Fibrozit

Fibrozit Nedir?

Fibrozit diğer adıyla Fibromiyalji sendromu (FMS), genel kas-iskelet ağrısı yanı sıra hastanın belirli ağrı noktalarında hassasiyetle kendini gösterebilen kronik, yani uzun süreli olan bir hastalıktır. Bu ağrı noktalarına hassas noktalar da denilmektedir. Bunlara ek olarak çeşitli diğer fiziksel ve psikolojik belirtilerle ilişkilidir. Hastalığın seyri sırasında çıkan farklı belirtiler tek bir nedene bağlı olmayıp, birden çok nedenden dolayı ortaya çıkabileceğinden, eskiden fibromyalji olarak adlandırılan bu hastalık artık fibromyalji sendromu olarak bilinmektedir. Fibromiyalji sendromu romatizmal hastalıklar grubuna dahildir ve buna göre romatoloji odaklı dahili uzmanlar tarafından tedavi edilmektedir. Ortalama olarak, kadınlar erkeklerden 9 kat daha sık hastalanmakta ve bazı ailelerde daha sık görülmektedir.

Fibrozit aslında yaygın görülen bir hastalıktır. Türkiye’de her yıl yaklaşık 100 bin kişiye yeni FMS tanısı konulmaktadır ve bu sayı gittikçe artmaktadır. Fibrozitin kesin nedenleri bilinmemektedir. 

Çeşitli tedavi yaklaşımları ile hastalık hafifletilebilir. Tam bir tedavi nadirdir ve genelde mümkün değildir.

Fibrozit Belirtileri Nelerdir?

Hastaların hepsinde fibrozitin karakteristik belirtisi olan vücudun her yerinde kronik ağrı ve kas gerginliği mevcuttur. Hastalarda çoğu zaman piskolojik şikayetler de eşlik etmektedir. Fibrozit tanısı için ağrı genellikle vücudun belirli bölgelerine odaklanmış ve en az üç aydır var olması gerekmektedir. Boyun, sırt, kollar, bacaklar ve göğüs sıklıkla etkilenmiştir. Etkilenenler genellikle koku, soğuk, gürültü ve parlak ışık gibi uyaranlara çok hassas olup tepki vermektedirler. Fibromiyalji hastalarının ağrıya duyarlılığı artmıştır. Kronik kas-iskelet ağrısı, yorgunluk, uykuya dalmada güçlük ve uykuya meyilli olma gibi temel belirtiler fibrozit hastalığı için karakteristiktir. Belirtilerin yoğunluğu ve şiddeti her gün aynı değildir. Ağrısız geçen günler de bazen vardır.

Fiziksel fibromiyalji belirtileri:

• Eklem ve kas ağrısı
• Ağrılı basınç noktaları (hassas noktalar)
• Tendonlarda ağrı
• Sertlik
• Yanma tarzında ağrı
• Baş ağrısı, migren
• Genellikle karın ağrısı, kabızlık veya ishal ile ilişkili irritabl bağırsak sendromu
• İrritabl mesane (sürekli idrara çıkma ihtiyacı)
• Uyumakta zorluk (uykuya dalmada veya uykuda kalmada zorluk)
• Yorgunluk ve bitkinlik
• Konsantrasyon zorluğu
• Ellerde ve ayaklarda bazen yüzde şişlik hissi
• Hassas mukoza zarları
• Huzursuz bacak sendromu
• Ağrı uyaranlarına artan reaksiyon (hiperaljezi)
• Düşük ağrı eşiği: Başkalarının ağrılı olarak algılamadığı uyaranlar ağrılı olarak algılanır (allodini)

Fibrosit genellikle duygusal şikayetlerle ilişkilendirilir. Sinirlilik, iç huzursuzluk, keyifsizlik ve dürtü kaybı gibi depresif belirtiler özellikle yaygın olarak görülmektedir. Fibromiyaljiden etkilenenlerin yaklaşık yüzde 30'unda depresyon tanısı konulmaktadır.

Aşırı duyarlılık : Fibromiyaljili kişiler genellikle koku, gürültü veya ışık gibi uyaranlara karşı özellikle hassastırlar. Bozulmuş vücut düzenlemesinin bir sonucu olarak temel belirtilere ek olarak başka belirtiler ortaya çıkmaktadır. Bu tür belirtiler arasında artan titreme (tremor), aşırı terleme (hiperhidroz), azalmış tükürük ve soğuk parmaklar bulunmaktadır. Fibromiyalji belirtileri olan kişilerde kramp ve ishal ile birlikte irritabl bağırsak sendromu da yaygın olarak görülmektedir.

