Parasentez

Parasentez Nedir?

Parasentez, kemik veya başka bir organdaki sıvının içi boş uzun bir iğne yoluyla boşaltılması işlemidir. Bu sıvı, tanı konulmak üzere laboratuvarda incelenmek üzere alınabilirken, tedavi amaçlı da boşaltılabilir.

Parasentez, içi boş bir iğne veya kateter ile bir vücut boşluğundan veya bir kistten sıvının alınması için uygulanan tıbbi bir prosedürdür. Bu işlem genellikle karın boşluğundan sıvının çıkarılması için uygulanırken, buna abdominal parasentez veya peritoneosentez denir. Ancak karın parasentezi tanımlanırken bu terimler yerine genellikle direkt parasentez terimi kullanılır.

Parasentez Neden Yapılır?

Parasentez endikasyonları; teşhis ve tedavi edici parasentez uygulaması olarak ikiye ayrılır. Su ve tuz alımını kısıtlayıp, ödem attırıcı ilaçlar kullanan kişiler bu yöntemlerden sonuç alamıyorsa parasentez işlemi gereklidir. Çünkü bu durumlarda hastaların, biriken sıvının boşaltılmasında müdahaleye ihtiyacı olur. Sıvı birikmesine enfeksiyon, iltihaplanma, yaralanma, siroz veya kanser neden olabilir. Sıvı birikmesinin nedenini belirlemek için tanısal parasentez yapılırken, karın boşluğunda biriken sıvının hem tanısı hem de sıvının boşaltılması söz konusuysa   terapötik parasentez uygulanabilir.

 Bazı hastaların tekrar tekrar sıvı boşaltımına ihtiyacı olabilir. Karın içinden paresentez işlemi şu amaçlarla uygulanır;

• Nedeni belirlemek için yeni başlayan asitlerin alınması ve değerlendirilmesi
• Şüpheli bakteriyel peritonit (karın zarı iltihabı)
• Belirli kanser türlerini kontrol etmek 
• Tedaviye rağmen tekrarlayan asitler
• Asit indüklediğinde bir tedavi olarak 
• Solunumda görülen bozulmalar
• Karın ağrısı veya basıncı

Karın Boşluğundaki Asit Nedir?

Asit, hastanın karın boşluğunda aşırı sıvının toplandığı bir durumdur, bu sıvı toplanması bazı semptom ve belirtilere neden olur. Görülen belirti ve semptomlar şu şekildedir;

• Tokluk hissi
• Mide şişkinliği
• Midede ağrı 
• Hızlı kilo alımı
• İştahsızlık ve mide bulantısı
• Hazımsızlık ve kusma
• Aşırı asit biriktiğinde nefes almada güçlük
• Bacaklarda ve ayak bileklerinde şişme veya ödem

Asit, genellikle karaciğer damarlarındaki basınç artışının bir sonucudur. Karaciğer normal çalışamadığında böbrekler fazla tuz ve sıvıyı süzemez. Sonuç olarak karın boşluğunda sıvı birikir. 

Asit Nedeni

Karında bu asidin birikmesinin farklı nedenleri olabilir. Bu nedenler arasında şunlar bulunur;

• Karaciğer sirozu, yetmezliği ve diğer karaciğer hastalıkları
• Karaciğer damarlarında kan pıhtısı (portal ven trombozu)
• Böbrek yetmezliği
• Kalp yetmezliği
• Periton kanseri
• Pankreas veya safra sistemi iltihabı
• Peritonit bakteriyel enfeksiyondan kaynaklı periton iltihabı
• Bağırsağa kan akışının bozulması veya tıkanması

Parasentez en çok karın bölgesi için uygulansa da kulak zarı ve göğüste de yapılmaktadır. Kulak zarının parasentezi miringotomi olarak bilinirken, göğüs boşluğunun parasentezi ise torasentez olarak bilinir.

Parasentez Nasıl Yapılır?

Abdominal parasentez, sıvıyı karın boşluğundan çıkarmak için yapılan bir prosedürdür. Bu, test amaçlı bir numune alma veya karın bölgesinde sıvı (asit) olan hastalar için bir tedavi olabilir. Karında yapılacak parasentez işlemi genellikle ayakta tedavi prosedürü olarak gerçekleştirir. Ancak dirençli asitler veya altta yatan hastalıklara bağlı ciddi komplikasyon riskleri olan kişilerin hastanede yatması gerekebilir.

