Prosopagnozi

Prosopagnozi (Yüz Körlüğü) Nedir?

Prosopagnozi kişinin beyninde bulunan ve görevi yüzleri tanımak olan bölgenin doğumsal olarak gelişmemesi ya da bu yüzleri tanımakla görevli bölgenin sonradan karşılaşılan bir durum sonucu hasarlanması ile oluşan nörolojik bir bozukluktur. Prosopagnozi terimi Yunancadan köken alır. Yüz anlamına gelen ‘’prosopo’’ kelimesi, bilme anlamına gelen ‘’gnozi’’ kelimesi ve olumsuzluk anlamı katan ‘’a’’ harfinin birleşimiyle oluşan Prosopagnozi kelimesi Türkçe yüz bilmeme, tanıyamama ve en net tanımıyla yüz körlüğü anlamlarına gelmektedir.

Prosopagnozi bilinenin aksine yüz hafızasının zayıflığı, öğrenme güçlüğü, görme bozukluğu ve hafıza kaybı ile bağlantılı bir durum değildir ve Prosopagnozi hastalığına sahip kişilerde bu yetiler korunmuştur. Ayrıca bunlardan farklı anlam taşıdığı için ayırt edilmesi gereklidir. Fakat Prosopagnoziye bazı durumlar ya da hastalıklar yatkınlık oluşturabilmektedir. Günümüzde yapılan çalışmalar ve öğrenilen bilgi birikimi neticesinde Otizm ve Asperger sendromuna sahip hastalarda prosopagnoziye denk gelme ihtimalinin yüksek olduğu gözlemlenmiştir.

Prosopagnozili hastalarda gözlemlenen başlıca bozukluk, beyindeki yüz algılama ve algıladığı yüzün hafızada olup olmadığını kontrol eden bölge olan fusiform gyrus da meydana gelen bir hasar ya da anormallik neticesindedir. Ancak Prosopagnozi bunun dışında beyin bölgeleri olan alt oksipital korteks ve ön temporal kortekste herhangi bir hasar sonucu da ortaya çıkabileceği yapılan araştırmalarla ortaya çıkarılmıştır. Bu bölgelerdeki hasar seviyesine göre hastalığın ağırlığı değişmektedir. Hasarın durumuna göre hastalığın ağırlığı şöyledir;

• Kişide gözlenen hasar en alt seviyede olduğu durumlarda kişi sadece yakın ilişkiler içinde olmadığı insanların yüzünü tanıyamama durumuyla karşı karşıya kalabilir, 
• Kişide gözlenen hasarın orta seviyeli olması durumunda kişi yakın ilişkiler içinde bulunduğu insanların yüzünü tanımakta güçlük çekebilir.
• Kişide gözlenen ileri seviyeli bir hasar olması durumda kişi kendi yüzünü aynada görünce tanıyamaya bilmektedir. Hatta daha da kötüsü yüzler ve nesneleri bile birbirinden ayıramayacak kadar durum ciddileşebilir.

Prosopagnozi Tipleri Nelerdir?

Yüz körlüğü yani prosopagnozinin, edilmiş Prosopagnozi ve doğumsal prosopagnozi olarak bilinen iki tipi bulunmaktadır. Buna göre Prosopagnozi tipleri;

