Wolman Hastalığı

Wolman Hastalığı Nedir?

Wolman hastalığı kadınları ve erkekleri eşit derecede etkilemekte olan bir kalıtsal rahatsızlıktır. Kadınları ve erkekleri eşit derecede etkilemesindeki en önemli neden çekinik genler aracılığı ile taşınmasıdır. Çekinik genler ile taşınması, bu hastalığın gelişmesi için hem anne hem de babada bu hastalığa ait bir gen mutasyonu olduğu anlamına gelmektedir. 

Tıp literatüründe Wolman hastalığı olan birey sayısı fazla değildir. Şu ana kadar 50’ ye yakın vaka bildirilmesine rağmen, bu vakaların yanlış teşhis edilmesi durumu da mevcuttur. Aynı zamanda teşhis konulamadan da hayatını kaybetmiş vakalar mevcuttur. 

Wolman hastalığı epidemiyolojik olarak 40.000 – 300.000 bebekte bir görülebilen bir hastalıktır. Özellikle Irak ve İran’ lı Yahudi bebeklerde görülme ihtimalinin daha sık olduğu belirtilmiştir. Wolman hastalığı tanısı ilk olarak 1956 yılında konulmuştur. 

Wolman hastalığı lizozomal asit lipaz isimli enzimin eksikliği ile ortaya çıkan hastalıktır. Lizozomal asit lipaz isimli enzimin vücuttaki görevi, birtakım yağları parçalamaktır. Lizozomal asit lipaz enzimi olmadığı durumlarda, vücuttaki bazı yağlar parçalanamadıkları için bu yağlar birikmemesi gereken organlarda ve bölgelerde birikmeye başlamaktadır. Dolayısıyla yağ biriken organlarda birtakım belirtilere yol açmaktadır. Örneğin midede şişkinlik ile kendini gösterebilen Wolman hastalığı, karaciğerde şişme veya dalakta şişme gibi durumlara da neden olabilmektedir. 

Wolman hastalığında hayatı tehdit edebilecek hastalık sonuçları genellikle erken çocukluk döneminde görülmektedir. Wolman hastalığı kalıtsal bir şekilde oluşmaktadır. Çekinik genler yolu ile taşınan Wolman hastalığına LİPA genindeki mutasyonlar neden olmaktadır.

Wolman hastalığı, lizozomal asit lipaz enziminin eksikliğinin en şiddetli formudur. Daha hafif bir şekilde lizozomal asit lipaz enziminin eksik olması durumuna ise “Kolesteril Ester Depolama Hastalığı” denilmektedir. Kolesteril ester depolama hastalığına neden olan LİPA gen mutasyonları bir şekilde bazı enzimsel aktivitelere sebep olabilirken, Wolman hastalığında LİPA gen mutasyonlarından dolayı herhangi bir enzimatik aktivite olmamaktadır.

Wolman Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Wolman hastalığında belirtilerin kendini göstermesi genellikle doğumdan sonraki ilk 1 – 2 hafta içerisinde olmaktadır. Çeşitli organ ve bölgelerde yağ birikmesinden dolayı hemen hemen her sistem etkilenebilmektedir. Özellikle dalak ve karaciğer aşırı derecede büyümesi bu hastalıkta ilk belirtilerden bir tanesi olabilmektedir.

• Bebeklerde midede şişkinlik veya karın şişliği görülebilmektedir.
• Bebeklerde karaciğerin aşırı miktarda büyümesi olarak tanımlanan “hepatomegali” görülebilmektedir.
• Bebeklerde dalağın aşırı miktarda büyümesi olarak tanımlanan “splenomegali” görülebilmektedir. Genellikle karaciğer büyümesine eşlik eder.
• Karaciğer yapısının yaralanması görülebilmektedir. 
• Karın boşluğunda sıvı birikmesi olarak bilinen “asit” durumu gözlenebilmektedir.
• Bazı bebeklerde sindirim ve bağırsak problemleri görülebilmektedir. 

