Tirozinemi

Tirozinemi Nedir?

Vücudumuzda bulunun önemli bir amino asit olan tirozinin metabolizmasındaki herhangi bir enzimin eksikliğine bağlı ortaya çıkan metabolik hastalığa tirozinemi denilmektedir. Tirozin, başta dopamin olmak üzere çeşitli hormon ve salgıların düzenlenmesinde görev almaktadır. Dopamine ek olarak, adrenalin, noradrenalin, melanin ve tiroksinin üretiminde de oldukça önemli bir rolü vardır.

Tirozinemi 1, Tirozinemi 2 ve Tirozinemi 3 olarak üç farklı ana başlıkta incelenmektedir. Her bir tirozinemi çeşidinin farklı klinik bulguları bulunabilmektedir. Aynı zamanda tedavi yaklaşımları da farklı olabilmektedir.

Vücudumuzdaki tirozin metabolizması oldukça karmaşıktır. Fenilalanin, fenil – alanin hidroksilaz enzimi sayesinde tirozine dönüşmektedir. Tirozin ise, tirozin aminotransferaz enzimi sayesinde 4 – OH Fenilpirüvik asite dönüşmektedir. Tirozin aminotransferaz enziminin eksik olduğu durumda “Tirozinemi Tip 2” hastalığı ortaya çıkmaktadır.

4 – OH Fenilpirüvik asit, 4 – hidroksifenilpiruvat dioksijenaz enzimi sayesinde homogensitik asite dönüşmektedir. Vücudumuzda 4 – hidroksifenilpiruvat dioksijenaz enzimi eksik olduğunda “Tirozinemi Tip 3” hastalığı ortaya çıkmaktadır.

Homogensitik asit çeşitli enzimatik aktiviteler sonucunda “fumaril – asetoasetik asite” dönüşmektedir. Fumaril – asetoasetik asit, “fumaril asetoasetat hidrolaz” enzimi sayesinde fumarik asite parçalanmaktadır. Bu enzimin eksik olduğu durumlarda ise “Tirozinemi Tip 1” hastalığı ortaya çıkmaktadır.

Tirozinemi Belirtileri Nelerdir?

Tirozinemi, tirozin metabolizmasındaki eksiklikler sonucunda ortaya çıkan bir metabolik rahatsızlıktır. Tirozinemi, üç farklı tipte incelenmektedir. Her bir tirozinemi türünde farklı klinik bulgular görülebilmektedir.  Bu belirtiler genellikle, 2. ve 6. ay arasında ortaya çıkmaktadır. Nadiren ilk 2 haftada ortaya çıkabilirken, bazı durumlarda 1 yıla kadar uzayabilmektedir. Hastalık belirtileri ne kadar erken çıkarsa o kadar kötü seyirlidir.

• Akut Karaciğer Krizi: Tirozinemi Tip 1’ in en sık başlangıç bulgusudur. Ateş, kusma, kanama, karaciğer büyümesi, sarılık, şeker düşüklüğü görülebilmektedir.
• Bu bebeklerde, pişmiş lahana kokusuna benzer bir koku oluşmaktadır.
• Ayak ağrıları 
• Ciddi karın ağrısı
• Bebeğin kendi diline ve yanağına zarar vermesi
• Solunum sıkıntıları
• Aşırı gözyaşı
• Gözde kızarıklık
• Gözde ağrı
• Işıktan korkma
• Zeka geriliği özellikle Tirozinemi Tip 2’ de görülmektedir.
• Avuç içinde ve el çevresinde ağrılı ve kaşıntısız kabarıklık oluşumu
• Gelişme geriliği

Tirozinemi Nedenleri Nelerdir?

Tirozinemi kalıtsal enzim eksikliği sonucunda oluşan metabolik bir hastalıktır. Çeşitli faktörler tirozinemi gelişimi için risk taşımaktadır. Aynı zamanda özellikle tirozinemi tip 2 otozomal resesif bir özellik gösterir. Bu duruma göre, hem anne hem de baba bu hastalık gelişmesine neden olan geni taşımaktadır. Dolayısıyla akraba evlilikleri gibi benzer genlere sahip bireylerin evlenmesi, bu tür metabolik rahatsızlıkların gelişmesine zemin hazılarlamaktadır.