• Edinilmiş Prosopagnozi: Bu edinilmiş tipteki Prosopagnozi türü sonradan gelişmiş hasar ve anormallikler neticesinde oluşmaktadır. Hastada gözlemlenen Prosopagnozi tipi eğer edilmiş Prosopagnozi türü ise ve eğer çocukluk döneminin erken zamanlarında ortaya çıkan bir durumsa çocuk yüzleri tanıma becerisini tam geliştiremeden ve en acısı yüzleri tanıma becerisinin olmadığını fark etmeden büyüyebilir. Bu tip kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. Bunlar;
• Tamalgısal Tip Edinilmiş Prosopagnozi: Tamalgısal tip edinilmiş Prosopagnozi hastalığı oluşumunda hasarlı olduğu düşünülen kısım beynin sağ arka tarafındaki oksipital korteksidir. Bu tamalgısal tip edinilmiş Prosopagnozi hastalığına sahip olan insanların gördükleri yüzler onlar için bir ifade etmez, yüzlerden herhangi bir anlam çıkaramaz ve kendilerine birkaç farklı yüz fotoğrafı gösterildiğinde bu yüz fotoğraflarını birbirinden ayırt etmekte sorun yaşarlar. Bu rahatsızlığa sahip hastalar ne yakın ilişkiler içinde bulundukları insanları ne de yabancı yüzleri tanıyamazlar.
• Asosyatif Tip Edinilmiş Prosopagnozi: Asosyatif tip edinilmiş Prosopagnozi hastalığına sahip kişilerde beynin sağ ön temporal bölge kısımlarında sorun bulunmaktadır. Bu kişiler fotoğrafları incelediklerinde aynı kişileri tespit edebilir veya farklı kişileri ayırabilir. Hatta asosyatif tip edinilmiş prosopagnozide kişilerin yüzüne bakarak yaşlarını ya da cinsiyetleri hakkında doğru tahminlerde bulunabilir. Ancak tüm bunlara rağmen kişiyi nerden tanıdığını, mesleğinin ne olduğunu, yakınlık derecesi gibi durumları hatırlamayabilmektedir.
• Konjenital (Gelişimsel) Prosopagnozi: Gelişimsel yani doğumsal Prosopagnozi de ise kişi dünyaya geldiğinde var olan, hayat boyu süren ve herhangi bir edinilmiş beyin hasarı olmayan hastalık tipidir. Bu konjenital (gelişimsel) prosopagnozinin sebebi ise genetik bir mutasyon ya da genetik delezyonlar (gen bölgelerinde eksilme) olabilmektedir. Vakaların büyük bir bölümünü konjenital Prosopagnozi oluşturmaktadır.

Prosopagnozi Belirtileri Nelerdir?

Prosopagnozi kişinin beyninde bulunan ve görevi yüzleri tanımak olan bölgenin doğumsal olarak gelişmemesi ya da bu yüzleri tanımakla görevli bölgenin sonradan karşılaşılan bir durum sonucu hasarlanması ile oluşan nörolojik bir bozukluktur. Ancak belirtileri bununla sınırlı değildir. Prosopagnostik hastalarda karşılaşılan tek güç durum sadece insanların yüzleri birbirinden ayırt etmekle sınırlı değildir. Bu prosopagnostik hastalar tüm diğer belirtilere ek olarak yaş, cinsiyet ve duygusal ifadeler gibi çeşitli farklı çıkarımları yapmakta da zorlanabilirler. Tüm bu belirtiler kişiden kişiye değişmekle birlikte genel olarak diğer Prosopagnozi belirtileri şunlardır ;

• İnsanları birbirinde ayırmada, insanları tanımada güçlük çekme
• İnsanların jest ve mimiklerini anlamada sıkıntı çekme, duygularını anlayamama
• Dizi ya da film gibi yapıtları izlerken zorlanma ve oyuncuları birbirine karıştırma (sinema aktörlerinin karışması)
• Yeni tanıştığı birinin yüzünü olduğundan çok farklı hatırlama
• Sosyal yaşamda sıkıntı yaşanması, insanlarla doğru iletişim kuramama sebebiyle bir sosyal ortama girince panik olma ya da kendi içine kapanıp depresif yaşama 

Prosopagnozi Nedenleri (Risk Faktörleri) Nelerdir?

Prosopagnozili hastalarda gözlemlenen başlıca bozukluk hastaların beyindeki yüz algılama ve algıladığı yüzün hafızada olup olmadığını kontrol eden bölge olan fusiform gyrus da meydana gelen bir hasar ya da anormallik neticesinde gözlenmektedir. Ancak Prosopagnozi bunun dışında beyin bölgeleri olan alt oksipital korteks ve ön temporal kortekste herhangi bir hasar sonucu da ortaya çıkabileceği yapılan araştırmalarla ortaya konmuştur. Prosopagnozi geçmiş yıllarda sadece beyindeki bir hasar sonucu görülen bir hastalık olarak görülüyordu. Ancak yapılan çalışmalar bu hastalığın edinsel ya da doğumsal olabileceğini göstermiş ve farklı nedenleri ortaya çıkarmıştır. Diğer Prosopagnozi nedenleri şunlardır;

