Raynaud Fenomeni

Raynaud Fenomeni Nedir?

Raynaud fenomeni, sıcaklık değişimlerine veya duygusal olaylardaki değişikliklere maruz kalındıktan sonra, damarların daralması sonucu ortaya çıkar. El ve ayak parmaklarında görülen renk değişikliklerine neden olan bir bozukluktur. Raynaud fenomeni olan çoğu insanda soğuğa duyarlılık görülür. 

Derideki renk değişikliği, kan damarlarının anormal şekilde daralmasıyla dokulara yetersiz kan akışının olması sonucunda oluşur. Aslında önce parmaklara gelen kan akımının azalmasıyla dokular beyaz renk alır. Daha sonrasında ise dokuların oksijensiz kalmasıyla renk mavi-mora doğru döner. Bu duruma siyanoz adı verilir. Son olarak, kan damarları yeniden açılır ve o bölgenin rengi kırmızıya döner. Buna da flushing adı verilir. Bu üç fazlı renk değişim dizisi (beyazdan maviye-maviden kırmızıya), çoğunlukla Raynoud fenomeninde soğuk ve sıcak değişimlerine maruz kalındığında görülen karakteristik özelliktir. 

Raynaud fenomeni kadınları daha çok etkiler. Yaş olarak da en sık 20'li, 30'lu ve 40'lı yaşlarda görülür. Raynaud fenomenini tek başına görülebileceği gibi romatizmal hastalıkların bir parçası olarak da ortaya çıkabilir. Çocuklarda görülen raynaud fenomeni de yetişkindekine benzerdir. Hastalık tek başına meydana geldiğinde, "raynaud hastalığı" veya "birincil raynaud fenomeni" olarak adlandırılır. Diğer hastalıklara eşlik ettiğinde ise, ikincil raynaud fenomeni olarak tanımlanır.

Raynaud Fenomeni Belirtileri Nelerdir?

Raynaud sendromunun belirti ve semptomları, zar zor anlaşılabilen ve çok fazla sorun yaratmayan derecelerden, günlük hayatı ve aktiviteleri büyük ölçüde sınırlayan ve kişinin yaşam kalitesini çok azaltan derecelere kadar değişebilir.

El parmakları ve ayrıca hastaların yaklaşık yüzde 40'ı kadarında da ayak parmakları, kan damarlarının daralması ile kan akışı azaldıkça soğuyabilir ve uyuşabilir. Parmaklardaki damarların daralmasıyla adım adım aşağıdaki durumlar gerçekleşir:

1. İlk önce parmaklar genellikle beyaz görünür.
2. Daha sonra dokular oksijen ve besinlerden yoksun kaldıkça parmaklar mavimsi bir görünüm alır. 
3. Kan akışı geri döndükçe, parmaklar veya ayak parmakları parlak kırmızıya dönüşebilir.

Raynaud hastalığında karıncalanma, şişme ve daha sonra ağrılı zonklama belirtileri ortaya çıkabilir. Bunlar ikincil yani başka hastalığa bağlı olan Raynaud fenomeninde daha sık görülür. 

Semptomlar sadece bir parmakta görülebileceği gibi birden fazla parmakta da görülebilir. Ancak baş parmağın etkilenmesi, diğer parmaklara göre daha nadirdir. Aralıklarla gelen ataklar, önceki parmaklardan farklı olarak başka parmaklarda da görülebilir. Ayrıca daha nadir olmakla birlikte vücudun diğer bölgeleri de etkilenebilir.

Raynaud fenomeninin bazı tetikleyicileri vardır. Bunlar her zaman öngörülebilir olmasa da bu durumlarda semptomlar daha sık olarak görülür. 

Bunlar aşağıdakiler gibi sıralanabilir:

1. Soğuk havalarda dışarı çıkmak veya çıkıldığında da elleri korumamak
2. Elleri soğuk suya sokmak
3. Dondurucuya veya soğuk cisimlere dokunmak
4. Her türden duygusal stres

Raynaud Fenomeni Nedenleri Nelerdir?

Normalde el, kol, bacak gibi uç organlardaki kan damarlarının daralması, soğuk havaya maruz kalındığında normal olarak ortaya çıkan ve koruyucu bir cevaptır. Bu şekilde ısı kaybı azaltılarak vücuttaki hayati organların sıcaklığı korunmaya çalışılır. 