Zihinsel fibromiyalji semptomları:

• Depresyon
• İç huzursuzluk
• İlgisizlik
• Anksiyete bozuklukları

Fibrozit Nedenleri Nelerdir?

Fibrozit hastalığının ortaya çıkma nedeni henüz bulunamamıştır. Bazı hastalarda tetikleyici olarak başka bir hastalık bulunabilir (ikincil fibromiyalji sendromu), çoğu durumda ise nedeni bilinmemektedir (birincil fibromiyalji sendromu).

Fiziksel, biyolojik, psikososyal stres faktörleri ve genetik yatkınlık ile birlikte endokrin ve merkezi sinir reaksiyonlarını tetikleyerek ağrı, yorgunluk, uyku bozuklukları gibi FMS belirtilerinin ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu etkenler arasında bireysel farklılıkların olduğu düşünülmektedir.

Hangi faktörlerin FMS'yi tetikleyebileceği henüz netlik kazanmasa da FMS'li hastalarda daha sık ortaya çıkan veya değişen çeşitli faktörler tespit edilmiştir. Fibrozit hastalarının beynindeki ağrı için yanlış programlanmış bir bellek belirlenmiştir. Sürekli bir ağrı uyaranı, sinir hücrelerinin hassasiyetini artırmakta ve ağrı uyarısı olmasa bile aktif kalabilmektedir. Özellikle kişinin hassas noktalarında oluşan bu ağrı, yani beyindeki ağrı işleme ve algılama bozukluğunun bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Bu durum aynı zamanda ağrılı bölgelerde neden şu ana kadar hiçbir patolojik değişiklik veya iltihap belirtisinin bulunmadığını da açıklamaktadır.

FMS hastalarında beyindeki ağrı algısının kontrol sistemlerinde değişiklikler olduğu bilinmektedir. Normalde ağrıyı bastırmaktan sorumlu olan beynin önemli nörotransmiterleri (örneğin Serotonin) ‘down-regüle edilir’ ve daha az salınmaktadır. Görevi etkilenen kişinin ağrısını beyine bildirmek olan P maddesi gibi diğer maddeler giderek daha fazla oluşmaktadır.

Hastalığın başlangıcı genellikle aşırı stres, aşırı iş yoğunuluğu ve aile stresi ile ilişkilendirilmektedir. Etkilenenler genellikle kendilerinden yüksek talepleri olan kişiliklerdir. Kriz durumları, çatışmalar ve hatta hormonal değişiklikler bu durumda iç gerilime yol açabilir. Kollara ve bacaklara yayılan ağrı, uyku bozuklukları, omuz, boyun ve sırt ağrıları daha sonra genel ağrı tablosu karşımıza çıkabilir. Ayrıca sigara, obezite ve fiziksel aktivite eksikliği gibi yaşam tarzı faktörleriyle de ilişkisi olduğu bulunmuştur.

Klinik tabloyu çeşitli dış faktörler etkileyebilir.

Bunlar şunları içerir:

• Aile ve işteki çatışmalardan, ölümlerden vb. Kaynaklanan zihinsel stres
• Çocukluk ve yetişkinlikte fiziksel ve cinsel istismar
• Depresyonlar
• Uyku eksikliği
• Fiziksel aşırı yük
• Yaralanmalar
• Ciddi hastalıklar
• Yanlış duruş, eklemlerdeki bağların zayıflığı
• Havanın değişmesi, nemli ve soğuk hava

Fibrozit Teşhisi

Muayene eden hekim hastadan önce belirtiler hakkında ayrıntılı bilgi alacaktır. Bu süreç tıpta anamnez, yani tıbbi öyküyü sorgulama olarak bilinmektedir. Vücudun hangi bölgelerinde ağrının ortaya çıktığı önemlidir. Sağlık sorunlarının günlük yaşamı ne kadar etkilediği de öndemlidir. Hekim ayrıca önceki veya mevcut hastalıkları ve ilaç kullanımını da sorgulayacaktır. 