Herediter Tirozinemi Nedenleri:

• Tirozin – aminotransferaz enziminin eksik olması herediter veya kalıtsal tirozinemi gelişmesi için önemli bir risk faktörüdür.
• 4 – OH fenilpirüvat dioksijenaz enziminin eksik olması herediter tirozinemi gelişmesine yol açmaktadır.
• Fumaril – asetoasetat enziminin eksik olması herediter tirozinemiye neden olmaktadır.

Edinsel Tirozinemi Nedenleri:

• Ağır veya ciddi formda karaciğer yetmezliğinin olmasında tirozinemi görülmektedir.
• C vitamini eksikliğinde 4 – OH fenilpirüvat dioksijenaz enzimi yeterince çalışmaz. Dolayısıyla skorbüt olarak bilinen C vitamini eksikliği durumdunda tirozinemi gelişme riski artmaktadır.
• Tiroid hormonun fazla çalışması durumunda da tirozinemi gelişme riski artmaktadır.

Tirozinemi Teşhisi

Tirozinemi teşhisi için öncelikle iyi bir fizik muayene gerekmektedir. Fizik muayane bulgularının olması sonucunda, hekimler tarafından uygun tetkikler istenmelidir. Tirozinemi, birtakım enzimlerin eksikliği sonucu ortaya çıktığı için, bu enzimlerin kanda tespit edilmesi teşhis için gereklidir.

Fizik Muayene: Tirozinemi hastalığının çeşitli fizik muayene bulguları bulunmaktadır. En tipik bulgularından birisi, tirozinemi hastalarının pişmiş lahana gibi kokmasıdır. Buna ek olarak, fizik muayenede karaciğerin büyüdüğü tespit edilebilmektedir. 

İdrar Tetkiki: Süksinil – aseton isimli enzimin idrarda artmış olması Tirozinemi Tip 1 için oldukça tanısaldır.

Kan Tetkiki: Tıpkı idrarda olduğu gibi, kanda da “süksinil – aseton” isimli enzimin artmış olması Tirozinemi Tip 1 için tanısaldır. Aynı zamanda kanda birtakım parametrelerde de artış görülebilmektedir. Kan bilirubin değeri artış gösterebilmektedir. Kanda, karaciğer fonksiyon testini değerlendirmek için bakılan ALT ve AST değerleri yüksek çıkabilmektedir. Kanda bakılan tirozin değeri yüksek çıkabilmektedir fakat tanı için pek kullanılmamaktadır. Fakat başkı bir sebeple istenen kan tirozin değerinin oldukça yüksek çıkması durumunda “Yenidoğanın Geçici Tirozinemisi” ihtimali yükselmektedir.

Tirozinemi Tedavisi

Tirozinemi hastalığı, enzim eksikliğine bağlı gelişmektedir. Dolayısıyla eksik olan enzim yerine konulamadığı sürece, hastalık ne yazık ki tedavi edilemeyecektır. Tirozinemi Tip 1’ de tirozinden ve fenilalaninden kısıtlı diyet önerilmektedir. Fakat bu diyet hastalığı tedavi etmez. Hastalığın ilerleyişini yavaşlatabilmektedir ama hastalığı ne yazık ki durdurmamaktadır.

Nitro Trifloro – Metil Benzoil Siklo – Hegzanedion olarak bilinen “Nitisinon” tedavide ilk tercih olarak verilmektedir. Nitisinon, tirozin enziminin yıkımını engelleyerek etki göstermektedir. Nitisinon özellikle Tirozinemi Tip 1 hastalarında kullanılan bir tedavi yöntemidir.

Yaşamın ilk bir veya ikinci haftasında kendini gösteren yenidoğanın geçici tirozinemisinde ise C vitamini verilmesi, hastalığı düzeltebilmektedir.

Karaciğer nakli, tirozinemi tip 1 için etkin bir tedavi yöntemidir. Tirozinemi Tip 1, ileride karaciğer kanseri gelişimi için önemli bir risk faktörüdür. Karaciğer nakliyle kanser gelişim riskinin önlenmesi amaçlanmaktadır.

Tirozinemi Tip 2’ de ise fenilalanin ve proteinden kısıtlı diyet tedavi olarak kullanılabilmektedir. Bu tedavi yöntemi hastanın klinik bulgularını genellikle normale döndürmektedir.