Birincil raynaud fenomeninde ise soğuğa karşı aşırı bir yanıt verilir ve kan damarları normalden daha fazla daralır. Mekanizma tam olarak anlaşılamamış olsa da, kan damarlarının daralmasını sağlayan sempatik sinir sisteminin, aşırı aktif çalıştığı ve normalden daha fazla duyarlı olduğu düşünülmektedir.

İkincil raynaud fenomeni ek olarak başka bir hastalığa bağlı olarak da görülür. Bu romatizmal hastalıklarda, kan damarı duvarlarının kalınlaşması veya diğer değişiklikler raynaud fenomeninin belirtilerini şiddetlendirebilir. İkincil raynaud fenomenine neden olan bazı sık hastalıklar vardır. Bunlardan en sık birliktelik gösterenlerden biri, sistemik sklerozdur. Bu hastalığa sahip olan hastaların %85-90'ında Raynaud fenomeni de görülmektedir. 

Her iki tür raynaud fenomeni için de bazı risk faktörleri vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Kadın cinsiyette olmak
• Soğuk iklimde yaşamak
• Ailedeki başka üyelerde de raynaud fenomeni görülmesi 
• Sigara içmek

İkincil raynaud fenomenine sık eşlik eden hastalıklar şunlardır:

• Sistemik skleroz
• Mikst bağ dokusu hastalığı
• Kas ve deriyi etkileyen bir inflamatuar hastalık olan dermatomiyozit
• İskelet kasının iltihabı
• Bir bağışıklık sistemi hastalığı olan sistemik lupus eritematozus (SLE)
• İltihaplı Romatizma
• Yüksek tiroit
• Akciğere bağlı hipertansiyon
• Bir yumuşak doku romatizması olan fibromiyalji ve kronik yorgunluk sendromu

Raynaud fenomeni ile ilişkili diğer tıbbi durumlar şunlardır:

• Ellerde, ayaklarda yaralanmalar veya cerrahi
• Aşırı soğuğa maruz kalma
• Piyano çalmak gibi parmaklarla yapılan aktiviteler
• Karpal tünel sendromu

Raynaud fenomeni ile ilişkili ilaçlar hastalığı tetikleyebilen ya da bir şekilde hastalıkla ilişkilendirilebilen ilaçlardır. Şöyle sıralanabilir:

• Bir tür tansiyon ilacı olan beta-blokerler
• Bazı kemoterapi ilaçları 
• Bazı migren ilaçları
• Bazı soğuk algınlığı ve alerji ilaçları
• Östrojen içeren ilaçlar

Raynaud Fenomeni Teşhisi

Raynaud fenomeninin teşhisi, semptomlar, tetikleyiciler ve hastalık için risk faktörleri dâhil olmak üzere dikkatli bir tıbbi geçmiş sorgulamasıyla başlar. İlk kez görülen belirtiler genellikle birincil raynaud sendromu tanısını koydururken, uygun araştırmalarla bu sayede altta yatan hastalıklar da teşhis edilebilir. 

Örneğin, sistemik skleroz hastası kişilerin yaklaşık yüzde 30'u için raynaud sendromu hastalığın ilk belirtisidir ve uzun yıllar boyunca tek belirti olabilir.

Fizik muayene: Birincil raynaud sendromunda, hastalığın atağı sırası haricinde damar daralması olmadığı dönemlerde genellikle herhangi bir fizik muayene bulgusu bulunmaz. İkincil raynaud fenomeninde ise altta yatan hastalığa bağlı farklı fizik muayene bulguları bulunabilir.

Laboratuvar testleri: Laboratuvar testleri öncelikle altta yatan hastalıkları araştırmak için yapılır. Bazı romatizmal hastalıklardan veya bağ dokusu bozukluklarından şüphelenildiğinde sıklıkla antinükleer antikor testi (ANA) yapılır. ANA, romatizmal hastalıklarda sıklıkla pozitif çıkar.

Eritrosit sedimantasyon hızı veya C-reaktif protein testi, vücuttaki inflamasyonun bir ölçüsüdür ve romatizmal hastalıklarda yükselebilir. Ancak bunların belirli olmayan testler olduğunu unutmamak gerekir. Gerekli durumlarda tiroit fonksiyon testleri de yapılabilir.