Wolman hastalığı olan bebeklerin bağırsak sistemleri yeterince çalışmadığı için bazı besinlerin emilmesi mümkün olmamaktadır. 

• Sık kusma durumu bağırsakların besinleri yeterince öğütememesinden dolayı görülebilmektedir.
• Yağlı dışkı ve kötü kokulu dışkı durumları da yetersiz beslenmeye bağlı görülmektedir.
• Büyüme geriliği görülme ihtimali oldukça artar. 

Wolman hastalığı emilim problemlerine neden olduğu için, besinler yeterince emilemez. Buna bağlı olarak da vücudun gelişimi için kullanması gereken besinler dışkı yoluyla atılmış olur. Dolayısıyla bu çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği görülebilmektedir.

• Bazı çocuklarda göbek fıtığı görülebilmektedir.

Karaciğer ve dalağın olması gerekenden fazla büyümesi, mide içeriğinin göbek deliği yakınından karın duvarına fıtıklaşmasına neden olabilmektedir.

• Cildin sararması ve gözlerde normalde beyaz olması gereken “sklera” bölgesinin sararması.
• Ateş düşüklüğü olması ve bu durumun geçici olmaması da Wolman hastalarında görülebilmektedir.
• Kas yapısının zayıf olması gibi ek belirtiler de görülebilmektedir.

Wolman hastalığında kas yapısının zayıf olmasından dolayı, bebeklerde motor becerilerin gelişmesi gibi durumlar gecikebilmektedir.

• Wolman hastalığında kalsiyum birikmesi görülebilmektedir. Kalsiyum birikmesiyle beraber adranal bezlerin yapısı sertleşebilmektedir. Adrenal bezlerin sertleşmesiyle beraber, adrenal bezlerde üretilen adrenalin ve noradrenalin gibi hormonların salınımında bazı problemler olur. Bu problemlerin başında vücuttaki sıvı – elektrolit dengesinin bozulması görülmektedir.
• Wolman hastalığında kan basıncı de değişik derecelerde etkilenebilmektedir. Bunun en önemli sebebi olarak adrenal bezlerdeki kalsiyumun artması ve bunun sonucunda adrenalinin yeterli derecede salgılanamaması rol oynamaktadır.
• Wolman hastalığına sahip bireylerde aşırı derecede kilo kaybı görülebilmektedir. Bu durumun önemli sebeplerinden biri vücutta yağ sindiriminin yeterli olmaması ve hastaların bu durumdan dolayı yeterince beslenememesidir.
• Wolman hastalığının ilerlemesi durumunda, kırmızı kan hücrelerinin ileri derecede düşük olması gözlenebilmektedir. Şiddetli anemi olarak adlandırılan bu durum çeşitli sonuçlara yol açabilmektedir. 

Wolman Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

Wolman hastalığına neden olan ana sebep LİPA genindeki mutasyonlardır. LİPA geni, lizozomal asit lipaz üretilmesi için birtakım talimatlar göndermektedir. Bu sayede vücuttaki yağların yıkımı gerçekleşmektedir. LİPA geninde mutasyonların olması, lizozomal asit lipaz enziminin herhangi bir şekilde üretilememesine veya eksik üretilmesine neden olmaktadır. Farklı bir durum olarak, lizozomal asit lipaz enzimi üretilebilir fakat bu enzim aktif bir formda olmamaktadır.

• Wolman hastalığı otozomal resesif olarak adlandırılan çekinik genlerle kalıtılmaktadır. Bir hastalığın otozomal resesif olarak kalıtılması, anne ve babanın genetik yapısına bağlıdır. Annenin genlerinden bir tanesi normal, bir tanesi ise LİPA gen mutasyonluysa ve babada da aynı durum mevcutsa, bu ebeveynlerin doğacak olan çocuklarının Wolman hastası olma ihtimali %25’ tir.
• Wolman hastalığı kalıtsal bir hastalık olduğu için, bu risk akraba evliliklerinde oldukça artmaktadır.