Tirozinemi Tip 3’ de tirozinden kısıtlı diyete ek olarak C vitamini tedaviye eklenebilmektedir.

Tirozinemi Tedavi Edilmezse

Tirozinemi genel olarak Tirozinemi Tip 1, Tirozinemi Tip 2 ve Tirozinemi Tip 3 olarak değerlendirilmektedir ve her bir klinik forma olan yaklaşım birbirinden farklıdır. Dolayısıyla tedavisiz kalmaları durumunda, gelişebilecek rahatsızlıklar da birbirinden farklıdır. 

Tirozinemi Tip 1 genellikle ilk semptom olarak akut karaciğer krizi olarak kendini göstermektedir. Akut karaciğer krizi çoğunlukla kendiliğinden düzelebilmektedir. Tedavisiz kalan akut karaciğer krizi, kendiliğinden gerilemediği durumlarda kanama testlerinin bozulmasıyla beraber, sürekli kanama ile kendini gösterebilmektedir. Bu durum da yaşamı ciddi derecede etkiler ve ölümle sonuçlanabilmektedir.

Akut karaciğer krizi gerilemediği takdirde, yaşın da ilerlemesiyle ek birtakım sorunlara da yol açabilmektedir. Yaşın ilerlemesine bağlı olarak, karaciğerin yeterli fonksiyon gösterememesi, karaciğerde küçülmeye ve geri dönüşümsüz yaraların oluşmasına neden olmaktadır. Bu duruma siroz denilmektedir. Sirozun da tek tedavisi karaciğer naklidir.

Akut karaciğer krizi gerilemediği takdirde, yaşında da ilerlemesine bağlı olarak karaciğer kanseri görülme riski oldukça fazla artmaktadır. Bu durumda da karaciğer kanserine ek olarak çeşitli organları etkileyen problemler gelişebilmektedir. Ölümle sonuçlanma ihtimali olan bir durumdur.

Tirozinemiye Ne İyi Gelir?

Tirozinemi birtakım enzim eksiklikleri sonucunda oluşan metabolik bir rahatsızlık durumudur. Tirozinemiye neden olan enzimlerin yeri dolmadığı sürece, hastalık kür edilemez. Fakat hastalığın ilerlemesini durdurmak için birtakım önlemler alınabilmektedir. Özellikle tirozinemi tip 2 ve tirozinemi tip 3’ te tirozinden kısıtlı diyet hastalığın ilerleyişini yavaşlatmaktadır.

Tirozinden Zengin Gıdalar

• Dana eti
• Domuz eti
• Balık ürünleri
• Tavuk ürünleri
• Süt 
• Peynir
• Fındık

Yenidoğanın geçici tirozinemisinde ise C vitamininden zengin beslenmek, hastalığın klinik durumunu düzeltmektedir.

C Vitamini İçeriği Yüksek Gıdalar

• Portakal
• Mandalina
• Greyfurt
• Kivi
• Ananas
• Çilek
• Limon
• Kırmızı biber ve yeşil biber
• Domates
• Roka 
• Maydanoz
• Marul
• Kuşburnu
• Brokoli
• Lahana
• Ispanak

Yenidoğanın geçici tirozinemisinde başta olmak üzere Tirozinemi Tip 2’ de de proteinden kısıtlı diyet önerilmektedir. Proteinden kısıtlı diyet hastalığın kliniğinin düzeltilmesi açısından faydalıdır ve hekimler tarafından önerilmektedir.

Protein İçeriği Yüksek Gıdalar

• Tavuk göğsü
• Hindi eti
• Süzme peynir
• Ton balık
• Az yağlı dana eti
• Barbunya
• Yumurta

Tirozinemiye Ne İyi Gelmez?

Tirozinemi, birçok sistemi etkileyen, karaciğer yetmezliği dahil olmak üzere çeşitli organlarda tahribat yaratabilen ve hatta ölümle de sonuçlanabilen bir metabolik rahatsızlıktır. Hastalığın tedavisinde proteinden ve tirozinden kısıtlı diyet önerilmektedir. Protein içeriği yüksek olan gıdaların tüketilmesi, hastalığın kliniğini daha da kötüleştirecektir. Tavuk, hindi eti, peynir, barbunya gibi proteinden zengin besinlerin fazla tüketilmesi hastalığın gidişatını kötü yönde etkileyecektir. Proteinden zengin olan bu besinlerin aynı zamanda tirozin içeriği de yüksektir. Bu yüzden bu besinlerin diyetisyenin veya doktorun kontrolü altında tüketilmeleri gerekmektedir.

