Kurşun Zehirlenmesi

Kurşun Zehirlenmesi Nedir?

Kurşun zehirlenmesi, herhangi bir biçimde kurşunun vücutta aylar veya yıllar boyunca birikmesi ile oluşan ölümcül zehirlenmedir. Küçük miktarlarda kurşun birikmesi bile ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Kurşun, vücutta hiçbir fonksiyonu olmayan zehirli bir metaldir. Çok yüksek seviyelerde kurşun zehirlenmesi ölümcül olabilir. Toplum genelinde endüstriyel kirlenmenin artmış olması ile kurşun zehirlenmesi vakalarında da artış görülmektedir. Bu nedenle, sanayi çalışanları ve büyüme çağındaki çocuklar ciddi risk altında olması nedeniyle tarama testleri bu kişilere belli periyotlarla yapılmalıdır. 

Eski binalardan çevreye yayılan kurşun içeren toz bulutları, kurşun bazlı boyalar ve oyuncaklar çocuk ve yaşlılarda en yaygın kurşun zehirlenme kaynaklarıdır. Kurşunun endüstrideki kullanımı nedeniyle hava, su ve toprak kurşun ile kirlenerek insanların kurşun ile zehirlenme riskini artırmaktadır. 

Kurşun zehirlenmesi tedavisi olan bir zehirlenmedir. Lakin kurşun zehirlenmesinin vücutta oluşturduğu hasarın tedavisi mümkün değildir. Ancak alınabilecek basit önlemler ile kurşun zehirlenmesinden korunmak mümkündür. 

Kurşun Zehirlenmesi Belirtileri  

Kurşun zehirlenmesinin klinik gidişatı hastaların yaşına, maruz kalınan kurşunun miktarına ve maruziyetin süresine bağlı olarak büyük ölçüde değişir. Organik kurşunlar, yağ çözünürlüğünün daha yüksek olması nedeniyle, daha fazla zehirlenmeye yol açar ve ağırlıklı olarak nörolojik (sinir) sistemini etkiler. Büyüme çağındaki çocuklar, sindirim sistemlerinin kurşunu daha kolay emmesi sebebiyle erişkinlere göre kurşundan daha çok etkilenme eğilimindedirler. Özellikle kurşun metali bazı vücut sistemleri üzerinde ciddi hasarlar bırakmaktadır. 

Sinir sistemi, kurşun zehirlenmesine karşı en savunmasız sistemdir. Çocuklarda daha çok merkezi sinir sitemi etkilenirken yetişkinlerde ise çevresel sinir sitemi daha çok etkilenir. Çocuklarda görülen belirtiler arasında mizaç (duygudurum) bozuklukları, sinirlilik, davranış değişiklikleri, hiperaktivite veya aktivite düşüklüğü, gelişim ve dil becerilerinde gecikme sık olarak görülür.  

Daha ciddi kurşun zehirlenmesi vakaları deliryum, ensefalopati ve nöbet ataklarına neden olabilir. Hastalarda depresyon ve anksiyete daha yaygın görülmektedir. 

Kurşun zehirlenmesi ile hemoglobin sentezinin bozulması, kırmızı kan hücrelerinin sağ kalım sürelerinin kısalması ve bu hücrelerin kolay bir şekilde yıkılmasına bağlı olarak hastalarda anemi gelişebilir. Anemi, genellikle hafiftir ve yetişkinlerde daha sık görülür. 

Kurşun zehirlenmesi sindirim sistemini etkileyerek hastalarda kolik (şiddetli ağrı), bulantı, kusma ve iştahsızlık gelişmesine neden olabilir. Özellikle akut zehirlenmelerde şiddetli ishal ve dehidrasyon (sıvı kaybı) gelişebilir. 

Böbreklerde kurşuna bağlı hasar nedeniyle idrarda protein (albüminüri), yüksek tansiyon ve gut hastalığı riski artmaktadır. Daha düşük oranda kurşuna uzun bir süre maruz kalmak kronik böbrek yetmezliği gelişme riskini artırmaktadır. 

Kurşun, üreme sistemini etkilemesi nedeniyle erkek hastalarda cinsel isteksizliğe ve kısırlığa yol açabilir. Kadınlarda kurşun zehirlenmesi ölü doğum, düşük yapma, gebeliğe bağlı hipertansiyon ve erken doğum riskinde artışa neden olabilir.  

