Beyin Metastazı

Beyin Metastazı Nedir?

Beyin metastazı; bir doku veya organda bulunan kanserin, beyne yayılım göstermesine denir. Kanserli bir dokuda bulunan kanser hücreleri; kan dolaşımı yoluyla beyne gelir ve beyinde tümör yapısı oluşturur. Bu durum beyin metastazı olarak adlandırılır.

Beyinde en sık karşılaşılan tümör türü beyin metastazlarıdır. Beynin kendi dokusundan gelişen diğer tüm beyin tümörlerinden daha fazla görülürler. Toplumda kansere sahip olan kişilerde, bu kanserin beyne metastaz(yayılım) yapma oranı % 20-50 arasında görülmektedir.

Beyne en sık metastaz erkeklerde akciğer kanseri, kadınlarda ise meme kanseri nedeniyle olur. Bu hastalar genellikle kafa içi basınç artışı semptomlarıyla(baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, kusma gibi semptomlar) hekime başvururlar. Yapılan araştırmalar sonucu beyinde metastatik (yayılım yapmış) tümör dokusu ve bu tümör dokusuna neden olan başka bir tümör bölgesine rastlanır.

Metastatik beyin tümörleri genellikle beynin  birden fazla bölgesinde görülen ve çoklu beyin tümörü olarak adlandırılan tümörlerdir. Bu tümörlerin beyne ne kadar yayılım gösterdiğinin bilinmesi; tedavi çeşidinin belirlenmesinde esas kriterdir.

Beyin metastazı evreleri tümörün boyutuna ve beyinde yayılım yaptığı bölgelere göre farklılık gösterir. Erken evre beyin metastazları boyut olarak küçük, genellikle tek bir odakta bulunan tümör iken, ileri evre beyin metastazları boyut olarak büyük, birden fazla sayıda odakta bulunan ve hastanın yaşam kalitesini oldukça düşüren tümörlerdir.  

Beyin Metastazı Belirtileri Nelerdir?

Beyin metastazı belirtileri beyne metastaz yapmış tümöre sahip hastaların 2/3 ‘ünde görülen belirtilerdir. Hastada oluşan belirtiler genellikle tümör dokusunun kafa içi basıncı arttırması dolayısıyla oluşur.

Beyin metastazı belirtileri;

• Baş Ağrısı: Baş ağrısı, beyin metastazına sahip hastalarda en sık görülen belirtilerden biridir. Hastalarda beynin içinde varolan tümör; beynin dış zarı olan dura mater adlı beyin zarının gerilmesine, bunun sonucunda da o bölgedeki sinirlerin uyarılarak baş ağrısı oluşturmasına neden olur.
• Bulantı ve Kusma: Beyin tümörüne sahip hastaların çoğunda görülen belirti bulantı ve kusmadır. Hastalarda tümörün kafa içinde oluşturduğu basınç etkisi; beyinde bulunan kusma merkezini uyarır ve kusmaya yol açar.
• Davranış ve Kişilik Değişiklikleri: Beynin ön(frontal) bölgesi, insanda karakter ve kişilik durumlarının yönetilmesinde rol oynar. Beynin ön lobuna metastaz yapmış tümörlerde; hastada ön lobun düzenli çalışması bozulur. Bu durum davranış ve kişilik değişikliklerine yol açar.
• Sürekli Uyku Hali: Beyin metastazına sahip hastalarda; tümöral dokunun sürekli çalışması hastada metabolizmanın yavaşlamasına ve sürekli uyku hali oluşumuna neden olabilir. Beyin metastazı uyku problemine sıklıkla neden olan bir hastalıktır.
• Nöbet Geçirme: Beynin bazı bölgelerinde oluşan beyin metastazı; bu bölgelerde aktivitenin artışına; bunun sonucunda da nöbet oluşumuna yol açabilir.
• Felçlik Geçirme: Beyin metastazı bazı durumlarda beyinde hareketten sorumlu bölgede oluşur ve beynin bu bölgesinin düzgün çalışmasını engeller. Bu durum felç oluşumuna yol açar.
• Görmede Azalma, Bulanık Görme: Beyin metastazına sahip ve beynin görme merkezine yayılmış tümörü olan hastaların bazılarında; görme merkezinde harabiyet oluşabilir. Bu durum hastada görmede azalma yada bulanıklık gibi şikayetlere neden olur.
• Kulakta Çınlama, İşitme Azlığı: Beyin metastazına sahip ve beynin işitme merkezine yayılmış tümörü olan hastaların bazılarında; işitme merkezinde harabiyet oluşur. Bu durum kulakta çınlama, işitme azlığı gibi semptomlara yol açabilir.
• Konuşma Bozuklukları: Beyin tümörü bazı durumlarda beynin konuşmayla ilgili bölgesini etkileyip konuşma bozukluklarına yol açabilir.
• Koku Duyusunun Kaybı: Bazı metastatik beyin tümörleri beyinde koku alma ile ilgilenen bölgede gelişip koku alma duyusunu etkiler ve bu duyunun ortadan kalkmasına neden olur.