Wolman Hastalığı Teşhisi

Wolman hastalığının teşhisi, aşırı derecede büyümüş karaciğer ve mide problemlerinin tanımlanmasıyla beraber yenidoğan döneminde şüphelenilmektedir. Tanı için geniş bir klinik değerlendirme, ayrıntılı hasta muayenesi ve gerekli labaratuvar değerlendirmesi yapılması gerekmektedir. 

Direkt Grafi: Direkt grafi tanı koymak için tercih edilen bir yöntem değildir. Fakat hastalığın ek belirtilerinin gözlemlenmesi için kullanılabilecek bir yöntemdir. Wolman hastalığında adrenal bezlerde kalsiyum birikmesi görülebilmektedir. Adrenal bezlerdeki kalsiyum birikmesi direkt grafi ile görülebilmektedir. Direkt grafinin önemli bir yan etkisi radyasyondur. 

Ultrason: Wolman hastalığında karaciğerde ve dalakta anormal genişleme görülebilmektedir. Fizik muayene ile de tespit edilen bu durum, ultrasonda da görülebilmektedir. Ultrasonun herhangi bir radyasyon yan etkisi bulunmamaktadır. 

Özel Biyokimyasal Testler: Wolman hastalığının kesin tanısı için, kanda lizozomal asit lipaz enziminin eksikliğinin gösterilmesi gerekmektedir. Bu yüzden doğru teşhis oldukça önemlidir. Doğru fizik muayene ve doğru klinik teşhis ile doktorların bu hastalıktan şüphelenmesi gerekmektedir. Aynı zamanda LİPA genindeki mutasyonlar için bazı genetik testler de mevcuttur.  

Wolman Hastalığı Tedavisi

2015 Aralık’ ta FDA tarafından sepelipase alfa isimli ilaç, lizozomal asit lipaz eksikliği olan hastaların tedavisi için onay almış bir ilaçtır. Diğer bir tedavi yöntemi ise, hastalığın bazı belirtilerinin giderilmesi amaçlı yapılan semptomatik tedavi yöntemidir. Bu hastalara damar yolu ile doğru beslenme sağlanabilmektedir. Wolman hastalığında adrenal bezlerin yeterince çalışamama durumu mevcuttur. Adrenal bezlerin yeterince çalışmadığı durumlarda dışarıdan hormon takviyesi yapılabilmektedir.

Wolman hastalığı olan bireyler için multidisipliner bir yaklaşım gerekmektedir. Bu hastalara ve ailelerine özel sosyal destek gerekebilmektedir. Aynı zamanda bu aileler için genetik danışmanlık önerilmektedir.

Wolman Hastalığı Tedavi Edilmezse

Lizozomal asit lipaz enzimi eksik olan bebekler genellikle yaşamlarının ilk 1 – 2 haftasında belirti vermektedirler. Bu bebeklerin tespit edilemediği veya tedavi edilemediği durumlarda ne yazık ki ilk 6 – 12 ay içinde ölüm gerçekleşmektedir. Bu bebekler karaciğer yetmezliği, kalp krizi veya inme gibi sebeplerle ölebilmektedirler. Hatta bazı bebeklere ölümden sonra tanı konulabilmektedir.  

Lizozomal asit lipaz enzimi eksik olan bu bireylerde, yağlar yeterince yıkılamadığı için, anormal bölgelerde yağ birikimi görülebilmektedir. Kalp krizinin gelişmesi de bu mekanizmaya dayanmaktadır. Kalbi besleyen damarların aşırı yağdan dolayı tıkanması muhtemeldir. Aynı durum inme gelişim mekanizması için de geçerlidir.  

Wolman Hastalığına Ne İyi Gelir?