Hastane şartlarında raynaud sendromunu değerlendirmek için çok sık tercih edilmese de uygulanabilecek iki yöntem vardır:

Tırnak ucu kapillaroskopisi: Bu yöntemde, tırnağın tabanına bir damla yağ damlatılır ve ardından bu alan mikroskop altında incelenir. Bağ dokusu hastalıklarında kılcal damarlar anormal görünebilir. Bu test, bu nedenle birincil ve ikincil raynaud sendromunu ayırt etmede yardımcı olabilir.

Soğuk stimülasyon testi: Soğuk stimülasyon testinde, ısı sensörleri parmaklara yerleştirilir ve eller daha sonra bir buzlu su banyosuna daldırılır. Cihaz, sudan çıkarıldığında parmakların ne kadar hızlı ısındığını ve normal sıcaklığa ne kadar sürede geri döndüğünü ölçer. Raynaud sendromunda bu normale dönüş cevabı normalde yavaştır. Parmakların normal sıcaklığa dönmesi 20 dakika veya daha fazla sürebilir.

Raynaud fenomeni hastalığının tanısı açıkça görünebilir, ancak belirli kriterler karşılanana kadar teşhis kesin olarak yapılmaz. Birincil raynaud sendromu için bu tanı kriterleri şunlardır:

• Soğuk veya stresle tetiklenen, el veya ayak parmaklarında beyazlık veya mavilik gibi ataklarla gelen renk değişikliklerinin en az 2 yıldır var olması
• Vücudun her iki tarafının simetrik tutulumu
• Deri ülseri, parmak veya ayak parmaklarında kangren gibi komplikasyonların olmaması
• Altta yatan bilinen bir nedenin yokluğu
• İltihabi durumlar için normal laboratuvar testleri yapılması
• Tırnak kapillaroskopisinde normal bulgular

Kesin ikincil raynaud fenomeni tanısı için aşağıdakilerden en az ikisinin var olması gerekir:

• Atak sırasında birincil raynaud sendromuna benzer bulguların olması
• Anormal tırnak kapillaroskopisi
• Altta yatan bilinen bir hastalığın olması
• Pozitif çıkan antinükleer antikor testi
• El veya ayak parmaklarında ülser, kangren gibi komplikasyonların varlığı

Bu tanı kriterleri haricinde doktorun şüphesi ve fikrine göre yine de tanı konabilir.

Raynaud sendromuna benzer semptomlar gösterebilecek ancak farklı mekanizmaya sahip hastalıklar bulunur. Bu hastalıklar şu şekilde sıralanabilir:

• Genellikle sigara içen erkeklerde görülen burger hastalığı 
• Aşırı derecede immünoglobulin üretilmesi
• Bazı kan hastalıkları 
• Damarların daralması veya tıkanmasına neden olan kan pıhtılarının damarlara atması (emboli)
• El, kol gibi organların oksijensiz kalması
• Bazı migren ilaçları, interferon veya kokain gibi ilaçla ilişkili damar kasılması

Raynaud Fenomeni Tedavisi

Raynaud sendromunda tedavinin amacı atakların sıklığını, şiddetini azaltmak ve komplikasyonları önlemektir. Yaşam tarzındaki değişiklikler genellikle yeterli olmakla birlikte, özellikle ikincil raynaud fenomeni başka tıbbi tedaviler gerektirebilir. 

İkincil raynaud sendromunda altta yatan hastalığın düzeltilmesi en önemli durumdur. Örneğin hipotiroidizm hastalığında, soğuk hassasiyeti bir belirti olduğu için, hipotiroidiyi düzeltmeden raynaud fenomenini düzeltmek doğru olmaz. Yine başka bir örnekte, bağ dokusu hastalıklarının uygun tedavileri raynaud fenomenine yol açabilecek kan damarlarındaki hasarı azaltır. Böylece raynaud fenomeni belirtileri de daha rahat bir şekilde kontrol altına alınabilir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Soğuktan korunmak: Yaşam tarzı değişiklikleri, çoğu insan için hastalığı kontrol etmenin ve ataklara neden olabilecek tetikleyicilerden kaçınmanın ana yoludur. Soğuk havalarda el ve ayakları soğuktan korumak ilk seçenektir.