Beyin Metastazı Nedenleri(Risk Faktörleri) Nelerdir?

Beyin metastazı; vücudun herhangi bir yerinde bulunan kanserli dokudaki hücrelerin kan dolaşımı yoluyla beyne gitmesi; sonrasında bu hücrelerin beyinde çoğalarak tümöral doku halini alması sonucu oluşur. Beyne en sık metastaz(yayılım) yapan kanser türleri;

• Akciğer Kanseri
• Meme Kanseri 
• Tiroid Kanseri
• Mide Kanseri
• Böbrek Kanseri
• Kolon(Kalın Bağırsak) Kanseri
• Deri Kanseri(Malign Melanom) gibi kanserlerdir. Bu kanserlerin oluşum nedeni tam olarak bilinmese de; radyasyon, kimyasallara maruziyet, bazı virüsler, güneş ışınları, tüketilen bazı gıdalar kanser oluşumuna neden olabilir.

Beyin Metastazı Teşhisi

Beyin metastazı vücudunun belli bir bölgesinde kanser bulunan kişilerde bu kanserin beyne yayılım yapması sonucu oluşur. Bu kişilerin daha önceden kanserinin var olması, sürekli takip altında bulunmalarına neden olur. Bu kişiler beyin metastazına ait herhangi bir belirti gösterdiğinde; teşhis için pek çok yönteme başvurulur. Bu yöntemler;

• Anamnez: Anamnez hastanın hastalığı hakkında var olan şikayetlerini dile getirmesi durumudur. Beyin metastazına sahip hastalar beyinde tümör varlığı sonucu gelişen kafa içi basınç artışı semptomlarından yakınırlar. Bu semptomlar baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı ve kusma gibi belirtilerdir. Hastaların bazıları işitme azlığı, bulanık görme, hareket kısıtlılığı yada ani gelişen felçlikle de hekime başvurabilirler. Hekim hastanın şikayetlerini dinler, bu şikayetlerin ne zamandır var olduğunu sorgular. Ardından fizik muayeneye geçer.
• Fizik Muayene: Fizik muayenede hekim hastanın görme ve işitme muayenesini yapar. Görme muayenesinde hekim hastaya görme tablosunda bulunan harflerin ne kadarını görebildiğini sorgular. İşitme muayenesinde hastanın işitebildiği ses aralığı değerlendirilir. Hekim hastanın hareket kısıtlılığını ve güç muayenesini yaptırmak için çizgi üzerinde yürütme, parmaklarını kuvvetlice sıktırma, hastanın gözleri kapalıyken kollarını uzatmış  bir şekilde dengede durup durmadığını kontrol eder.
• Manyetik Rezonans Görüntüleme: Manyetik rezonans görüntüleme manyetik alan kullanarak görüntünün oluşturulduğu bir görüntüleme yöntemidir. Bu yöntemle hastanın beyin bölgesinde var olan tümörün çapı, bulunduğu bölge, çevre dokularla ilişkisi değerlendirilir. Tanı çoğunlukla bu şekilde konur.
• PET(Pozitron Emisyon Sintigrafisi): Bu yöntem hastada beyin metastazına yol açan tümörün nerede bulunduğu hakkında fikir verir. Bu teşhis yönteminde hastaya belli başlı bazı radyoaktif maddeleri içeren sıvı içirilir. Ardından vücutta bu sıvının tutulum yerine göre tümörün bulunduğu lokalizasyon(bölge) tespit edilir. Bu tespit edilen bölge hastada daha önceden çekilmiş bilgisayarlı tomografi ile birleştirilerek hastada tümörün bulunduğu organ tam olarak tespit edilir.

