Aspirasyon Pnömonisi

Aspirasyon Pnömonisi Nedir?

Aspirasyon pnömonisi; yiyeceklerin, tükürüğün, mide sıvılarının veya mideden yemek borusuna geri çıkan maddelerin akciğerlere geçmesi ve enfeksiyona sebep olması sonucu ortaya çıkan durumdur. Yani solumayla birlikte yabancı maddelerin de akciğerlere geçmesine pulmoner aspirasyon denir ve bu pulmoner aspirasyonun bir komplikasyonu olarak da aspirasyon pnömonisi gelişebilir.

Pnömoni, halk arasında daha yaygın ismiyle zatürre olarak bilinmektedir ve akciğerlerdeki alveollerin (hava keselerinin) iltihaplanması sonucu oluşur. Bu iltihaplanma birçok sebebe bağlı olarak ortaya çıkabilmektedir. Aspirasyon pnömonisi de bir çeşit pnömoni (zatürre) yani akciğer iltihaplanmasıdır ve bunun sebebi akciğerlere geçen yabancı cisimlerdir.

Akciğere geçen tüm bu yabancı maddeler üzerlerinde zararlı mikroorganizmaları (bakteriler gibi) taşıyabilir. Sağlıklı bir akciğer çoğu zaman kendiliğinden temizlenirken bazı durumlarda ise bu yabancı cisimlerdeki mikroorganizmalara bağlı aspirasyon pnömonisi gelişebilmektedir. 

Aspirasyon pnömonisi sıklıkla yaşlı bireylerde görülmesi ve eşlik eden hastalıkların fazla olması sebebiyle de komplikasyonları yüksek olabilecek ve ölümle sonuçlanabilecek bir durum olabilmektedir. Aspirasyon pnömonileri yaşlı hasta popülasyonlarında, bakımevinde kalıp nörolojik rahatsızlığı olan bireylerde hastanede yatışlar için karşılaşılan en sık sebeplerin başında gelir.

Aspirasyon Pnömonisi Belirtileri Nelerdir?

Aspirasyon pnömonisinde temel olarak etkilenen organ başlangıçta akciğerlerdir. Buna bağlı olarak nefes problemleri görülmeye başlamaktadır ve daha sonra diğer sistemleri de etkileyen belirtiler açığa çıkmaktadır. Bu belirtiler hastaların yaşlarına ve genel durumlarına bağlı olarak değişmekle birlikte genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

• Göğüs ağrısı
• Yorgunluk- halsizlik
• Yüksek ateş
• Nefes darlığı
• Kötü kokulu, yeşilimsi veya koyu renk balgam
• İrin veya kanlı balgam
• Öksürük
• Hırıltı
• Kötü kokulu nefes
• Aşırı terleme
• Yutmada güçlük
• Bilinç bulanıklığı
• Konfüzyon
• Ciltte maviye dönük renk değişikliği

Aspirasyon Pnömonisi Nedenleri Nelerdir?

Aspirasyon (yabancı maddelerin istem dışı akciğerlere veya solunum yollarına gelmesi) sonucu ortaya çıkan aspirasyon pnömonisi, aspire edilen yabancı maddelerde bazı zararlı mikroorganizmaların (bakteri gibi) olması ve vücudun savunma sisteminin buna yetersiz kalması sonucunda oluşmaktadır. Normal bir insanda yutma sonrası besinler yemek borusuna geçer fakat eğer yutkunmada bir problem varsa akciğere doğru gidebilen besinleri geri getirmek için öksürme refleksi başlatılır. Bu öksürme refleksiyle hava yollarına kaçan maddeler geri getirtilebilir. Ancak yutkunma ve öksürme reflekslerinde problem olan bazı insanlarda aspirasyon gerçekleşebilir. Bu aspirasyondan sonra savunma sistemi de yeterli cevabı veremezse buna bağlı olarak da aspirasyon pnömonisi açığa çıkabilmektedir. Aspirasyon pnömonisine neden olabilecek durumlar şu şekildedir:

• Nörolojik bozukluklar
• Myastenia gravis (iskelet kaslarında zayıflamayla giden sinir-kas hastalığı çeşidi)
• Parkinson hastalığı (beyinde dopamin azlığı sonucu hareketlerde bozulmalarla gider)
• Gırtlak kanserleri
• Aşırı alkol kullanımı
• Reçeteli veya yasadığı uyuşturucuların fazla miktarlarda kullanımı
• Sakinleştirici veya anestezi kullanımı
• Zayıf bağışıklık sistemi
• Yemek borusu hastalıkları
• Çiğneme ve yutmayla alakalı diş problemleri 