Kurşun Zehirlenmesi Nedenleri 

Kurşun, belli bir miktarın üzerinde sindirim sisteminde emildiğinde zehirlenme meydana gelir. Kurşun içeren tozları solumak da zehirlenmeye neden olabilir. Kurşun, kokusu olmayan, gözle görülmeyen ve tadı olmayan bir metaldir. Kurşun zehirlenmesine neden olan kaynaklar şunlardır: 

Toprak: Kurşunlu benzinin yanması veya kurşun bazlı boyadan havaya dağılan kurşun parçacıkları toprağa karışır ve zamanla toprağı kirletir. Özellikle otoban kenarlarında ve bazı kentsel alanlarda bulunan toprak alanların kurşun ile kirlenmesi çok büyük bir sorundur. Kurşunlu boyalar ile boyanmış eski evlerin çevresindeki toprak ve bitki örtüsü de kurşun yoğunluğundan olumsuz etkilenmektedir. 

Su: Özellikle eski kurşun borular, kurşunla lehimlenmiş bakır borular, su depoları ve taşıma tankerleri suyun kurşun ile kirlenmesine neden olan en büyük kaynaklardır. Yeraltı ve yüzeye yakın su kaynaklarında kurşun düzeyi genel olarak tehlikeli seviyelerde değildir. 

Hava: Kurşun içeren benzin ve bazı endüstriyel maddelerin yanması, madenler ve endüstriyel yakma fırınları havadaki en önemli kurşun kaynaklarıdır. 

Mesleki maruziyet: Madenlerde, oto tamirinde, boru yapım tesisat işlerinde, akü imalatında, boya ve inşaat sektöründe ve kurşunun dahil olduğu üretim tesislerinde kurşuna mesleki maruziyet gerçekleşir. Gün boyu kurşuna maruz kalan kişiler, evlerine çalışma kıyafetleri ile gelerek ev halkınıda kurşun zehirlenmesi riski ile baş başa bırakmaktadır. 

Çömlek, konserve kutuları ve seramikler: Bazı seramik, çini ve çömleklerden yapılan mutfak gereçlerinden yiyeceklere kurşun sızma riski vardır. Özellikle kurşun lehimli konserve kutularındaki gıdalar kurşun içermektedir. 

Ayrıca üretim aşamasında kurşun kısıtlaması uygulamayan ülkelerden ithal edilen oyuncak, kozmetik, şekerleme ve ev ürünlerinde de kurşundan zehirlenme riski vardır. 

Kurşun Zehirlenmesi Teşhisi  

Kurşun zehirlenmesinin teşhisinde klinik belirti ve öykü ile birlikte, kurşuna maruziyetin araştırılması da önemlidir. Kurşun zehirlenmesinin teşhis ve değerlendirmesinde ana tanı yöntemi kandaki kurşun seviyesinin laboratuvar analizidir. Kurşun zehirlenmesinde kesin tanı kurşunun kırmızı kan hücrelerindeki yoğunluğunu gösteren kan kurşun testi ile konur. 

Normal şartlarda kanda kurşun bulunmaz, ancak çok düşük seviyelerdeki kurşun miktarı tehlikesiz olduğundan ötürü normal kabul edilebilir. Kandaki kurşun miktarı desilitre (dL) başına mikrogram (μg) cinsinden ölçülür. Yetişkinler için kandaki kurşun miktarı 5 μg / dL'den az olması gereklidir.  

Dünya sağlık örgütü (World Health Organisation-WHO), 30 μg / dL üzerindeki kurşun seviyesini ciddi kurşun maruziyeti, 60 μg / dL üzerindeki değerlerin ise şelasyon (dokulardan kurşunun uzaklaştırılması) tedavisi gerekli vakalar olarak belirtmiştir. 

Kurşunun insan vücudu üzerinde bıraktığı geniş hasarı kan testi sınırlı bir şekilde gösterir. Bu nedenle, kemiklerde ne kadar kurşun biriktiği ve uzun süre kurşun maddesine maruz kalmanın işareti olan kalsiyum çöküntüsü (kireçlenme) röntgen yardımı ile ortaya çıkmaktadır. Klinik belirtilerin net olmadığı ve kan testinin kandaki kurşun miktarını sınırda gösterdiği vakalarda EDTA kurşun mobilizasyon testi tercih edilebilir. Hastanın 24 saatlik idrar örneği toplandıktan sonra atılan kurşun miktarı bu test ile hesaplanır. 

Kurşun Zehirlenmesi Tedavisi

Kurşun zehirlenmesini tedavi etmenin ilk adımı kurşun maruziyetine neden olan kaynağın ortadan kaldırılmasıdır. Kurşun kaynağı ortamdan veya çevreden uzaklaştırılmazsa, kurşun maruziyeti daha ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Örneğin, evin iç veya dış cephesinde kullanılan kurşun bazlı boyaları ortadan kaldırmak (zımparalamak ya da yakmak) ve yeniden sağlığa uygun bir şekilde restore etmek çok önemlidir. 