Özellikle eller soğuk havalarda eldivenlerle korunmalıdır. Ayrıca ayaklar da kalın çoraplarla soğuktan korunmalıdır. El ve ayaklardaki damarların kasılmasını önlemek için, genel vücut sıcaklığı da korunmalıdır. Isı kaybını önlemek için kalın giysiler giymek, özellikle başı iyice kapatmak önemlidir. 

Kimyasal veya pille çalışan el veya ayak ısıtıcılarının kullanılması gibi yöntemler yararlı olabilir. Daha soğuk bir iklimde yaşayanlar için, evden ayrılmadan önce arabayı ısıtmak soğuğa maruz kalmayı azaltabilir.

Atak durumunda sıcak mekâna geçmek: Bir atak meydana geldiğinde, mümkünse derhal sıcak bir iç mekana gitmek en doğru yaklaşımdır. El ve ayakları ılık suya koymak veya herhangi başka bir yöntemle ısıtmak iyi gelecektir. Ayrıca el ve ayakları hafifçe masaj yapılabilir.

Bazı ilaçları gözden geçirmek: damarlarda daralmaya neden olabilir ve bu yüzden bu ilaçlardan kaçınılmalıdır. Bu ilaçlar arasında, bazı soğuk algınlığı ve alerji ilaçları bulunur. Doğum kontrol hapı, östrojen yerine koyma tedavisi ve tansiyon ilacı olan beta-blokerler gibi bazı ilaçlar, bazı hastalar için semptomları kötüleştirebilir. Ancak bu ilaçların kullanılmasını gerektiren durumlar olabilir. Bu yüzden bunlar kesilmeden önce doktorla konuşulmalıdır.

Egzersiz: Raynaud fenomeninde alkol ve kafein tüketimini sınırlamak yardımcı olacaktır. Orta derecede egzersiz dolaşımı iyileştirebilir ve faydalı olabilir.

Stres yönetimi: Stres yönetimi herkes için önemlidir, ancak raynaud fenomenine sahip kişiler biraz daha öneme sahiptir. Çünkü duygusal stres belirtileri şiddetlendirebilmektedir.

Ev önlemleri: Basit gibi görünse de günlük ev yaşantısında buzdolabı veya dondurucu gibi yerlerden soğuk yiyecekler almak bile raynaud hastalığındaki atakları başlatabilir. Mutfakta özellikle bu tarz durumlar için çift eldiven kullanılabilir. Klima da raynaud için yaygın bir tetikleyici olduğundan, klima ayarlarını düzenlemek doğru bir yaklaşımdır

Sigarayı bırakmak: Sigara damarların daralmasına neden olduğundan raynaud fenomeni olan kişilerin sigarayı bırakması gerekir. Ayrıca pasif olarak da sigara dumanına maruz kalınmaması en doğrusudur. 

Bazı durumlarda ve genelde basit tedavi yöntemleriyle tedavi şansı olmadığında bazı sempatik sinirlerin kesilmesi, lokal botoks enjeksiyonları denenebilir. Bu yöntemler damarların kasılmasına neden olan uyarıların kesilmesini sağlayabilir. Ayrıca stres yönetimine yardımcı olabilecek yoga, meditasyon gibi yöntemler de tedavi seçenekleri arasına eklenebilir.

Raynaud Fenomeni Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Raynaud sendromunun tedavi edilmediğinde bazı komplikasyonları bulunur. Bunlar şöyle sıralanabilir:

Ülser ve kangren: Çok ciddi raynaud vakalarında, etkilenen bir vücut kısmına kan akışı ciddi şekilde azalabilir, bu genelde sadece ikincil raynaud hastalığında görülür. O kısma giden kan kesildiğinde, vücut kısmındaki doku ölmeye başlayacaktır.

Bu sürecin ilk işareti, vücut kısmının yüzeyinde gelişen cilt ülseridir.

Tedavi edilmediği takdirde, kangren (özellikle kuru kangren) olarak bilinen daha geniş doku hasarı ve doku ölümü meydana gelebilir.

Kuru kangren semptomları normalde ciltte etkilenen dokunun kenarlarında oluşan kırmızı çizgilerle başlar. Daha sonra kangren gelişen alan soğur ve uyuşur. Doku öldükçe biraz ağrı hissedilebilir. Bununla birlikte birçok insan, özellikle yaşlılar, herhangi bir ağrı yaşamazlar. Etkilenen doku alanı rengi kırmızıdan kahverengiye, siyaha değiştirecektir. Ölü doku daha sonra sağlıklı dokudan ayrılır ve düşer.