• Posterior Serebral Arter Enfarkları: Beyin dokusunu besleyen bir damar olan posterior serebral arterin enfarktı yani tıkanması sonucu gelişen doku ölümü yüz körlüğünün nedenlerinden biridir.
• Temporo – Oksipital Kanamalar: İnsan beyninin bölümlerinden olan oksipital ve temporal bölgeler arasındaki bir kanama sonucu yüz körlüğü gelişebilmektedir.
• Sağ Hemisferde İzole Lezyon: Beyin sağ ve sol olmak üzere iki parçaya ayırılabilir ve bu parçalardan sağ tarafta olana sağ hemisfer adı verilmektedir. Beynin sağ hemisferinde bulunan bir lezyonun (organ yapısında görülen bozukluk) varlığı beyinin yüzleri tanımayla ilgili olan bölgesine bası yaparak yüz körlüğüne sebep olabilmektedir.
• Karbonmonoksit Zehirlenmesi
• Temporal Lobektemi: Beyinde bulunan temporal bölgenin çıkarılması işlemidir. 
• Ensefalit (Beyin İltihabı)
• Neoplazi: İnsandaki hücrelerin herhangi bir sınırlama ya da sonlanma göstermeyecek şekilde, kişinin kontrol mekanizmaları dışında hareket ederek ve kontrolsüz bir şekilde hücre çoğalması ile karakterize bir şekilde ortaya çıkabilen normal olmayan bir doku kitlesinin oluşumudur. Yüz körlüğüne sebep olabilen nadir durumlardandır.
• Sağ Temporal Lob Atrofisi (yıkım, küçülerek yok olma)
• Yaralayıcı Travmalar
• Parkinson Hastalığı
• Alzheimer Hastalığı 
• Cerrahi Komplikasyonlar

Prosopagnozi Teşhisi

Prosopagnozi hastalığına sahip insanların hayatları daima gün geçtikçe zorlaşır. Çünkü Prosopagnozi hastalığı normal insanlarda görüldüğü gibi arada dalgınlığına gelip birini tanımamaya ya da birinin ismini yanlış hatırlamaya benzememektedir. Bu hastalığa sahip insanlar günlük hayatta tanıştıkları insanları hatta karısı, çocukları, kendi annesi ve kendi babası gibi yakın aile üyelerini bile bazen tanımakta güçlük çekmektedir. Tüm bu belirtiler sonucunda kişinin hayatının bir çıkmaza girmesi kaçınılmazdır.

Hastalar genelde bu durumu göz bozukluğu ya da psikolojik bir rahatsızlık zannedip farklı bölümlere başvurabilirler. Buralardaki muayeneleri sonucu hasta nöroloji bölümüne sevk edilir. Nöroloji uzmanı hekime bu şikayetlerle başvuruda bulunulduğunda hekim hastanın şikayetlerini dinler yani anamnezini alır. Dinlediği şikayetler üzerine prosopagnoziden şüphelenen hekim hastaya aşağıdaki işlemleri uygulayabilir ;

• Yüz Tanıma Testleri: Hekim hastalığa koyduğu teşhisten emin olmak için bu yönteme başvurur. Hasta yan yana konulan yüzler arasındaki farklılıkları tespit etmeye çalışır, ünlülerin yüzlerini tanımaya çalışıp hangi ünlünün kim olduğunu söylemeye çalışır, hekimin sunduğu yüzlere bakarak bunların yaşını, cinsiyetini ya da yüzde gördüğü duygusal ifadeyi söyleyebilmesi beklenir. Eğer bu gibi farklı yüz körlüğü testinde başarılı olamazsa hekimin teşhisi kuvvetlenir.
• Pozitron Emisyon Tomografisi (PET): Bu yöntemde hastaya damar yolu ile enjekte edilen metabolik bir radyoaktif ajanın beyinde biriktiği normal ya da patolojik dokulara bakılır ve hekim hastalığı nükleer tıp yöntemleri ile teşhis edilmeye çalışır