Fizik Muayene

Bu ilk basamakta yapılan anamnezi genellikle fizik muayene izlemektedir. Hekim ayrıca genellikle vücudun belirli bölgelerindeki ağrıya duyarlılığı kontrol edecektir. Bunu yapmak için, parmakları ile belirli kasların bulunduğu bölgelerde ve eklem yerlerinde veya tendon geçişlerinde bulunan 18 tanımlı noktaya (hassas noktalar = basınç noktaları) bastırmaktadır.

Laboratuvar testleri

Fibromiyalji hastalığı laboratuvar testleriyle tespit edilememektedir. Laboratuvar değerleri genellikle normal olarak bulunmaktadır.

Ancak belirtilerin diğer olası nedenlerini bulmak için kan testi yararlı olabilir.

Olası iltihaplanmanın tespiti için kan sayımı testi yaparak sedimantasyon oranı ve C-reaktif proteinine bakılabilir. Kreatinin kinaz adı verilen kandaki belirli bir kas enziminin belirlenmesi ile kas hastalıkları şüphesi doğrulanabilir. Kronik kalsiyum fazlalığı da eklem ve kemik ağrısına neden olabileceğinden kan serumundaki kalsiyum miktarı belirlenmelidir.

Tiroid bezinin işlev bozukluğunu dışlayabilmek için kandaki TSH hormonun konsantrasyonu ölçülmektedir. Tiroid bezi yetersiz çalışmakta ise, tiroid uyarıcı hormon (TSH) miktarı genellikle artmış olarak bulunmaktadır. TSH artışı kas güçsüzlüğüne, yorgunluğa ve konsantrasyon sorunlarına yol açabilir.

Belirtiler fibrozit tanısını desteklemekte ve diğer nedenler dışlanmış veya olasılığı düşük ise, daha fazla test yapmak mantıklı değildir.

Fibrozit Tedavisi

Fibromiyaljinin kesin tedavisi bulunmamaktadır. Hastalığın organlar, kaslar, bağlar veya tendonlar üzerinde hiçbir zararlı etkisi yoktur. Bu nedenle, hastaların hastalıkla yaşamayı öğrenmeleri önemlidir. Fibromiyaljinin ciddiyetine bağlı olarak, doktorlar ve terapistler farklı bileşenlerle multimodal tedavi, yani birden fazla tedavi yöntemi içeren tedavi programı önermektedir. Belirtilerin şiddeti hastadan hastaya değişiklik gösterdiğinden tedavi için genel bir tedavi programı uygulamak mümkün değildir. Her bir fibromiyalji hastasının tedavisi kişiye özel olarak planlanmalıdır. Bu nedenle hastalara, kendileri için kişisel olarak neyin iyi neyin iyi olmadığına çok dikkat etmeleri önerilmektedir.

Spor ve gevşeme teknikleri

Hastalığın tedavisinde, destekleyici psikoterapi ile birlikte kişiye özel uyarlanmış dayanıklılığı artırmaya yönelik spor dallarının özellikle etkili olduğu kanıtlanmıştır. Eğitim yoluyla hastalar, kendi aktiviteleri yoluyla belirtilerini hafifletmeyi imkanlarına göre öğrenmelidir. Örneğin:

• Bisiklete binme, yürüyüş, yüzme, su jogging, dans etme bu sporlar arasında sayılabilir. 
• Kuvvet antrenmanı (orta dereceli)
• Fonksiyonel eğitim 
• Stres ve ağrıyla daha iyi başa çıkmak için gevşeme teknikleri. Örneğin: meditasyon, qigong, tai chi, yoga, aşamalı kas gevşetme, otojenik eğitim

Fibrozit hastalığının şiddetine bağlı olarak spor performansı değişeceği için, hasta kendi yük limitini kendisi bulup kendisi belirlemesi gerekmektedir. Hasta kendisini fazla yormamalı ve fiziksel sınırlar aşılmamalıdırlar.

Bilişsel davranışçı terapi

Fiziksel egzersizlere ek olarak, hastalar psikoterapiden yararlanabilirler. Bunu yaparken, hastanın ağrıyı farklı algılaması ve aynı zamanda farklı şekilde yüzleşmeyi öğrenebilmesi amaçlanmaktadır. Bilişsel davranışçı terapi ile hastanın şikayetleri tamamen geçmemektedir, ancak ağrıyla daha kolay başa çıkmanın yolları öğrenilmektedir. Bu yöntem hastalara büyük bir rahatlama sağlayabilir. Tedavi eden terapistle birlikte, hastayı olumsuz etkileyen düşünce ve algı kalıpları incelenmektedir. Buna dayanarak, ağrı algısını kalıcı bir pozitif şekilde değiştiren yeni davranış stratejileri geliştirilebilir ve öğrenilebilir.