Beyin Metastazı Tedavisi

Beyin metastazı tedavisinde kemoterapi, radyoterapi, gamma knife tedavisi ve cerrahi girişim yöntemlerine başvurulur. Tedavi için hangi yöntemin kullanılacağı; hastadaki tümörün boyutuna ve sayısına göre farklılık gösterir.

Metastatik beyin tümörleri tedavi edilmezse yaklaşık 1 ay içerisinde hastanın ölümüne neden olur. Bu durum hastada tanı ve tedavinin acil olarak uygulanmasını gerektirir. Beyin metastazı kurtulma şansı; hastanın erken tanı alması ve tedavi edilmesi ile doğru orantılı olarak artar.

Kemoterapide hastaya tümör hücrelerini öldürmeye yönelik bir takım ilaçlar verilir. Bu sayede tümör hücrelerinin küçülmesi ve ölmesi amaçlanır. Ancak kemoterapi beyin metastazında sık kullanılan bir tedavi yöntemi değildir. Beyin metastazı son evre olan hastalarda başka tedavi seçeneği bulunmadığı için son umut olarak uygulanan bir tedavi yöntemidir.

Radyoterapide hastaya belli bir süre boyunca(yaklaşık 10 gün) ışın tedavisi uygulanır. Bu sayede tümör hücrelerinin küçülmesi ve ölmesi amaçlanır. Meme kanseri, küçük hücreli akciğer kanseri gibi tümörlerin beyne yaptığı metastaz radyasyon tedavisine oldukça duyarlıdır. Ancak böbrek kanseri kolon kanseri, deri kanseri gibi bazı kanserlerin beyne metastazı radyoterapiye dirençli olabilir. Bu durumda radyoterapide kullanılan doz arttırılır yada başka tedavi yöntemlerine başvurulur. Radyoterapinin yan etkileri arasında saç dökülmesi, bulantı, kusma ve beyin ödemi gibi semptomlar görülebilir. İlerleyen dönemlerde ise hastalarda beyin atrofisi (beyin küçülmesi), beyin hasarı, demans (unutkanlık) görülebilir.

Gamma knife tedavisi gamma ışınları kullanılarak yapılan bir tedavi yöntemidir. Halk arasında kansız- bıçaksız beyin ameliyatı olarak da bilinir. Bu tedavi yönteminde gamma ışınlarının oluşturduğu ışın demeti adeta bir bıçak gibi davranarak tümörlü dokunun sağlam beyin dokusundan ayrılmasını ve küçülmesini sağlar. Bu yöntem direkt olarak tümör dokusuna etki ettiği için radyoterapiye göre daha faydalı, daha az yan etkili ve tekrar tekrar kullanılabilen bir yöntemdir. Beyin metastazı kurtulma şansı en fazla olan tedavi yöntemi gamma knife tedavisidir. 

Cerrahi girişimde hastada tümörün bulunduğu bölge ameliyatla açılıp tümör çıkarılır. Agresif bir tedavi yöntemi olup beyin metastazında pek tercih edilmeyen bu yöntem; genellikle diğer tedaviler için uygun olmayan hastalarda uygulanan bir tedavi yöntemidir.