Ayrıca bu sebeplere bağlı olarak bazı gruplarda aspirasyon pnömonileri daha sık görülür ve bu hastalar aspirasyon pnömonisi için daha riskli grubu oluşturabilirler. Bunlara örnek olarak da aşağıdaki durumlardan birine sahip olan hastalar örnek verilebilir:

• Yoğun bakımda yatan hastalar
• Yaşlı hastalar
• Bilinç bozukluğu
• Akciğer hastalıkları 
• İnme
• Nöbet 
• Diş problemleri
• Demans 
• Yutkunma bozukluğu yapan zihinsel durumlar
• Bazı nörolojik hastalıklar
• Baş ve boyun bölgesine alınmış radyasyon tedavileri
• Gastroözofageal reflü
• Gastroözefageal reflü hastalığı

Aspirasyon Pnömonisi Teşhisi

• Fizik muayene ve öykü: Aspirasyon pnömonisininde genel teşhis klinik şüpheye dayanmaktadır. Hastanın ayrıntılı öyküsü kendisinden ve yakınlarından mutlaka alınmalıdır ve varsa aspirasyon için tanık kişi mutlaka not edilmelidir. Yapılan muayenelerde ise akciğerlere gelen hava değerlendirilebilir ve bu hava akımında azalma tespit edilir. Akciğerler dinlenir ve normal hava sesine benzemeyen çatırtılar duyulabilir.
• Göğüs röntgeni: Çekilen filmlerde en sık sağ alt ve üst arka akciğer kısımlarında tutulumlar olabilir ancak hastanın aspirasyon pozisyonuna bağlı olarak tüm akciğerde de tutulum olabilmektedir. Akciğerlerde birçok infiltrasyon aspirasyon pnömonisi tanısını desteklemeye yardımcı olabilir.
• Balgam kültürü: Balgam kültürü ile yapılan balgam çalışmasında içinde herhangi bir bakteri üremesi olup olmadığına bakılabilir.
• Tam kan sayımı: Kesin olmamakla birlikte beyaz küre yüksekliği olabilir.
• Arteriyel kan gazı: Oksijen değerlerine bakılıp akciğerler ile yeterince oksijen alınıp alınmadığı değerlendirilir. Hastanın oksijen düşüklüğü diğer daha önceki ek hastalıklarına bağlı olabileceği için eğer varsa daha önceki kan gazı değerlendirmeleri ile birlikte göz önünde bulundurulmalıdır. 
• Bronkoskokpi: Bronkoskopi gırtlaktan sonraki solunum yollarını göstermek için kullanılan kameralı bir yöntemdir. Her hastada uygulanması gerekmese de bronkoskopi ile gıda parçacıkları ve alınan gıda parçacıklarının ürünleri görülebilir. Bronkoskopi ile birlikte yapılan bronkoalveoler lavaj (bronkoskopi sırasında alınan örnek materyal)  bazı bakterilerin sayımının yapılmasına olanak sağlar ve fırça örneklemesi ile anaerob (oksijensiz solunumyapan bakteriler) organizmalar hakkında fikir edinilebilir.
• Bilgisayarlı tomografi: Akciğerlerdeki tutulumları değerlendirmek amacıyla bakılabilir. Göğüs filmine ek değerlendirmeler sağlar.
• Kan kültürü: Kandan alınan kültür örnekleri ile bakteri taraması yapılabilir.

Aspirasyon Pnömonisi Tedavisi

Aspirasyon pnömonisinin tedavisi ve iyileşme süresi pnömoninin hangi evrede olduğuna, hastanın genel durumuna, eşlik eden hastalıkların durumuna, daha önce geçirilen hastalıklara, aspire edilen yabancı maddenin türüne ve hastanede uygulanan tedavi protokollerine bağlı olarak değişebilmektedir. Şiddetli pnömonili hastaların tedavisi mutlaka hastaneye yatırılarak gerçekleştirilmelidir. Aynı zamanda hastada devam eden bir yutma güçlüğü mevcutsa ağızdan beslenmesi kesilerek yardımcı diğer beslenme yolları kullanılmalıdır.

Aspirasyon gerçekleşmişse ilk yapılması gereken üst hava yollarını temizlemeye çalışmaktır.

Pnömoni hastalarında genel tedavi yöntemi antibiyotik kullanımıdır. Antibiyotik seçimine yakın zamanda hastanede yatılıp yatılmadığına, son zamanlarda kullanılan antibiyotiklere, genel sağlık durumuna benzer ölçütler dikkate alınarak karar verilmelidir.