Tirozinemi karaciğer yetmezliği tablosuna yol açabilmektedir. Tedavi edilmediği durumda siroza dönüşebilen bu durumun tek çaresi karaciğer nakli olabilmektedir. Dolayısıyla piyasada satılan bitkisel ürünlerin doktor kontrolü altında olmadan tüketilmesi, karaciğere fazladan zarar verecektir. Bu durumda da ileriki dönemlerde siroz gelişme riski olacaktır. Bu yüzden bu ürünlerden, doktor tavsiyesi olmadığı sürece, uzak durmak gerekmektedir.

Tirozinemi İlaçları

Tirozinemide en etkin tedavi yöntemlerinden bir tanesi karaciğer naklidir. Enzim eksikliği yerine konulamadığı sürece net bir tedavi mümkün değildir. Medikal tedavi olarak “nitisinon” seçilecek bir yöntemdir. 

Nitisinon: Tavsiye edilmekte olan günlük dozu kilogram başına 1 miligramdır. Nitisinon tedavisi başlı başına yeterli değildir, ek olarak protein kısıtlaması gerekmektedir. Günlük kilograma 1 miligram olan bu doz bireysel olarak değiştirilebilmektedir. İlaç kullanımının izlemi sırasında, idrarda süksinil aseton, kanda karaciğer fonksiyon testleri ve AFP düzeyinin ölçümü gereklidir. Günlük alınabilecek maksimum doz ise kilograma 2 miligramdır. Gerekli olmadığı takdirde, gebelikte kullanılması önerilmez ve gebelikte kullanıldıysa eğer emzirme önerilmez.

Tirozinemi Ameliyatı

Tirozineminin tedavisi yaşam tarzında değişikliğe ek olarak nitisinon tedavisidir. Fakat tedavisiz kalan tirozinemi hastalarında veya klinik gidişatı iyi olmayan hastalarda karaciğer nakli tedavi yöntemi olarak kullanılabilmektedir.

Karaciğer Nakli: Kronik karaciğer yetmezliği olarak bilinen sirozun en etkili ve tek tedavi yöntemidir. Tirozinemi hastalarında karaciğer yetmezliğine bağlı siroz gelişebildiği için tedavi olarak karaciğer nakli uygulanabilmektedir. Nakil için gerekli karaciğer, vefat etmiş bireylerden de alınabileceği gibi canlı vericilerden de alınabilmektedir. Canlı bireyler genellikle, donör bulunmadığı durumlarda, hasta yakınlarının karaciğerinden bir bölgenin alınmasıyla olmaktadır. 

Karaciğer naklinin gerçekleşebilmesi için hasta ve vericinin kan gruplarının uyuşması gerekmektedir. Kan gruplarının uyuşması gerçekleştikten sonra, vericinin kan değerlerine bakılmaktadır. Kan değerlerinin dışında, vericinin karaciğerinin yapısı, karaciğerinin yeterli derecede bölünüp bölünmeyeceği hakkında ek araştırmalar da yapılmaktadır.

Tirozinemi için Hangi Doktora Gidilmeli?

Tirozinemi genellikle hayatın ilk 6 ayında belirti vermektedir. Bebeğinizde, ateş, kusma, kanama gibi bulgular olduğunda ve bebeğinizin kendi diline ve ağız içine zarar verdiği durumlarda doktorunuza başvurmanız gerekmektedir. Aynı zamanda görme ile ilgili problemler geliştiğinde, gözde ağrı, kaşıntı, kızarıklık gibi şikayetler olduğunda çocuk hastalıkları uzmanına başvurmanız gerekmektedir. Tirozinemi için özel olarak metabolik hastalıklar uzmanı doktorları ilgilenmektedir. Çocuk doktorunuz gerekli muayeneleri yaptıktan sonra, sizleri yönlendireceklerdir