Beyin Metastazı Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Beyin metastazı tanı konulduğunda mutlaka acil tedavi gerektiren, tedavi uygulanmadığında yaklaşık 1 ay içerisinde hastanın ölümüne neden olan bir rahatsızlıktır. Bunun dışında hastada tümörün yarattığı kafa içi basınç artışı; özellikle sabah saatlerinde olan şiddetli baş ağrısına, fışkırır tarzda kusmalara, sürekli bulantı ve halsizlik haline neden olur. Tedavi uygulanmayan hastalarda görme ve işitme problemleri, hareket kısıtlılığı yada felçlik geçirme gibi semptomlara da rastlanabilir.

Beyin metastazına sahip hastalarda metastaza yol açan tümör çoğunlukla tedaviye yanıt alınamayan meme, mide, akciğer yada böbrek gibi organların kanseridir. Beyin metastazının tedavisinin yanında bu organlarda gelişen tümörlerin de tedavi edilmesi gerekmektedir. Bu tümörler tedavi edilmezse; beyin metastazı büyür ve hastanın ölümüne neden olabilir. Özellikle akciğer kanseri beyin metastazı yaşam süresi oldukça kısadır. Malign melanom beyin metastazı yaptığında da yaşam süresi kısalır. 

Beyin Metastazına Ne İyi Gelir? Ne İyi Gelmez?

Beyin metastazında yapılabilecek en iyi uygulama hastalığa olabildiğince erken tanı koyup tedavi uygulamaktır. Tedavi edilmeyen beyin metastazına sahip hastalarda yaşam süresi yaklaşık 1 ay kadardır. 

Beyin metastazı, vücutta bulunan bir tümörün beyne yayılım göstermesinden dolayı oluştuğu için; hastalar tümör gelişimini önlemek adına bazı davranışları uygulayabilir. Bunlar;

• Güneş ışınından kaçınmak, güneşe çıkmadan önce yüksek faktörlü güneş kremi kullanmak 
• Fast food tarzı gıdalardan uzak durmak 
• Sebze ve meyve ağırlıklı beslenmek
• Bol su tüketmek 
• Radyasyon ışınından kaçınmak
• Kimyasal maddelerden uzak durmak 
• Stresten olabildiğince uzak kalmak  gibi davranışlardır. 

Vücudunda bir tümör bulunan ve bu tümörden dolayı tedavi altında olan hastalar, beyin metastazına karşı sürekli takip altında tutulmalı; metastaza dair herhangi bir semptom yaşadığında mutlaka bir hekime başvurmalıdır.

Beyin Metastazında Kullanılan İlaçlar

Beyin metastazının esas tedavisi radyoterapi, gamma knife tedavisi ve cerrahi girişim oluşturur. Ancak hastaların bazılarında bu tedavi yöntemleri kullanılamaz. Bu durumda hastalarda  semptomları gidermeye yönelik yada yaşam süresini uzatmaya yönelik ilaç tedavisi uygulanabilir. Bu tedavide kullanılan ilaçlar;