Wolman hastalığı kalıtsal bir şekilde bebeğe geçmektedir. Çekinik genlerle taşınan bu hastalıkta anne ve babada LİPA geni mutasyonunun olması, bu hastalığın gelişmesi için ihtimali arttırmaktadır. Bu hastalığın kalıtılması için hem anne hem babada bu gende bir sorun olması gerekmektedir. Eğer ki sadece birinde LİPA geninde mutasyon varsa, hastalık gelişmeyecektir. LİPA gen mutasyonunun kalıtılmasını önlemek için akraba evliliklerinden kaçınmak gerekmektedir. Akraba evlilikleri ile beraber, bu tarz ortak gen mutasyonları artmaktadır ve çeşitli kalıtsal gelişen hastalıklar gelişebilmektedir.

Wolman hastalığına özel bazı besin maddeleri bulunmaktadır. Bu besin maddeleri ile birtakım belirtiler giderilebilmektedir. Fakat hastalığın tedavisi için ne yazık ki bir çözüm olmayacaktır. Özel düşük yağ içerikli besinler damardan verilerek hastalığın belirtilerinde birtakım iyileşme sağlayabilmektedir.

Wolman Hastalığına Ne İyi Gelmez? 

Wolman hastalığı çekinik genlerle taşınan bir hastalıktır. Bu hastalığın gelişmesi için her iki ebeveynde de LİPA geninde bir mutasyon olması gerekmektedir. Çok nadir görülen bu mutasyonun oluşması ve kalıtılmasının en önemli nedeni akraba evliliğidir. Akraba evliliği ile evlenmiş ve çocuk sahibi olmuş bireylerde Wolman hastalığı gibi ek kalıtsal hastalık görülme ihtimali oldukça artmaktadır. Dolayısıyla özellikle akraba evliliği yapan bireylerin, genetik danışmanlık hizmeti almaları gerekmektedir.  

Wolman Hastalığı İlaçları 

Wolman hastalığının tedavisi için 2015 yılında FDA tarafından sepelipase alfa isimli ilaç onay almıştır. Sebelipase alfa dışında güncel bir ilaç bulunmamaktadır. Geri kalan tedavi yöntemi ise hastalığın nedenine yönelik olmamakla beraber hastalığın sadece klinik belirtilerini düzeltmek amacıyla uygulanmaktadır. 

Sebelipase Alfa: Lizozomal asit lipaz enzimi eksik olan bebeklerde uygulanan tedavi yöntemidir. Sebelipase alfa ilacını alanlarda istenmeyen yan etkiler ortaya çıkabilmektedir. Özellikle hayatı tehdit edebilecek alerjik reaksiyonlar görülebilmektedir. Aynı zamanda göğüs ağrısı veya göğüs rahatsızlığı gibi ek yan belirtiler de görülebilmektedir. Bazı durumlarda ise kırmızı göz, göz kapaklarında şişlik ve vücuttta döküntü oluşması gibi istenmeyen yan etkiler görülebilmektedir. 

Hayatının ilk 6 ayında sebelipase alfa tedavisi alan bebeklerde ise ateş, ishal ve kusma gibi spesifik olmayan yan etkiler gelişebilmektedir. Bunlara ek olarak boğazda şişme, kırmızı kan hücre sayısının düşmesi ve öksürük gibi yan etkiler görülebilmektedir. 

Yetişkin döneminde sebelipase alfa tedavisi alan bireylerde de halsizlik, kabızlık, boğazda şişme ve ateş yükselmesi gibi spesifik olmayan yan etkiler görülebilmektedir. Yumurta alerjisi olan bireylerin, bu tedaviyi almadan önce doktorlara bildirmesi gerekmektedir.  

Wolman Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir? 

Wolman hastalığı kalıtsal yolla aktarılan bir hastalıktır. Özellikle akraba evliliği yapan ebeveynlerin bebeklerinde ilk 1 – 2 hafta içerisinde gelişen karın şişliği, sarılık, halsizlik, kaslarda güçsüzlük ve yağlı ve kötü kokulu dışkılama fark edildiği anda, çocuk doktoruna başvurulması gerekmektedir. Metabolik hastalıklar uzmanları özel olarak bu kalıtsal hastalıklar ile ilgilenmektedir.