Fibrozit Hastalığının İlaç Tedavisi

Ağrı algısını azaltmak amaçla antidepresanlar

Düzenli olarak ve uzun süreli ağrı çekmek hasta için büyük bir yük olabilir. Eğer ağrı, hastanın günlük aktivitesini kısıtlayacak kadar şiddetli algılanmakta ise, bazı antidepresanlar yardımcı olabilir.

Anksiyete ve depresyon için antidepresanlar

Fibromiyalji hastaları genellikle anksiyete veya depresyon gibi ek rahatsızlıklardan şikayetcilerdir. Burada bilişsel davranışçı terapiye ek olarak antidepresanlar da yardımcı olabilir. Beyindeki haberci maddelere etki ederler ve böylece depresif belirtileri azaltabilir ve ağrıyı hafifletebilirler. Bu amaçla genellikle seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar) ve trisiklik antidepresanlar reçete edilmektedir. Öncelikli olarak amitriptilin etken maddesi kullanılmaktadır.  Trisiklik antidepresanlar birçok insanda derin kas ağrısını azaltabilmekte ve hatta daha iyi uyumalarına yardımcı olabilmektedir.

Ağrı kesiciler

Fİbrozit hastalarında yaygın olarak kullanılan ağrı kesici ilaçların çok az etkili olduğu veya hiç etkili olmadığı kanıtlanmıştır. Ayrıca fibromiyalji hastalığı iltihaplanma ile ilişkili olmadığından ibuprofen, asetilsalisilik asit veya parasetamol gibi iltihap önleyici ilaçlar önerilmemektedir. Bu aynı zamanda kortizon için de geçerlidir. Opioid içeren ilaçlar da genellikle etkili değildir. Tramadol ilacı bir istisnadır. Çok belirgin belirtileri olan hastalar bu ilaçtan yararlanabilir. Tramadol aynı zamanda hafif bir antidepresan, anti-anksiyete ve sakinleştirici etkiye sahiptir.

Antikonvülsanlar

Bu grup ilaçlar aslında epileptik nöbetleri tedavi etmek veya önlemek için kullanılmaktadır. Ancak fibromiyalji tedavisinde de bir yere sahiptirler. Antikonvülsanlar hem ağrıyı hafifletebilme hem de uykuyu düzenleyebilme etkisine sahiptirler. Örneğin pregabalin, ağrının iletilmesinden sorumlu olan haberci maddeleri engellemektedir. Özellikle çok şiddetli ağrısı olan hastalar ilaçtan fayda görebilir. Baş dönmesi, kilo alımı ve kollarda ve bacaklarda ödem olası yan etkilerdir.

Fibrozit Tedavi Edilmezse

Fibromiyalji nörolojik bir ağrı algılama ve işleme bozukluğudur. Kas ve eklemlerdeki kronik yaygın ağrı kalıcı hasara neden olmamaktadır. Hastalığın tedavisi yoktur. Karmaşık belirtiler nedeniyle hastalığın seyri herkes için farklıdır. Genellikle belirtilerin az olduğu veya hiç olmadığı süreleri şiddetli belirtilerin görüldüğü zamanlar takip etmektedir. Sık ve uzun süreli ağrılar hastalarda genellikle duygusal sorunlara yol açmaktadır.

Fibrozit İçin Hangi Doktora Gidilmeli?

Eğer uzun zamandır süren, özellikle belirli bölgelere yayılmış ve sık sık tekrarlayan kas-iskelet ağrılarınız mevcut ise bir doktora başvurmanız genellikle tavsiye edilmektedir. Fibrozit hastalığı hastaların yaşamlarını önemli ölçüde kısıtlayacağından bir doktor tarafından hastalık hakkında açıklama ve kalıcı hasarın kalmayacağını duymak hastaların kaygılarını az da olda azalacaktır. İlk başvurulacak merkez genellikle aile hekimliğidir. Eğer aile hekimi bir fibrozit hastalığından şüphelenmekte ise sizi bir uzmana yönlendirecektir. Örneğin romatizmal hastalıklar, ortopedik sorunlar veya akıl hastalıkları gibi diğer olası hastalık nedenlerinin dışlanması gerekebilir.