Hazırlık

• Öncelikle hastanın tıbbi geçmişi incelenir ve fiziksel muayene yapılır.
• Gerekli olan kan ve görüntüleme testleri yapılır.
• Hastalık ve allerji öyküsü olup olmadığı belirlenir.
• Kullanılan ilaç ve takviyeler uzmana bildirilir.
• Kan sulandırıcı ilaçlar işlemden birkaç saat veya duruma göre bir gün önce bırakılır. 
• İşlemden 4 saat öncesi bir şey yenilip içilmemelidir
• Kişinin tansiyon gibi yaşamsal değerleri kontrol edilir.
• İşlem alanı tıraş edilir.
• Diş implantı, takı gibi metal aksesuarlar çıkarılır.
• Göbek kısmı kolayca açılabilecek şekilde rahat bir giysi giyilir.
• Gerekirse hastanın mesanesi lavman ile boşaltılır.
• Sıvı alınacak alan sterilize edilir.
• Lokal anestezi uygulanır.

İşlem sırasında

Parasentez uygulamasının tamamlanması genellikle 30 dakika sürer. Ancak boşaltılması gereken sıvı miktarı fazla ise, bu süre 45-60 dakikaya kadar uzayabilir. Parasentez işlem basamakları şu şekilde yapılmaktadır;

• Hasta sırt üstü olarak işlem koltuğuna yatırılır. 
• Giriş bölgesinin belirlenmesi, kan damarlarından ve karın organlarından kaçınılması için iğnenin batırılacağı yer önce ultrasonografi kullanılarak belirlenir. Enjeksiyonun giriş noktası genellikle midenin orta hattında, göbeğin 2 cm altında veya midenin her iki tarafında göbeğin 5 cm uzağındadır.
• Belirlenen alanda cilde küçük bir kesi yapılır ve bu kesiden içi boş ince uzun bir iğne sokulur.
• Şırıngada sıvı görünmeye başlayana kadar sıvı çekilir.
• Çekilecek olan sıvı fazla ise kateter yerleştirilerek sıvı boşaltılır.
• Sıvının boşaltılma işlemi tamamlandıktan sonra kesi alanına pansuman yapılır ve bandajlanır.
• Alınan sıvı incelenmek üzere laboratuvara gönderilir.

Parasentez tekniği ile sıvı alındıktan sonra, hasta tipik olarak 30 dakika gözlem altında izlenir ve gerektiğinde ağrı kesici verilir.  Bunun yanında hastanın aldığı sıvı miktarının bir süre azaltılması ve az tuzlu diyetle beslenmesi önerilebilir.

Parasentez Kimlere Yapılamaz?

Parasentez uygulaması tanı ve tedavi amaçlı yapılan yaygın bir tıbbi uygulama olmasının yanında, bazı kişi ve koşullarda uygulanması tavsiye edilmez. Bu kişilerde farklı teknikler kullanılarak tanı veya tedavi yapılması gerekir. Parasentez uygulamasının yapılamadığı durumlar şu şekilde sıralanabilir;

• Karında ameliyat gerektiren akut bir hastalık veya yara
• Kan değerlerinde düşük trombosit sayısı (trombositopeni)
• Kanama veya pıhtılaşma bozuklukları
• Gebelik
• Bağırsak şişmesi 
• Önceki ameliyattan kaynaklanan yapışıklıklar
• Karın duvarındaki selülit

Ancak gebelik gibi bazı durumlarda illa bu prosedürün uygulanması gerekiyorsa, çok dikkat edilerek ve risk hesaplaması yapılarak uygulanması tercih edilebilir.

Parasentez Yan Etkileri

Ultrason eşliğinde yapılan bu işlemde, lokal anestezi uygulandığı için yan etkiler çok nadirdir. Ancak her tıbbi prosedür gibi az da olsa yan etkiler içerir. Parasentez yan etkileri şu şekilde sıralanabilir;

• İşlem sonrası kesi alanında ağrı ve acı 
• Mide bulantısı ve kusma 
• Kesi alanında kızarma ve akıntı
• Ateş
• Tansiyon düşüklüğü
• Acil müdahale edilmesini gerektiren kanama

Yan etki riskini önlemek için uzmanın, kişinin kullandığı ilaçlar ve alerjiler hakkında tam bilgilendirilmesi önemlidir.

Parasentez Riskleri

Parasentez tekniği güvenli bir prosedürdür. Bazı kişiler için hayat kurtarıcı bir müdahale bile olabilir. Hastanın durumuna da bağlı olarak bazı parasentez zararları ve ilişkili riskler gelişebilir. Parasentez komplikasyonları ve riskleri şu şekilde sıralanabilir;

• Sıvı toplama veya boşaltma girişiminde başarısızlık
• Kesi yerinde enfeksiyon
• Büyük miktarda sıvı çıkarıldığında baş dönmesi
• Delinme bölgesinden kalıcı sızıntı
• Karın duvarında hematom
• Mide, mesane veya bağırsakta yaralanma
• Kan damarlarında yaralanma ve kanama
• Düşük tansiyon ve düşük sodyum seviyeleri
• Böbrek yetmezliği
• Her tıbbi prosedür gibi parasentez de nadir de olsa ölüm riski içermektedir.