• Oral Steroid Tedavisi: Bu tedavi hastada oluşan beyin ödeminin(beyin şişliği) önüne geçilmesini sağlar. İçerik olarak kortizon barındıran bu tedavinin yan etkileri arasında kilo artışı veya kaybı, saç dökülmesi, yüzde kızarıklık ve şişlik, ciltte sivilcelenme, kıllanma artışı, deri renginde koyulaşma gibi yan etkilerdir. Bu yan etkiler hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında ilaca ara verilmeli ve mutlaka bir hekime başvurulmalıdır.
• Kemoterapi: Kemoterapi belli başlı bazı ilaçların ağızdan yada damar yolu ile verilerek hastada varolan tümörün küçülmesini amaçlar. Kemoterapi beyin metastazına sahip hastalarda sık kullanılan bir yöntem değildir. Ancak hasta diğer tedavi seçenekleri için uygun değilse; bu durumda kemoterapiye başvurulur.  Kemoterapi ilaçları içerik olarak temozolomid ve bevacizumab gibi maddeler barındırır. Bu ilaçların yan etkileri arasında saç dökülmesi, ciltte kuruluk ve kızarıklık, hipertansiyon oluşumu(tansiyonun yüksek olması), bazı böbrek problemleri, hafif mukozal kanamalar (burun kanaması gibi) görülebilir. Bu belirtiler hastayı telaşlandıracak düzeyde artınca bir hekime başvurulması gerekir.
• İnterferon: İnterferonlar, tümöral doku ile savaşması için bağışıklık sistemini uyaran vücut proteinleridir. Bu ilaçlar tümöre giden kan akımını azaltarak tümörün küçülmesine yardımcı olur. İnterferonun en sık görülen yan etkisi ilacın kullanımı sonucu 24 saat içinde oluşan grip benzeri şikayetlerdir. Bu durum hastada yorgunluk, halsizlik, baş ağrısı, ateş, kas ağrıları; bu semptomlara bağlı olarak konsantrasyon bozukluğu, anksiyete gibi semptomlar görülebilir. İnterferonun sık görülmeyen diğer yan etkileri ise anemi(kansızlık), böbrek bozuklukları gibi semptomlardır. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında hekimle iletişime geçilmelidir.
• Ağrı Kesici İlaçlar: Bu ilaçlar hastada kafa içi basınç artışından dolayı oluşan baş ağrısını geçirmeye yönelik ilaçlardır. İçerik olarak parasetamol, ibuprofen, naproksen, diklofenak gibi maddeler barındırır. Bu ilaçların yan etkileri arasında baş dönmesi, bulantı, kusma, ciltte kızarıklık, kabızlık, ishal gibi semptomlar görülebilir. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında ilaca ara verilmeli ve mutlaka bir hekime başvurulmalıdır.

Beyin Metastazı Ameliyatı

Beyin metastazının esas tedavisini gamma knife tedavisi ve radyoterapi oluşturur. Cerrahi girişimin tedavide pek bir rolü yoktur. Çünkü beyi metastazında var olan tümörler çoğunlukla birden fazladır ve beynin Farklı lokalizasyonlarında(bölgelerinde) bulunur. Bu durum hastada cerrahi tedavi ile tümörün tamamen temizlenmesi şansını azaltır. Yine de gamma knife tedavisi veya radyoterapiye uygun olmayan hastalarda cerrahi girişimle tümörü küçültme yada alınabilecek bir tümörde tümörün tamamını almak için cerrahi girişime başvurulabilir.

Beyin metastazı ameliyatından önce hasta genel anestezi altında (tüm vücudun uyuşturulduğu anestezi türü) uyutulur. Tümörün bulunduğu bölgenin deri tabakasındaki saç tıraş edilir. Ardından ameliyata başlanır.

Ameliyatta hastanın cilt ve cilt altı dokuları kesilir. Kas tabakaları çıkarılır. Hastada tümörün üzerinde bulunan kemik çıkarılır. Ardından hastada beyin dokusunu dıştan saran ve beyni darbelerden koruyan dura mater adlı zar kesilerek beyin dokusuna ulaşılır. Beyin dokusuna ulaşıldığında hastada tümörün bulunduğu bölge sağlam beyin dokusundan dikkatlice ayırılarak tümör temizlenmeye çalışılır . Tümör temizlendikten sonra hastada kanama durumunun varlığı kontrol edilir. Ardından hastada sırayla dura mater, kemik, cilt altı ve cilt dokuları dikilerek ameliyat tamamlanır.

Hasta ameliyat sonrası birkaç gün yoğun bakımda gözlem altında tutulur. Herhangi bir komplikasyon görülmediği durumlarda hasta servise alınır. Serviste de birkaç gün yatan hastanın herhangi bir problemi oluşmazsa taburcu edilir. Hasta taburcu edildikten sonraki süreçte belli zamanlarda hastaneye gidip manyetik rezonans görüntüleme (MR) çektirerek takip altında tutulur.