Prosopagnozi Tedavisi 

Prosopagnozi ile yapılan çalışmalar neticesinde ne yazık ki henüz hastalığı tedavi etmekte hekimleri kullanabileceği spesifik bir ilaç ya da tedavi seçeneği bulunmamaktadır. Ancak bu prosopagnozili hastaların hastalıktan kaynaklanan sıkıntılarını azaltmak için bazı hekimlerin önerdiği stratejiler bulunmaktadır. Bu uğurda Prosopagnozili hastaların yaşamlarını kolaylaştırmak için çeşitli eğitim programları geliştirilmiştir. Bu uygulanan tedavi eğitimleri ile yüz körlüğü olan hastaların yüz tanıma eksikliğinin farklı yöntemler ile telafi edilmeye çalışılır. Ancak bu tedavi eğitimleri teknik açıdan her zaman güvenilir olmaktan uzaktır.

Prosopagnozi Tedavi Edilmezse Ne Gibi Komplikasyonlara Yol Açar?

Prosopagnozi hastalığını etkin bir ilaç ya da daha farklı spesifik bir tedavisi bulunmamaktadır. Hastaların yaşamlarını kolaylaştırmak için uygulanan eğitim programları da her zaman sonuç vermemektedir. Hastalarda prospagnoziye neden olan etken sorunları arttırmaya devam ederse hastada daha ileri seviyeli bir hasar oluşması muhtemeldir. Hastada gözlenebilecek daha ileri seviyeli bir hasar olması durumda ise kişi kendi yüzünü aynada görünce tanıyamaya bilmektedir. Hatta daha da kötüsü yüzler ve nesneleri bile birbirinden ayıramayacak kadar durum ciddileşebilir.

Prosopagnozi Ne İyi Gelir? Ne İyi Gelmez?

Prosopagnozi hastalığına sahip kişilerde hastalığın net bir tedavisi olmadığı gibi hastalığa iyi gelecek net bir seçenek de yoktur. Ve tüm bu durumlar kişilerin sosyal hayattan kendini geri çekmesi ve depresyona girmeleriyle sonuçlanmaktadır. Hastaların böyle bir tutum içerisine girmeleri zaten zor olan hayatlarını daha da zorlaştırmaktadır. Bu hastalar kendileriyle barışık olarak ve hastalığı kabullenerek yaşamlarını devam ettirirlerse bu kişiye psikolojik açıdan iyi gelecektir. Ancak tam tersi bir tutum içerisine girerlerse bu hastaları daha zor bir hayat beklemektedir.

Çocuklarda ve Bebeklerde Prosopagnozi

Prosopagnozi henüz kişi dünyaya geldiğinde yani doğduğunda da var olabilmektedir. Bu hastalıkla doğan ya da çocukluk döneminde bu hastalığa yakalanan çocuklarda Prosopagnozi gözden kaçabilmektedir. Prosopagnozili çocuklar yüz tanımada sıkıntı çektikleri için oldukça utangaç ya da kısmen tuhaf hareketler içinde görünebilirler. Ayrıca sınıf arkadaşlarını ya da diğer arkadaşlarını tanıyamadıkları nedeniyle arkadaş edinmekte zorlanır ya da dışlanırlar. Ancak bazı durumlarda buna ayak uydurarak spesifik özellikleri olan insanlarla arkadaşlık kurarak bu durumun üstesinden gelmeye çalışabilirler. Genel olarak prosopagnozili çocuklarda aynı yetişkinlerde olduğu gibi hayatın üstesinden gelmekte zorlanırlar.

Prosopagnozide Hangi Doktora Gidilir?

Prosopagnozi ile esas olarak ilgilenen, hastalığa tanı koyan ve tedavi eden esas bölüm nöroloji bölümüdür. İnsanları birbirinden ayırmada güçlük çekme, insanları tanımada güçlük çekme, jest ve mimiklerini anlamada sıkıntı çekme, duygularını anlayamama, yeni tanıştığı birinin yüzünü olduğundan çok farklı hatırlama gibi belirtiler hastada mevcutsa hasta mutlaka nöroloji uzmanı hekime şikayetleri ile başvurmalı ve hastalığını çözme yolunda ilk adımını atmalıdır. Uzman hekim ise hastanın şikayetlerini dikkatlice dinler ve gerekli tetkikleri uygulayarak hastanın hastalığı teşhis eder.