Tıbbi Mikrobiyoloji Nedir?

Tıbbi mikrobiyoloji bölümü, insan vücudunda görülen zararlı mikroorganizmaların teşhisinden sorumlu olan tıp branşıdır. Kısaca “mikrop bilimi” anlamına gelen mikrobiyolojinin alt dalları arasında yer almakla birlikte, klinik mikrobiyoloji adıyla da bilinir. 

Hastane tıbbi birimleri arasında yer alan bu bölüm, doğrudan hasta kabulü yapmaz. Ancak mikroorganizma ve enfeksiyon kaynaklı olan her sağlık sorununda önemli bir rol oynar. 

Tıbbi mikrobiyoloji bölümü, mikrobiyoloji laboratuvarlarında yapılan analizler ile mantar, virüs, parazit ve bakteri gibi gözle görülmeyen organizmaları tespit edebilir. 

Bunun için hastaların yaşam alanlarından ya da doğruca vücutlarından alınan örnekler mikroskop altında incelenir. Numunelerde bulunan DNA örneklerinin çoğaltılması ve analiz edilmesi (moleküler mikrobiyoloji yöntemi) ile hastalıklar erken teşhis edilebilir. Bu sayede yayılma ya da ilerleme görülmeden genel sağlık durumunu korumak mümkün hale gelir. 

Mikrobiyoloji testleri için safra sıvısı, kan, idrar, dışkı (gaita), kulak kültürü, boğaz sürüntü örneği, boğaz kültürü, yara üzerinden alınan numuneler, BOS (beyin omurilik sıvısı), doku örnekleri ve balgam gibi numuneler kullanılır. İstenecek örnekler, ilgili branş hekimleri tarafından belirlenmektedir.

Tıbbi Mikrobiyoloji Uzmanı Nedir? Mikrobiyologların Görev ve Sorumlulukları Nelerdir?

Tıbbi mikrobiyoloji uzmanları, insan sağlığını olumsuz etkileyen her türlü mikroorganizmanın tespitinden sorumlu hekimlerdir. Bunun için mikrobiyoloji laboratuvarında yapılan testleri kullanırlar. 

Aynı zamanda klinik mikrobiyolog unvanı ile de tanınırlar. Tıbbi mikrobiyoloji uzmanı olmak için öncelikle tıp fakültelerinde verilen 6 senelik temel tıp eğitiminin başarılı şekilde tamamlanması gerekir. 

Sonrasında Tıpta Uzmanlık Sınavı ile Tıbbi Mikrobiyoloji Uzmanlık Eğitimine hak kazanılır. 4 sene süren bu eğitimin tamamlanması sonucunda uzmanlık unvanı alınır ve hizmete başlanabilir. 

Klinik mikrobiyologların görev ve sorumlulukları ise şu şekilde sıralanabilir:

• Mikrobiyoloji laboratuvarına gönderilen numunelerin mikroskop altında incelenmesi ve analiz edilmesi,
• Numunelerden elde edilen bulguların ilgili branş hekimlerine raporlanması,
• Numunelerin doğru kaplara konulması ve doğru şekilde etiketlenmesi,
• İncelenecek numune miktarının doğru şekilde belirlenmesi,
• Görev yapılan hastanelerde imkan yoksa numunelerin vakit kaybına uğramadan anlaşmalı viroloji (hastalıklara yol açan virüslerin analizi) ve bakteriyoloji laboratuvarına iletilmesi,
• Bulaşıcı hastalıkların teşhis edilmesi halinde ilgili kurumlara rapor edilmesi,
• Laboratuvar araç, gereç ve cihazlarının güvenilirliğinden emin olunması,
• Şüpheli test sonuçları için hastadan yeniden örneklerin istenmesi,
• Laboratuvar sterilizasyonunun korunması için gereken uygulamaların yapılması,
• Test sonuçlarının kontrol edilmesi ve doğru şekilde yorumlanması,
• Uzmanlık adaylarının gerekli donanım ve tecrübeyi kazanmalarının sağlanması,
• Klinik mikrobiyoloji bölümünde yaşanan tüm gelişmelerin yakından takip edilmesi ve mesleki gelişimin sürdürülmesidir.

Tıbbi mikrobiyoloji uzmanları devlet hastanelerinde, tıp fakültesi hastanelerinde, özel hastanelerde, eğitim ve araştırma hastanelerinde görev yapabilirler. Aynı zamanda özel laboratuvarlarda çalışma imkanları da bulunmaktadır.

Tıbbi Mikrobiyoloji Bölümü Hangi Hastalıklara Bakar?

Tıbbi mikrobiyoloji bölümü, mikroorganizmalardan kaynaklanan tüm sağlık sorunlarıyla ilgilenmektedir. Mantarlar, parazitler, bakteriler ya da virüsler gibi gözle görülmeyen zararlı canlılar tüm vücut sistemlerini olumsuz etkileyebilir. 

Bunun sonucunda ise genel sağlık durumunda büyük bir bozulma görülür. Tıbbi mikrobiyoloji bölümü tarafından en sık karşılaşılan sağlık sorunları ise şu şekilde gruplandırılabilir:

• Bakteri Kaynaklı Hastalıklar: Tek hücreli ve büyük bir hızla çoğalan mikroorganizmalardır. Havada, toprakta, suda, canlıların vücutlarında ve yüzeylerde uzun süre yaşayabilirler. Göz nezlesi, kan zehirlenmesi, zatürre, menenjit (beyin omurilik zarında oluşan iltihaplanma), larenjit (boğazda iltihap oluşması) ve yaralarda görülen enfeksiyon problemi gibi sağlık sorunları örnek gösterilebilir. Antibiyotik ilaçların kullanımı ile bakterilerin vücuttan atılması sağlanır.
  