Skleroderma: Raynaud'lu 16 kadından yaklaşık 1'i ve 50 erkekten 1'i skleroderma adı verilen, genellikle 25 ila 55 yaşları arasında görülen bir hastalığı sürdürmeye devam eder.

Skleroderma, vücudun kolajen olarak bilinen maddeyi aşırı miktarda üretmesidir. Sert cilt anlamına gelen Yunanca bir kelimedir, ancak böbrekler, kalp ve akciğerler gibi vücudun diğer bölgelerini etkileyebilir. Belirtileri şunlardır:

• Kabarık ve kaşıntılı cilt
• Sert ve rahatsız eklemler
• Cilt altında küçük nodüller 
• Yutma güçlüğü
• İshal, şişkinlik veya kabızlık

Raynaud Fenomenine Ne İyi Gelir? 

Raynaud fenomeni tedavisinin doktor kontrolünde yapılması en doğrusudur. Ancak bazı bilinen ve raynauda iyi gelebilecek yöntemler ve bitkiler bulunmaktadır. 

Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• B3 vitamini
• Zencefil
• Potasyum
• E vitamini
• Yoga ve meditasyon

Raynaud Fenomenine Ne İyi Gelmez? 

Raynaud fenomenini tetikleyecek ve iyi gelmeyecek bazı şeyler bulunmaktadır. 

Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Kafein
• Alkol
• Uzun süre soğuğa maruziyet
• Sigara
• Stresli bir hayat
• Egzersiz yapmamak

Raynaud Fenomeni İlaçları

Yaşam tarzı değişiklikleri ve basit tedaviler yetersiz kaldığında veya ikincil raynaud sendromuna sahip hastalarda bazı ilaç tedavileri gerekli olabilir. Bazı kişilerde bu ilaçlara sadece soğuk aylarda ihtiyaç duyulabilir ve yaz aylarında ilaç kullanımı kesilebilir.

Kan damarlarını genişletmek için çalışan kalsiyum kanal blokörleri, raynaud fenomeni için kullanılan en güvenli ve en yararlı ilaçlardan biridir. Bazı türleri atakların sıklığını ve şiddetini azaltabilir. Kalsiyum kanal blokerleri birincil raynaud hastalığı için en iyi sonucu verebilir ve bazen daha yüksek dozlar kullanmak gerekebilir.

Hastalık için kullanılabilecek bunlardan başka birçok ilaç seçeneği vardır ve herkeste farklı ilaçlar, farklı derecelerde faydalı olabilir. İkincil raynaud sendromunda, altta yatan durumun tedavisi önemlidir ve hastalığa bağlı farklı ilaçlar kullanılabilir. 

Çocuklarda Raynaud Fenomeni

Raynaud fenomeni tanısı alan bir çocuğu olan kişiler genellikle çok endişeye kapılır. Ancak bu durum çocuklarda genelde hafiftir ve yönetilebilir bir durumdur. 

Ergenlerde, raynaud fenomeni daha yaygındır. Belirtiler genellikle ergenlik döneminde ortaya çıkar. Semptomlar çocuklarda yaş aldıkça daha hafifliyor gibi görünmektedir. Bu durum özellikle ergenlik döneminde tedaviye, yaşam tarzına uyum veya hormonal değişikliklere bağlı olabilir.

Bebekler ve küçük çocuklarda nadir olmasına rağmen raynaud fenomenine sahip olabilir. Bu dönemde hastalık nadir olduğu için altta yatan hastalık varsa bunu teşhis etmek önem taşımaktadır. 

Raynaud Fenomeni İçin Hangi Doktora Gidilir?

Raynaud fenomeni hastalığı olan kişiler esas olarak romatoloji bölümüne başvurmalıdır. Eğer raynaud fenomeninden emin olunamazsa bir seçenek olarak dahiliye uzmanına da başvurulabilir. Hekim hastayı doğru bölüme yönlendirecektir. 

Hastalığın belirtileri ortaya çıkmaya başladığında hekime başvurulmalıdır. Çünkü raynaud sendromuna eşlik eden bazı hastalıklar olabileceği için bunların tanısı bir hekim tarafından konulmalı, hasta incelenmelidir.