AFP

AFP Nedir?

AFP ya da bir diğer adıyla alfa-fetoprotein; gelişmekte olan bir bebeğin karaciğerinde üretilen bir proteindir. Kan testi ile ölçülen bu değer, yetişkinlerde albümin isimli proteinin fetüs formudur. AFP testi hamileliğin 16-20. haftaları arasında rutin kontrollerin bir parçası olarak çoklu gebelik taraması için uygulanırken, diğer yetişkinlerde kanser belirteci olarak kullanılan bir testtir.

Alfa feto protein düzeyleri çoğunlukla yenidoğanlarda yüksektir. 1 yaşına gelindiğinde gerileyerek düşük seviyelere gelir. Ancak yetişkinlerde AFP yüksekliği olduğunda bu bir tümör varlığını gösterir ve tümör markeri olarak kabul edilir. Tümör markerleri; kansere tepki olarak duruma göre kanserli hücreler ya da normal hücreler tarafından üretilebilirler. Yüksek AFP seviyeleri, karaciğer kanseri, yumurtalık veya testis kanserinin yanı sıra siroz ve hepatit gibi kanserli olmayan karaciğer hastalıklarının bir işareti de olabilir.

AFP Normal Değerleri Kaç Olmalı?

Alfa feto protein değerleri normal zamanda yükseldiğinde bir kanser belirteci olurken, hamilelikte çoklu gebeliğin bir işareti olabilir. Ölçüm yapılırken mililitre kan için nanogram (ng/mL) cinsinden belirlenen AFP değerleri, annenin kanında fetüs geliştikçe yükselir. Ancak bu değer yükselmesinin hamileler için verilen referans aralığının içinde olup olmadığını izlenmesi gerekir.

Hamilelik sürecinde gebelik haftasına göre değerler değişebilirken, çok aşırı yüksek çıkması durumunda başka bir test ile doğrulanması gerekebilir. Normal değerler şu şekildedir;

• Kadınlarda: 0-40 ng/mL
• Erkeklerde: 0-40 ng/mL
• Hamilelerde: 10 ila 150 ng/mL

Normal değerler hamilelik sürecinde annenin yaşına ve gebelik süresine göre değişebilirken, diğer yetişkinlerde ise yaşa ve genel sağlık durumuna göre değerlendirme yapılmasında fayda vardır.

AFP Nasıl Ölçülür?

AFP protein seviyelerinin belirlenmesi rutin kan testi ile yapılır. Test öncesinde özellikle bir hazırlığa gerek yoktur, yani aç kalınması gerekmez. Ancak bazı durumlarda yanlış sonuçlara neden olabilecek koşulların kısıtlanması gerekebilir. Örneğin test öncesi aşırı sigara kullanımı, diyabet hastalığı ve 2 haftadan daha kısa önce radyoaktif içerikli bir test ya da tedavi yaptırılmış olması değerleri yükseltebilir.

Koldan alınan kan numunesiyle elde edilen alfa feto protein (AFP) değerlerinin yanlış pozitif çıkmaması adına kullanılan ilaçların uzmana bildirilmesinde yarar vardır. Ayrıca herhangi kronik veya akut bir hastalık da varsa bilgi verilmelidir.

Hamilelikte AFP Değerleri Nasıl Olmalı?

Hamilelik döneminde alfa feto protein değerleri gebelik yaşına göre artışa geçebilir. Gebelikte AFP referans aralığı 10 ila 150 ng/mL arasında normal kabul edilirken, bu değerler çok yüksek olduğu zaman fetüste sinirsel tüp hasarı olduğu anlamına gelebilir. Dolayısıyla bu durumun başka testlerle doğrulanması ve tanı konması gerekir. Özetle gebelikte AFP yüksekliği bir noktaya kadar normalken düşüklüğü fetüste bazı anormallikleri işaret edebilir. Anormallikler arasında Edward sendromu ve down sendromu gibi kromozom anormallikleri gelir. Ancak her AFP düşüklüğü bir anormallik anlamına gelmez çünkü çoğul gebelik nedeniyle de düşüklük yaşanabilir. Gebelikte AFP değerinin 150 ng/mL’den daha yüksek olması bebeğin plasentadan ayrılması, gebelik tansiyonu, rahim anormallikleri ve bebeğin kilosunun düşük olması gibi nedenlerle de görülebilir.