• Parazit Kaynaklı Hastalıklar: Yalnızca canlıların vücudunda hayatta kalabilen ve vücut sıvılarıyla beslenen canlılardır. Tenyalar, solucanlar ya da kıl kurtları olarak görülebilirler. Aynı zamanda gözle görülemeyecek boyutlardan metrelerce uzunluğa kadar değişen boyutlarda olabilirler. Parazitle insan vücuduna yerleştiklerinde karın ağrısı, enfeksiyon, mide bulantısı, kusma, halsizlik, ani kilo kayıpları, deri döküntüleri, eklem ve kemik ağrıları gibi semptomlara neden olurlar. Aynı zamanda yerleşim yerine bağlı olarak bağırsak tıkanması, dalak büyümesi, kansızlık, karaciğer büyümesi ve organ fonksiyon kayıpları gibi hayati riskler de yaratabilirler. Antiparaziter ilaçların kullanımı ile tedavisi mümkün olsa da kimi vakalarda cerrahi operasyonların uygulanmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
  
• Mantar Kaynaklı Hastalıklar: Tek hücreli ya da çok hücreli olarak görülebilirler. Bulaşıcı olmakla birlikte bazı ilaçların kullanımı sonucunda da ortaya çıkabilir. İnsan vücudunda ayaklarda, ellerde, cilt dokularında, solunum sisteminde, ürogenital sistemde, vajinada, kasıklarda, tırnaklarda, saç ve sakalda yerleşebilir. İlaç kullanımı ile tedavisi mümkündür.
  
• Virüs Kaynaklı Hastalıklar: Sağlık sorunlarında sık karşılaşılan ve kendi metabolizması olmayan mikroorganizmalardır. Üreme yeteneği olmayan bir tür olduğu için yerleştikleri hücreyi kullanarak çoğalırlar. Ardından bu hücreyi yok ederek sağlıklı hücreleri baskılarlar. Grip, soğuk algınlığı, bronşit, hepatit türleri, çocukluk çağı hastalıkları (kızamık vb.), AIDS ve larenjit gibi sık görülen sağlık sorunlarına yol açarlar. Hastalığın türü ve etkilediği organlara bağlı olarak tedavi edilir.
  

Tıbbi mikrobiyoloji bölümünün ilgilendiği sağlık sorunları genellikle enfeksiyon, yüksek ateş, halsizlik, bitkinlik, mide bulantısı ve kusma gibi semptomlara yol açarlar. Bu nedenle sıklıkla enfeksiyon hastalıkları uzmanları ile işbirliği kurarlar.

Tıbbi Mikrobiyoloji Bölümü Hangi Tetkikleri Uygular? Klinik Mikrobiyoloji Testleri Nelerdir?

Tıbbi mikrobiyoloji bölümü tarafından yapılan tahlil ve tetkiklere mikrobiyoloji testi adı verilir. 

Bu testler genel olarak şu şekilde gruplandırılabilir:

• Seroloji Testleri: Antikor testi olarak da bilinir. Mikroorganizmalar ve enfeksiyonlar karşısında savunma sisteminin verdiği tepkileri analiz etmek için uygulanır. Salınımı yapılan antikorlar, vücudun hangi mikroorganizmayla savaştığını göstermekte önemli bir rol oynar. Bunun için hastadan alınan kan örneği laboratuvar ortamında incelenir ve antikor seviyeleri ölçülür. Brusella, Lupus, hepatit türleri, alerjik sorunlar, frengi, karaciğer problemleri ve bağışıklık sistemi hastalıklarının teşhisinde kullanılır.
  
• Kültür Antibiyogram Tetkikleri: Kültür tahlili olarak da bilinir. İltihaplanma ve enfeksiyonun görüldüğü tüm vücut dokularına uygulanabilir. Yara dokusu, balgam, idrar, dışkı, kulak ve boğaz sürüntü gibi örneklerin incelenmesi prensibiyle yapılır. Numunelerde hangi mikroorganizmaların olduğu tespit edildikten sonrasında en etkili tedavi seçeneği belirlenir.
  
• Polimeraz Zincir Reaksiyonu Testi: Kısaca PCR tahlili olarak adlandırılır. Solunum yolları, boğaz ve burun sürüntüsü ile uygulanır. Sürüntü örneği ise ucunda pamuk bulunan uzun bir çubuğun belirlenen bölgede gezdirilmesi ile alınır. Örneklerdeki DNA, çift sentetik DNA olarak tüpte çoğaltılır. Bunun üzerine yapılan analizler, vücutta az miktardaki mikroorganizmaların dahi tespit edilmesine imkan tanır. Özellikle hepatit hastalıkları ve Covid-19 gibi hastalıkların teşhisinde sık başvurulan bir yöntemdir.
  
• Mikroskobik Analizler: ARB testi, Gimsa ve gram boya gibi yöntemleri kapsar. Özellikle biyopsi, eklem sıvıları ya da BOS örneklerinde ve enfeksiyon görülme şüphesi olan vücut sıvılarında gram boya tekniği kullanılır. Bakterilerin teşhisinde oldukça güvenilir bir yöntemdir.
  

Tıbbi mikrobiyoloji bölümü tarafından uygulanan tetkikler, ilgili branş hekimleri tarafından yapılan muayene sonrasında istenir. Hastanın şikayetleri ve fiziki muayene bulgularına dayanarak şüphelenilen hastalıklar, mikrobiyoloji testleri ile doğrulanabilir.