Ateş düşürücüler, ağrı kesiciler, öksürük ilaçları hastanın şikâyetlerinde düzelmeyi sağlayabilecek bazı ilaç gruplarıdır.

Aspirasyon pnömonisi ile birlikte eş zamanlı solunum problemi yaşayan hastalarda ek olarak solunum desteğine de ihtiyaç duyulabilir. Oksijen tedavileri, steroidler ve solunum araçları bu destek tedavisinde faydalanılabilecek yöntemlerden bazılarıdır.

 Bazı aspirasyon pnömonili hastalarda kronik olarak hastanın aspirasyon problemi olduğu anlaşılmaktadır. Bu kronik aspirasyon problemi olan hastalar için nedenine bağlı ameliyat düşünülebilir. Yapılan tedavilere rağmen cevapsız olan yutma problemlerine beslenme tüpleri takılması ameliyat için gerekli sebeplere örneklerden biridir.

Aspirasyon Pnömonisi Tedavi Edilmezse

Aspirasyon pnömonisine eş zamanlı yutma problemleri de mevcut olabilmektedir. Bu nedenle tedavi edilmediğinde çok fazla soruna yol açabilmektedir. Tedavi edilmeyen hastalarda daha sonra başlanılacak tedavi süreleri uzamakta ve iyileşme zorlaşmaktadır. Tedavi edilmeyen pnömoniler akciğer apseleri ve akciğerde kalıcı yaralara sebep olabilir. Tedavi edilmeyen bazı vakalarda akut solunum yetmezlikleri gelişmekte ve bu durum ölümcül seyredebilmektedir. Bunlar dışında kan dolaşımına geçen bakteriler kana enfeksiyon karışmasına neden olabilir (bakteremi), nefes almada güçlükler, organ yetmezlikleri, akciğerlerde sıvı birikimi gibi birçok durum ortaya çıkabilir.

Aspirasyon Pnömonisine Ne İyi Gelir?

Aspirasyon pnömonisini önlemek için uygulanabilecek bazı yöntemler mevcuttur. Bu yöntemler uygulandığında aspirasyon pnömonisinin büyük oranda önüne geçilebilmektedir. Bu sayede tedaviden çok daha faydalı ve oluşabilecek tehlikeli tabloları önleyen bir yol izlenmiş olunur.

• Bol bol dinlenilmeli ve iyi hissedene kadar acil olmayan işlere ara verilmeli.
• Aspirasyona neden olabilecek beslenme şekillerinden kaçınılmalıdır. Aşırı sıvı tüketimi buna örnek olabilir.
• Uyku yapıcı ilaçlar alınırken dikkatli olunmalı, uykuya meyilli olunan evrelerde yiyecek ve içecek tüketimine dikkat edilmelidir.
• Hastanın yatak başının 30-45 derece yukarıda tutulması aspirasyonu azaltır.
• Diş bakımına önem verilmelidir.
• Boğaz kaslarını güçlendiren yutma ve konuşma terapileri ilgili uzmanlardan alınabilir. Bu sayede bazı yutma güçlüğü olan hastaların aspirasyon ihtimali azaltılmaktadır.
• Diyet düzenlemeleri yapılabilir. Hastanın durumuna göre yiyecekleri püre veya katı şekillerde ayarlanmalıdır. Ağızdan tek başına beslenemeyecek durumdaysa destek verilmelidir ve gerekirse yardımcı beslenme yolları açılmalıdır.
• Bakıma muhtaç hastalara bakım yapan kişiler el hijyenlerine dikkat etmeli ve sık sık ellerini yıkamalıdır
• Aynı zamanda herhangi bir ameliyata girilecekse öncesinde doktorun önerdiği açlık durumu sağlanmalıdır. Aksi halde anestezi etkisi altında yaşanan kusmalarda aspirasyon riski artacaktır.

Aspirasyon Pnömonisine Ne İyi Gelmez?

• Aspirasyon pnömonisine iyi gelmeyen ve sıklığını arttıran bazı durumlar da mevcuttur. 
• Yatarak beslenme (çocuklarda ve beslenme desteğine ihtiyaç duyan yaşlılarda)
• Hastanın yeme durumuna uygun olmayan katılıkta yiyecekler aspirasyon ihtimalini arttırmaktadır.
• Nörolojik bozukluğu olan bireylerde daha ağır ve sık aspirasyon pnömonisi gelişir, çünkü yutma fonksiyonu yetersiz olabilmektedir.
• Yoğun bakım tedavisi alan hastalarda pnömoni riski çok daha yüksektir. Yemek ve solunum desteği için takılan tüplerin çevresindeki sekresyonlar aspire edilir.
• Özellikle yaşlılarda alınan uyku yapıcı ilaçlar aspirasyon sıklığını arttırabilir. 

