: Kişi yüksek irtifada olduğunda hava basıncı ve oksijen seviyesi düşer, bu da nefes almayı zorlaştırabilir. Yüksek irtifada, vücuda oksijen almak için akciğerlerin daha fazla çalışması gerekir. Yaklaşık 2500 metre yükseklikte, düşük oksijen seviyesi hiperventilasyon dahil olmak üzere solunum problemlerine yol açabilir. Bazı insanlarda hiperventilasyon 2500 metreden daha düşük yüksekliklerde başlayabilir. Örneğin astımı olan kişiler, daha düşük rakımlarda solunum problemleri yaşayabilir. 

Hiperventilasyon Teşhisi

Doktorlar genellikle hiperventilasyon durumunun farkına rahat bir şekilde varabilirler. Hiperventilasyonun klinik olarak farkına varılmasından çok altta yatan sebebi bulmak çok daha önemlidir. Bu sebeple hastaların tıbbi geçmişi daha önce herhangi bir hastalık öyküsünün bulunup bulunmadığı yakın zamanda herhangi bir geçirilmiş travma, aile yakınını kaybetme öyküsü veya bir iş değişikliği gibi stres yapabilecek herhangi bir şeyin olup olmadığı şeklinde sorgulanır.  

Tıbbi geçmiş sorgusundan sonra doktorlar detaylı bir fizik muayene yaparlar. Bu fizik muayene sırasından kalp ve akciğerin bir stetoskop aracılığıyla dinlenmesi de yer alır.  

Doktorlar Hiperventilasyona sebep olabilecek patolojiyi araştırırken bazı test ve tetkiklerden de faydalanabilir.  

Göğüs röntgeni ve kan testleri: Enfeksiyonlar gibi bazı hiperventilasyon nedenlerini teşhis etmeye yardımcı olabilir. Göğüs röntgeni ile akciğerlerin herhangi bir zarar altında olup olmadığı araştırılabilir. 

Arteriyel kan gazı testi: Bu test kandaki oksijen ve karbondioksit miktarını ölçer. Hiperventilasyonun kandaki karbondioksit seviyelerini düşürüp düşürmediğini belirleyebilir. Genellikle tedavi planlamasında yol göstericidir.  

Hiperventilasyon Tedavisi

Hiperventilasyon tedavisi planlanırken altta yatan durum son derece önemlidir. Akciğer rahatsızlıkları gibi ciddi durumların sonucunda meydana gelen hiperventilasyon durumunda doktorlar genellikle altta yatan rahatsızlığın tedavi planını gözden geçirerek 

durumu kontrol altına almaya çalışır. 

Herhangi bir travma sonrasında hiperventilasyon meydana gelmişse acil tıp uzmanları gerekli ilk müdahaleyi yaptıktan sonra meydana gelen bozukluğun varlığına göre bir cerrahi operasyon veya başka bir tedavi alınması için hastaları ilgili branşa sevk edebilir.  

Anksiyete ve benzeri gibi daha sık görülen hiperventilasyon durumlarında ise bazı teknikler ve tedavi yöntemleri düşünülebilir. Aslında tedavi yöntemlerindeki temel amaç çok fazla azalan karbondioksit seviyesini biraz da olsa yükseltmeye çalışmak olabilir.  

Destek tedavisi: Bir arkadaşınızdan veya aile üyesinden destek almak rahatlatmanıza yardımcı olabilir. İçerisinde bulunulan durumun hayatın akışına engel olmadığını anlamak hiperventilasyona sahip kişiler için çok faydalıdır. Sakin kalmaya yardımcı olur. 

Dudak nefesi: Karbondioksitinizi artırmak için daha az oksijen almanız gerekir. Bunu başarmak için sanki bir mum üfler gibi büzülmüş dudaklardan nefes almak işe yarayabilir.   

Nefes Egzersizleri: Göğüs duvarı yerine diyaframdan nefes almanıza yardımcı olup rahatlamanızı sağlayacak nefes egzersizlerini doktorlar öğretebilir.

Düzenli egzersiz: Hiperventilasyon ile başa çıkmada düzenli egzersiz ve düzenli yürüyüşün faydalı olduğu bildirilmiştir.  

Hiperventilasyon Tedavi Edilmezse

Hiperventilasyon tedavi edilmediğinde bazı komplikasyonlara yol açabilir. Olası komplikasyonlar durumun ortaya çıkış nedenine bağlı olarak değişecektir. 

Bu komplikasyonlar:

• Karbondioksit seviyesi tehlikeli bir şekilde düşerse buna hipokapni denir. Kandaki asit-baz dengesini bozabilir. Bayılma ve nöbet gibi sorunlara neden olabilir.
• Bazı kişilerde bilinç fonksiyonları etkilenebilir. Kişiler bilinç kaybı dahi yaşayabilir.
• Günlük sosyal faaliyetlere katılımda sorun yaşanabilir. Kişiler herhangi bir etkilenlikte bu durumdan etkilenip sosyal başarısını etkileyebilir. 

Hiperventilasyona Ne İyi Gelir?

Aşağıdaki davranışlar ve yöntemler hiperventilasyonu kontrol etmenize yardımcı olup belirti ve şikayetlerinizi azaltmaya yardımcı olabilir. 

Bu davranış ve yöntemler: 

• Meditasyon gibi bazı gevşemeye yardımcı olacak aktivitelerin anksiyeteye bağlı görülen hiperventilasyon durumunda işe yaradığı bildirilmiştir.
• Nefes egzersizlerinin öğrenilmesi ile hiperventilasyon durumunun önüne geçilebildiği veya daha kısa sürede atlatıldığı düşünülmektedir. 
• Bazı oda tütsülerinin nefes almaya yardımcı ve rahatlatıcı olduğu bu sebeple kullanılabileceği düşünülmektedir. 
• Düzenli egzersizin beyindeki solunum merkezlerini uyarabildiği gösterilmiştir. Bu sayede hiperventilasyon gibi durumların yaşanılma sıklığının azaltılması sağlanabilir. 
• Bisiklet sürmenin hiperventilasyonu azalttığı ve düzenli olarak yapılması gerekilen bir aktivite olduğu düşünülmektedir.  