Yapılan istatiksel çalışmalara göre alfa-feto protein değerleri düşük olan her bin kişiden sadece 25-50 kişinin sonuçları anormal olarak değerlendirilmektedir. Ve bu anormal kabul edilen kişilerden de sadece 1 kişide doğum kusuru görülmektedir. Bu yüzden hamilelikte AFP değerlerinde düşüklük görülüyorsa ultrasonografi veya amniyosentez (anne karnında sıvı alınması) ile doğrulanması gerekir.

Bebeklikte AFP Değerleri Nasıl Olmalı?

Bebeklerde AFP yüksekliği doğumdan sonraki ilk üç aylık dönemde normaldir. Çünkü alfa feto proteini bir kanser belirteci olmasının yanında hamilelik döneminde gelişimde rol oynayan ana proteindir. Doğumdan sonraki ilk üç aylık dönemden sonra bir yaşına kadar değerlerler düşerken, yetişkinlik döneminde en düşük seviyede olması gerekir. Ancak bebekte iştahsızlık gibi klinik bulgular varsa bu değerlerin diğer kan test değerleri ile birlikte bir bütün olarak değerlendirilmesinde yarar vardır.

Bebeklerde normal alfa feto protein referans aralıkları şu şekildedir;

• 0-3 aylık bebeklerde: 0-400 ng/mL
• 4-6 aylık bebeklerde: 0-200 ng/mL
• 7-12 aylık bebeklerde: 0-80 ng/mL
• 12 aydan büyük bebeklerde: 0-14 ng/mL

AFP Düşüklüğü Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

AFP düşüklüğü hamile olanlarda bazı kromozom anormalliklerin bir işaret olabilirken, diğer popülasyonda kanser olmadığının bir göstergesi olabilir. Yani yetişkinlerde sağlığın bir işaretidir ve değerin düşük olması gerekir.

Hamilelerde ise bu değerlerin düşük olmasının birden fazla nedeni olabilir. Bu yüzden seviyelerdeki düşüklük derecesine göre klinik bulguların ve diğer test sonuçların kıyaslanması gerekir. AFP düşüklüğü nedenleri ve hastalıkları şu şekilde sıralanabilir;

• Bebekteki karın duvarında kusur oluşması
• İkiz veya çoğul bebekler
• Erken doğum
• Fetüsün ölümü
• Kromozom anomalileri
• Bebeğin beyin ve omurga gelişimini olumsuz yönde etkileyen sinirler kusurları 
• Trizomi 21 (Down sendromu), 
• Trizomi 18 (Edwards Sendromu) 

AFP Yüksekliği Nedenleri ve Hastalıkları Nelerdir?

AFP yüksekliği hamilelerde doğumsal bir kusurun belirtisi olurken rutin 3’lü ve 4’lü taramanın bir parçası olarak yapılır. Hamilelikte Alfa-feto proteinin değerlerinin yükselmesine neden olabilecek nedenler arasında kromozom anormallikleri ciddi yutak problemleri sayılabilirken, fetüsün ölümü de bir neden olabilir. Hamile olmayan bireylerde görülen AFP yüksekliği nedenleri ve hastalıkları şu şekildedir;

• Testis kanseri
• Lenf kanseri
• Karaciğer kanseri
• Hepatit
• Vitellüs kesesi kanseri
• Germ hücreli kanser
• Pankreas kanseri 
• Siroz
• Meme kanseri
• Akciğer kanseri
• Kolon kanseri

Tüm bu kanser türleri yanında karaciğer hastalığı olan kişilerde hafif ve orta düzeyde yükselmeler görülürken genelde 500 ng/mL’nin üzerine çıkmaz. Ancak karaciğer kanserinde AFP değeri 500 ng/mL’ nin üzerine çıkar.