Kanında nispeten çok düşük seviyelerde kurşun bulunan çocuklar ve yetişkinler için, kurşuna maruz kalmaktan kaçınmak kandaki kurşun seviyelerini düşürmek için yeterli olabilir. 

Daha ağır kurşun zehirlenmesi vakaları için doktorlar şu tedavileri uygulayabilir: 

Şelasyon tedavisi (dokulardan kurşunun uzaklaştırılması): Bu tedavide verilen ajanlar, kurşuna bağlanarak kurşunun idrar ile atılmasını hızlandırır. Çocukların kanındaki kurşun seviyesi 45 mcg/dL ve üstü ise şelasyon tedavisi uygulanır. Kandaki kurşun miktarı yüksek ve kurşun zehirlenmesine ait ciddi belirtileri olan yetişkinlerde de bu tedavi uygulanır. 

EDTA şelasyon tedavisi: Doktorlar, yetişkinlerin kanında 45 mcg/dL’den daha fazla miktarda kurşun olduğunda ve geleneksel şelasyon tedavisindeki ajanı tolere edemeyen çocuklarda yaygın olarak Edetat kalsiyum disodyum (CaNa2EDTA) ajanı damar yolu ile verilir. 

Ayrıca hastalara, demir eksikliğini düzeltecek ve bu yolla kurşun emilimini azaltacak demir oral yolla verilir. Ağır kurşun zehirlenmelerinde hastalara günlük sıvı ihtiyaçlarından yaklaşık 1,5 katı fazla sıvı takviyesi yapılır. 

Kurşun Zehirlenmesi Tedavi Edilmezse 

Düşük seviyelerdeki kurşuna maruz kalmak dahi özellikle çocuklarda zamanla hasara neden olmaktadır. En büyük risk ise geri dönüşü olmayan hasarların meydana gelebileceği yer olan beyindir. Kandaki kurşun seviyesi çok ciddi seviyelere çıktıkça hem çocuklarda hem de yetişkinlerde böbrek ve sinir sistemi ciddi zararlar görebilir.  

Buna ek olarak, yüksek kurşun seviyeleri nöbet geçirmelere, bilinç kaybına ve ölüme neden olabilir. Ayrıca uzun dönem kurşun maruziyetine hedef olan çeşitli meslek (boyacı, lehimci, akü imalatçısı, oto radyatör tamircisi vb.) çalışanlarında şu komplikasyonlar görülebilir: 

• Yüksek tansiyon 

• Kalp hastalıkları

• Böbrek yetmezliği 

• Kısırlık

• Kanser

Kurşun Zehirlenmesine Ne İyi Gelir?  

• Tehlikeli kimyasal maddelerin taşınması veya işlenmesinde mümkün olduğunca az sayıda personel ile çalışmak

• Özellikle risk grubundaki mesleklerde çalışan kişilerin her 6 ayda bir sağlık taramalarının yapılması

• Kurşun ilave edilmiş akaryakıt ürünlerinin daha az ya da hiç kullanılması

• Kurşun içeren kimyasalların tarım sektöründen uzaklaştırılması

• Özellikle yurtdışı menşeili olan kozmetik ürünlerindeki kurşun miktarı gözden geçirmek

• Meslek gereği ya da hobi nedeniyle kurşun ile temas riski yüksek kişilerin eve geldiklerinde iş kıyafetlerini insanlardan uzak bir yerde tutması ve bu ekipmanları fosfat temizleyiciler ile yıkaması

• Çocukların otoban kenarında veya kurşun boyalı eski evlerin yakınlarında oynamasını engellemek

• Çalışanların kişişel hijyene özen göstermesi, doğru ekipmanlar ile işlerini yapması 

• Kurşun ile temas riski yüksek olan yerlerde içme suyu ve gıda ürünlerini bulundurmamak 

• Yemek hazırlarken veya gıda saklarken kullanılan mutfak gereçlerinin kurşun içermemesine dikkat etmek 

Kurşun Zehirlenmesine Ne İyi Gelmez?  

• Kurşun bazlı duvarları veya yüzeyleri zımparalamak

• Kurşun bazlı boyalar ile boyanmış evlerin bakımının aksatılması

• Çocukların günlük hayatta maruz kaldığı çok hafif kurşununun emilimini önleyecek C vitamini, kalsiyum ve demirin çocukların öğünlerine eklenmemesi

• Düzenli ve sağlıklı besleme alışkanlığının olmaması

• Çocukların aşırı kurşun ile kirlenmiş topraklarda (otoban kenarı gibi) oynaması

• Kurşundan yapılmış su tesisatı olan evlerdeki musluklardan su tüketilmesi

• Kurşun ile temasa girmesi yüksek iş kıyafetlerinin veya ayakkabıların evin içine alınması