Hiperventilasyona Ne İyi Gelmez?

Aşağıdaki davranışlar ve yöntemler hiperventilasyonu ve buna bağlı olarak gelişen problemleri arttırabilir. 

Bu davranış ve yöntemler:   

• Sigara içenlerde hiperventilasyon durumunun daha kötü gidebildiği belirti ve şikayetleri arttırabileceği gösterilmiştir. 
• Stres, kaygı ve üzüntü gibi durumların hiperventilasyonu arttırdığı ve olabildiğince engellenmesi gerektiği tavsiye edilmektedir. 
• Bazı kişilerde anksiyeteye bağlı olarak sık sık hiperventilasyon durumu yaşanabilir. Bu durumda ailenin ve sosyal çevrenin tepkisi kişiye yönelik olarak olumsuz ve destekleyici olmadığı takdirde kişilerin belirti ve şikayetleri artabilir. Kişinin bu durumu bir numara veya rol olarak yaptığını düşünen aile veya sosyal çevre yanılırlar. Kişi bu durumu içselleştirip kötü etkilenebilir.  

Hamilelikte Hiperventilasyon

Rahim yani uterus büyüdükçe karın içerisindeki organların pozisyonunu etkiler. Gebeler bu etkilenimlere ve karın içinde büyüyen rahim boyutuna bağlı olarak nefes alma problemleri yaşayabilirler. Bu nefes alma problemi aslında genellikle sadece bir his olarak başlar. Bu his rahmin boyutunun değişmesi sonucunda gelişir. Bu hissin bir sebebi ise diyaframın (akciğerlerin altında, soluk alıp vermede yardımcı kas) akciğerleri genişletmek için daha az alana sahip olduğu anlamına gelir.  

Diyaframın hamilelik ilerledikçe daha belirgin hale gelir. Bunun sonucunda da hiperventilasyon durumu meydana gelebilir. Gebelikte hiperventilasyon oldukça yaygındır.  

Çoğu kadın gebeliğinin son dönemlerinde bu durumdan şikayetçidir. Buna ek olarak panik yapabilirler. Ellerde ve ayaklarda karıncalanma, baş dönmesi ve baygınlık gibi belirtiler de görülebilir.  

Gebelere bu durumun aslında normal bir fizyolojik süreç olduğu ve panik yapmaması gerektiği anlatılır. Buna ek olarak nefes alıp verme egzersizleri öğretilebilir. Gebe durum ile başa çıkamayacak ciddi belirti ve şikayetlere sahipse kadın hastalıkları uzmanı doktorun da onay verdiği bazı ek tedaviler düşünülebilir.  

Çocuklarda Hiperventilasyon

Çocuklarda görülen hiperventilasyon durumunun seyri yetişkinlerdekine oldukça benzerdir. Genellikle bir panik ve anksiyete sonucundan hiperventilasyon çocuklarda da meydana gelebilir. Çocuklar psikolojik desteğe yetişkinlerde olduğundan daha fazla ihtiyaç duyabilirler.  

Yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen veriler genellikle bir korku veya panik sonucundan ortaya çıkan hiperventilasyon durumunda ortaya çıkan ek belirtilerin çocuklarda daha az görüldüğü yönündedir. 

Herhangi bir travma sonucunda meydana gelen hiperventilasyon durumunda derhal tıbbi yardım alınması gerekmektedir.  

Hiperventilasyon için Hangi Doktora Gidilir?

Her hiperventilasyon meydana gelmesi sonucunda doktora gitmeye gerek olmayabilir. Kişiler bir üzüntü veya bir duygusal stres gibi durumlarda herhangi bir doktor tedavi almadan durumu idare edebilirler. Buna karşın bazı durumlarda tıbbi yardım alınması şart ve acil olabilir.  

Hangi doktora gitmeniz gerektiği hastalığınızın sebebiyle de alakalı olarak değişir. Eğer sürekli anksiyete problemleri yaşadığınızı düşünüyorsanız bu durumla başa çıkabilmek için bir psikiyatri hastalıkları uzmanına gitmeniz gerekebilir. Anksiyeteye bağlı olarak görülen Hiperventilasyon durumlarında hastalar günlük yaşadığı bazı olaylar ve durumlara tepki olarak hızlı soluk alıp vermeyi sık sık gerçekleştiriyorsa ve soluk alıp vermenizi kontrol altına alamıyorsanız psikiyatri yardımını almaya gerek duyabilirsiniz.  

Buna karşın bir akciğer rahatsızlığı varlığında göğüs hastalıkları uzmanından yardım almanız gerekebilir. Akciğer hastalığınız kronik olabilir. Hiperventilasyona ek olarak nefes darlığı, nefes alamama hissi ve hızlı kalp atışları gibi belirtileriniz varsa gecikmeden doktorlar görüşmeniz gereklidir.  

Bir trafik kazası gibi travma sonucunda kafa travması gelişebilme ihtimaline karşı bir acil tıp uzmanıyla görüşmeniz gerekir. Genellikle trafik kazası gibi kafa travmaları sonrası hastalarda baş dönmesi, denge problemleri ve mide bulantısı gibi problemlere ek olarak Hiperventilasyon görülebilir. Kişiler derhal en yakın acil tıp hizmeti veren birime ulaşmalıdır.