Parasentez uygulaması ultrason rehberliğinde yapıldığı için olası komplikasyonların yaşanması düşük ihtimaldir. Ancak her tıbbi işlem gibi kendine has risk ve komplikasyonların olduğunun bilinmesi gerekir. Ayrıca bazı risk faktörleri (özellikle siroz), komplikasyon olasılığını da artırabilir. Bunun yanında, parasentez yapılan kişi kötü besleniyorsa ve sigara veya alkol kullanıyorsa enfeksiyon geliştirme riski daha yüksek olur.

Parasentez Sonrası İyileşme ve Bakım

Parasentezde karında biriken fazla sıvının nerede olduğunu belirlemek için öncelikle ultrason ile tarama işlemi yapılırken, ardından enfeksiyonu önlemek için steril teknikler kullanılarak sıvı boşaltılır. 30 dakika kadar kısa bir sürede tamamlanabilen bu işlem sonrası hasta 30 dakikalık bir takipten sonra taburcu olur. İşlem sonrası kişi birkaç noktaya dikkat etmesi durumunda rutin hayatına hemen dönebilir. Dikkat edilmesi gerekenler şu şekildedir;

• Lokal anestezi altında karın bölgesine işlem yapıldığı için o gün araç kullanılmamalıdır.
• Kesi alanı iyileşene kadar birkaç gün pansuman ve hijyene dikkat edilmelidir.
• Bir hafta sauna, yüzme havuzu gibi alanları kullanmaktan kaçınılmalıdır.
• İlk bir iki gün işlem yerinde ağrı olabilir, reçete edilen ağrı kesiciler belirtildiği şekilde kullanılmalıdır.
• Antibiyotik önerilebilir, tavsiye edildiği şekilde kullanılmalıdır. 
• İşlem alanına darbe alan hareketlerden kaçınılmalıdır. 
• Alkol ve sigara kullanılmamalıdır.
• Sıvı birikiminin olup olmadığının takibi için kilo takibi yapılmalıdır.
• Elde edilen sonuçlara göre gereken ek testler yapılmalıdır.
• Şu belirtilerden bir veya birkaçı görünürse acil olarak uzmana ya da acil servise müracaat edilmelidir; 
  1. Ateş
  2. Titreme
  3. İğne giriş yeri çevresinde kızarıklık
  4. İğne delme bölgesi çevresinde şişme
  5. Ağrıda artış
  6. Kanama
  7. Sıvı sızıntısı
  8. Öksürük
  9. Nefes darlığı
  10. Göğüs ağrısı
  11. Bayılma
  12. Karında giderek artan şişlik

Parasentez Sonuçları

Siroz, teşhis amaçlı parasentez gerektiren abdominal sıvı birikiminin en yaygın nedenidir. Bunun yanında geri döndürülebilecek bir sağlık koşulu olmadığından dolayı, tedavisinin erken dönemde yapılması çok önemlidir. Çünkü bu sayede karaciğer hasarı önlenebilir. Asit varlığı bu gibi durumlarda çoğunlukla karaciğer yetmezliğinin erken dönem belirtisidir. Bu tür sıvı birikmesinin diğer olası sonuçları ve sebepleri şu şekilde sıralanabilir;

• İç kanama
• Lenfatik sıvı sızıntısı
• Karın yaralanması
• Kandaki düşük protein seviyeleri
• Enfeksiyon
• Tümör
• Böbrek hastalığı
• Karaciğer hastalığı
• Pankreas hastalığı
• Bağırsak hasarı
• Kalp hastalığı

Parasentez ile beraber yapılan diğer test sonuçlarıyla ilişkili olarak, ileri düzeyde tıbbi bakım yapılması gerekebilir. Sıvı birikiminin daha detaylı tespit edilebilmesi için kişinin vücut ağırlığının izlenmesi tavsiye edebilir. Kan testleri, ultrasonlar ve BT taramaları gibi farklı testlerin de uygulanmasına ihtiyaç duyulabilir.

Karın boşluğunda aşırı seviyede olan sıvı birikmesi anormal bir durumdur. Bu sebeple, bu sıvıların boşaltılması ve nedeninin belirlenmesi için parasentez yapılmasına ihtiyaç duyulabilir. Oldukça pratik ve iyileşme süresi kısa olan bu işlem sonrası, asidin altında yatan nedene bağlı olarak tedavi planı başlatılması gerekir. Karın boşluğunda sıvı birikimi devam ediyorsa, ilerleyen dönemde birden fazla parasentez işlemi yapılmasına ihtiyaç duyulabilir.