• Bebek maması yapmak veya yemek pişirmek için musluk suyu kullanmak (çeşme suyunu aşırı kaynatmak kurşun miktarını artırır)

• Kurşun içeren akaryakıt ürünlerini kullanmak 

Kurşun Zehirlenmesi İlaçları 

Şelasyon tedavisi: Vücutta biriken toksik özellikli kurşun metalinin bağırsaklardan emilmesine engel olmak ve hızlı bir şekilde vücuttan uzaklaştırmak için şelasyon tedavisi uygulanır. Şelasyon ajanları, metal iyonlarını “şelat” olarak bilinen çember benzeri yapı oluşturarak kendine çeker ve vücuttan atılmasını hızlandırır. Edetat kalsiyum disodyum (CaNa2EDTA), D-Penisilamin , Süksimer ve Dimercaprol en sık kullanılan şelasyon ajanlarıdır.  

Gebelikte Kurşun Zehirlenmesi  

Hamilelikte kadınlar, kanındaki kurşunu plesentada aracılığıyla bebeklerine geçirme riskine sahiptirler. Plesenta, rahimde büyür ve bebeklerin ihtiyacı olan yiyecek ve oksijeni göbek kordonu vasıtasıyla bebeklere ulaştırır. Hamilelik öncesinde ve sırasında yüksek düzeyde kurşuna maruz kalmak şunlara neden olabilir: 

• Bebeğin beyin ve sinir sistemi gelişimiyle ilgili sorunlar

• Yenidoğan bebeklerde öğrenme sorunları ve gelişim bozuklukları

• Erken doğum

• Düşük doğum ağırlıklı bebek

• Düşük 

Hamilelik sırasında, belirli vitamin ve besinleri içeren yiyecekleri tüketmek hem vücuttan kurşunu uzaklaştırmak hem de büyüyen bebeği korumak için çok faydalıdır. Hamilelik döneminde kurşuna çok azda olsa maruz kalma riski söz konusu ise aşağıdaki yiyecekleri daha fazla tüketebilirsiniz: 

• Süt, yoğurt, peynir ve yeşil yapraklı sebzeler dahil kalsiyum içeren gıdalar

• Yağsız kırmızı et, fasulye, mısır gevreği ve ıspanak dahil tüm demir içeren gıdalar

• Portakal, yeşil ve kırmızı biber, brokoli, domates ve sıkma meyve suları dahil tüm C vitamini içeren gıdalar 

Çocuklarda Kurşun Zehirlenmesi  

Özellikle 6 yaş altı çocuklarda kurşun zehirlenmesi daha ciddi hasarlara yol açmaktadır. Bu dönemdeki çocukların beyinleri hala gelişmekte olduğu için kurşun zehirlenmesi bu yaşlardaki çocuklarda özel bir endişe kaynağıdır. Erken çocukluk döneminde kurşuna çok fazla maruz kalmak, gelişen sinir sisteminde, zeka ve davranışlarında hasara yol açarak gelişim sorunlarına neden olmaktadır. 

Gelişim bozuklukları okulda uyum sorunlarına, büyüme gecikmelerine ve davranış bozukluklarına yol açabilir. Araştırmalar ışığında kandaki kurşun seviyesi  5 µg/dL çivarında olan çocukların IQ seviyesinin diğer yaşıtlarına göre ortalama olarak 6 puan daha düşük olduğunu göstermiştir. 

Kurşun Zehirlenmesi için Hangi Doktora Gidilir?

Kurşun zehirlenmesine ait belirtilerin (kusma ve nöbet geçirme) veya kurşuna maruz kalındığına dair şüphelerin varlığında hiç vakit kaybı yaşanmadan Acil Servise başvurulması gereklidir. Acil servisteki ilk müdahalenin ardından ihtiyaç dahilinde diğer hastane bölümlerine yönlendirmeler yapılmaktadır. Özellikle nöroloji ve dahiliye kliniği kurşun zehirlenmesi vakalarında ayrıntılı tanı ve tedaviler uygulamaktadır. 

Bazı durumlarda kurşuna maruz kalan kişilerde belirtiler olmayabilir. Ancak belirti olmaması kurşun zehirlenmesi olmadığı anlamına gelmez. Sadece kandaki kurşun miktarı tehlikeli seviyelere ulaştığında belirtiler ortaya çıkabilir. Aşağıdaki belirtilerden bir ya da birkaçına sahipseniz Acil Servise ulaşmanız gereklidir: 

• Şiddetli kusma

• Bilinç bulanıklığı veya nöbet geçirme

• Hafıza ve konsantrasyon kayıpları

• Yüksek tansiyon

• Şiddetli karın ağrısı

• İşitme kaybı