Gebelikte Beyin Metastazı

Anne adayında var olan bir tümör beyne yayılım gösterdiğinde beyin metastazı olarak adlandırılır. Gebelikte beyin metastazı sık olmasa da rastlanabilir bir hastalıktır. Bu durum hem anne adayının, hem de bebeğin hayatını tehlikeye attığından dolayı oldukça mühimdir.

Gebelik döneminde bazı hastalıkların şikayetleri azalabilirken; bazı hastalıklarda şikayetler artabilir. Beyin metastazına sahip anne adaylarında şikayetler genellikle artma eğilimi gösterir.

Anne adayı var olan tümör dokusunun yanında bir de beyin metastazı yaşarsa, bu durumda kafa içi basınç artışı semptomları olan şiddetli baş ağrısı, bulantı, fışkırır tarzda kusma, baş dönmesi gibi şikayetlerden yakınır. 

Anne adayında beyin metastazının tedavisinde tıpkı diğer yetişkinlerde olduğu gibi gamma knife tedavisi veya radyoterapiye başvurulur. Ancak bu işlemler radyasyon içerdiği ve bu radyasyon bebek için anormali yaratacak düzeyde olduğu için tedavide aile ile birlikte karar verilir. Erken dönem gebelikte ailenin kararıyla gebelik sonlandırılabilir. İleri dönem gebelikte ise bebek sezeryan işlemi ile doğurtularak bir an önce annenin tedavisine başlanılır.

Bebek ve Çocuklarda Beyin Metastazı

Bebek ve çocuklarda beyin tümörleri genellikle beynin kendi dokusundan gelişen tümörlerdir. Ancak nadiren de olsa vücutta bir bölgede bulunan tümörün beyne yayılım gösterip beyin metastazına yol açması da rastlanabilir bir durumdur. Bu durumda hastada beyin metastazının tedavisi ile birlikte beyin metastazına yol açan tümör bulunmalı ve tedavi edilmelidir.

Çocuklarda beyin metastazının tedavisinde; Çocuk Onkolojisi Uzmanı, Çocuk Sağlığı ve Hastalığı Uzmanı, Pediatrik Nöroşirurji(Çocuk Beyin Cerrahisi) Uzmanı ortak bir tedavi yöntemi uygularlar. Tıpkı yetişkinlerde olduğu gibi bebek ve çocuklarda da esas tedavi Gamma Knife tedavisi ve Radyoterapi uygulamasıdır. Ancak bu yöntemlerin uygulanamadığı hastalarda kemoterapi veya cerrahi girişime başvurulur. Çocuklarda beyin metastazının cerrahi tedavisini Çocuk Beyin Cerrahı uygular.

Beyin Metastazı için Hangi Doktora Gidilir?

Beyin metastazı vücudun belli bir bölgesinde tümörü bulunan kişilerde bu tümörün beyne yayılması ve burada tümöral doku oluşturması sonucu oluşur. Bu hastalar vücutlarında tümör barındırdıkları için zaten Onkoloji bölümü tarafından takip edilmektedirler. Ancak bazı durumlarda hastalar sadece beyin tümörüne ait bulgularla hekime başvurup metastatik beyin tümörü (başka bir bölgeden yayılım göstermiş beyin tümörü) tanısı alabilirler. 

Beyin metastazı ile esas olarak ilgilenen, hastalığa tanı koyan ve tedavi uygulayan bölüm Beyin ve Sinir Cerrahisi bölümüdür. Beyin metastazında gerekli cerrahi tedaviyi de yine beyin cerrahisi bölümü uygular.

Beyin metastazına sahip hastalarda uygulanacak medikal tedavi ve radyasyon tedavisi beyin cerrahisi, onkoloji ve radyolojinin ortak girişimi ile yapılır. Hastalarda belli bir süre medikal yada radyolojik tedavi ile tümör küçültüldükten sonra cerrahi girişim de uygulanabilir.

Hastalar baş ağrısı, baş dönmesi, kulak çınlaması, işitme ve görme bozukluğu, konuşma ve koku almada bozukluk gibi belirtiler yaşadığında mutlaka bir hekime başvurmalıdır.