Aspirasyon Pnömonisi İlaçları

Aspirasyon pnönonilerinde ilaç tedavileri antibiyotikler üzerinden yapılmaktadır. Kullanılacak antibiyotikler pnömoninin kaynağının toplum kaynaklı ya da hastane kaynaklı olmasına bağlı olarak farklı gruplara etkili olabilecek şekilde seçilmelidir.

Toplum kaynaklı pnömonilerde kullanılan antibiyotikler genel olarak klindamisin, ampisilin-sulbaktam gibi beta laktam grubu bir antibiyotik ile beta laktamaz kombinasyonu veya penisilin-metronidazol kombinasyonudur. Sadece metronidazol kullanımından gerekli fayda sağlanamamaktadır. Levofloksasin ve moksifloksasin gibi bir grup kinolon kısmen de olsa anaerobik etkiye (oksijensiz solunum yapan bakterilere karşı etkili) sahiptirler. Bu nedenle alt solunum yollarında etkili olup tedavi amaçlı kullanılabilirler..

Hastane kaynaklı aspirasyon pnömonisi olgularında ise bazı durumlarda ampirik antibiyotik tedavisi kullanımı gerekebilir. Bu durumlarda hem anaeroblara hem gram negatif ve stafilokoklara (bazı bakteri grupları) karşı etkili olan karbapenemler kullanılabilir. Karbapenemler dışında etkili olduğu düşünülen antibiyotik grupları sefepim veya seftazidim ya da metronidazol ile klindamisin kombinasyonu, ampisilin-sulbaktam, piperasilin-sulbaktam, piperasilin-tazobaktam ve yeni kuşak kinolonlardır.

 Hasta genellikle 2-3 gün içerisinde kullanılan ilaçlara yanıt vermeye başlar. 

Hamilelikte Aspirasyon Pnömonisi

Gebelikte ortaya çıkan pnömonilerin etkileri daha şiddetli olabilmektedir. Aynı zamanda gebelik sırasında anne adayında meydana gelen bazı değişimler enfeksiyonlarla savaşmayı kısıtlamakta ve verilen yanıtı zayıflatmaktadır. Ayrıca gebelikte annenin geliştirdiği pnömoninin bebek üzerine de olumsuz etkileri olabilmektedir. Düşük doğum ağırlığı ve erken doğum pnömoni ardından meydana gelip annede de solunum yetmezliğine sebep olabilir. Bu nedenle gebelikte meydana gelen pnömoni olgularında etken en kısa sürede tespit edilip hastaya uygun antibiyotik tedavisine başlanmalıdır. Seçilen antibiyotiklerde bebeğin sağlığı da göz önünde bulundurulmalıdır. 

Çocuklarda ve Bebeklerde Aspirasyon Pnömonisi

Çocuklarda en sık karşılaşılan tablo yabancı cisim aspirasyonudur ve zamanında müdahale edilmediği takdirde tekrarlayan pnömonilere yol açabilmektedir. Yenidoğanlarda ve küçük yaş gruplarında meydana gelen pnömoniler mutlaka acilen doktora götürülmeli ve hastanede tedavi edilmelidir. Çocuklarda aspirasyon pnömonisini önlemede en önemli basamak anne ve babanın eğitimi ve dikkatidir.

Aspirasyon Pnömonisi için Hangi Doktora Gidilir?

Aspirasyon pnömonilerinden şüphelenilen tüm durumlarda mutlaka doktora başvurulması gerekmektedir. Özellikle yaşlı hasta gruplarında gereken zamanda hastanelere başvurulmadığında tedavi süreci oldukça uzamaktadır ve komplikasyon geliştirme riski de çok daha fazla olup ölümle sonuçlanabilmektedir. Bu durumda başvurulması gereken bölümler acil servisler, göğüs hastalıkları uzmanları, yoğun bakım servisleri, enfeksiyon hastalıkları bölümü, göğüs cerrahisi ve konuşma ve dil terapisi bölümleri olabilir.

Oksijen yetersizliği olup solunum desteğine ihtiyaç duyan hastalar yoğun bakım servislerinde tedavi edilir. Hastada gelişen bazı komplikasyonlardan sonra göğüs cerrahisinin tüp takması gerekebilir. Yutma problemi olan riskli hasta gruplarında yutma değerlendirilir ve buna bağlı olarak dil terapileri ve konuşma terapisi verilebilir.