AFP Yüksekliği Belirtileri

Afp yüksekliği hamile olmayan kişilerde bir tümör işareti olarak kabul edilir. Kanserli hücrelerin üretimi ile çoğalan AFP değeri altta hangi kanser türünün olduğuna göre belirtileri farklı olabilir. Bunun yanında tümörün ve kanserin hangi evrede olduğu, kişinin genel sağlık durumu ve yaşı ile ilişkili olarak belirtiler değişebilir. Kanser ile ilgili ortak şikayetler şu şekilde sıralanabilir;

• Ayak bilekleri ve bacaklarda ödem
• Kaşıntı
• Sarılık
• Öksürük
• Karın ağrısı ve şişlik
• Dışkıda kan
• Hazımsızlık ve ishal
• Sebepsiz kanamalar
• Cilt değişiklikleri
• Soluk renkli dışkı
• Koyu renkli idrar
• Ağrı
• Ateş
• Halsizlik ve bitkinlik

AFP Yüksekliği Tedavisi

AFP değerleri yüksekliğinin sebebi şayet hamilelik değilse tedavi edilmesi şarttır. Tedavi edilirken tümörün varlığı diğer testler ile doğrulanmalı ve en kısa zamanda tedaviye geçilmelidir. AFP testi yaptıranlar da diğer klinik bulgular, sorunun ne olduğun tespitinde çok önemlidir. Tümörün durumuna göre ilaç tedavisi, kemoterapi veya radyoterapi şeklinde bir veya birkaç tedavi yöntemi kombinasyon olarak uygulanması gerekebilir.

Bunun yanında alfa-feto protein yüksekliğinin her zaman bir kanser belirteci olmayabileceği de göz önünde bulundurulmalı ve diğer test değerleri ile birlikte kesin tanı konmalıdır. Bunun içinde biyopsi yapılması gerekebilir. Kesin tanı konduktan sonra ise kanser türüne, evresine, kişinin genel sağlık durumu ve yaşına uygun bir tedavi planı başlatılır. Ayrıca uygulanan bir kanser tedavisinin etkinliği konusunda da rutin aralıklarla AFP değerlerinin ölçülmesi gerekir. Duruma göre ilaç dozajlarının artırılması veya azaltılması gerekirken, tedavi değişikliğine de gerek görülebilir.

AFP Yüksekliğine Ne İyi Gelir?

Alfa feto değerlerinin yükselmesinin altındaki sebep şayet kanser ise kanser tedavisini destekleyici nitelikte diyet değişikliğine gidilebilir. Bu süreçte bol sıvı tüketmeye, dinlenmeye özen göstermeli stresten kaçınılmalıdır. Diyete nar, zerdeçal, domates, dut, yeşil çay, üzüm, sarımsak eklenmesi bağışıklık sistemini destekleyici niteliktedir.

Diyette ayrıca aşırı şekerli ve yağlı yiyeceklerden tüketmekten kaçınmak gerekir.  Bunun yanında kişinin durumuna ve yaşına uygun egzersiz yapması bu süreçte bağışıklık sistemlerini güçlendirirken psikolojilerini de iyileştiren bir aktivitedir. Görülen tedavi kemoterapi tedavisi ise narenciye gibi meyveler kemoterapi ilaçlarıyla etkileşeme geçebileceğinden tüketimlerini sınırlandırmaları faydalı olur.

Karaciğer bozukluğundan kaynaklı hafif ve orta dereceli değer yükselmelerinde karaciğerin fonksiyonlarının iyileştirilmesi değerin düşürülmesinde yardımcı olur. Ayrıca karaciğer dostu olarak tanımlanan besinlerin diyete eklenmesi yarar sağlarken, bu besinler arasında enginar, greyfurt, yeşil çay, kahve, enginar, üzüm, yer fıstığı, yağlı balık ve sarımsak sayılabilir.

AFP Yüksekliği Tedavi Edilmezse Ne Olur?

AFP tahlili sonuçlarındaki yüksek değerlerin altındaki nedenin muhakkak tedavi edilmesi gerekir. Çünkü hamilelerde bir noktaya kadar normal görülen bu yükselmeler diğer yetişkinlerde bir kanser belirtecidir. Şayet nedenler tedavi edilmezse, tümör evresi ilerleyerek ilaçla veya cerrahi olarak tedavi edilebilecek kanserli bir hücre iken çok ileri safhaya ilerleyebilir.

Bunun yanında diğer doku veya organlara metastaz yaparak tedavi edilemez bir duruma gelebilir ve yaşam süresini kısaltabilir. Mesela karaciğer kendi kendini yenileyen bir organdır ve bulunan bir bölümü alınarak yaşam devam edebilir. Ancak karaciğerdeki kanser tedavi edilmediği sürece potansiyel bir ölüm nedenidir. Bu yüzden Alfa feto protein kanser belirteci olduğu göz önünde bulundurulmalı ve yüksekliği durumunda kesin tanı koyularak en kısa sürede tedavi başlatılmalıdır.