Tortikolis

Tortikolis Nedir?

Tıp dilinde tortikolis olarak adlandırılan hastalığı Türkçeye “Bükük Boyun” olarak çevirebiliriz. Doğuştan veya daha sonrasında olabilecek bazı etmenler sonucunda boynun bir tarafa bükülüp çene ve yüzün karşı tarafa dönük olarak kaldığı hastalıktır. 

Boyun eğriliği boyunda bulunan bir kas olan Sternokleidomastoid (SCM) kasının kasılı olarak kalması sonucunda oluşur. Bu kasılı kalma durumu sonucunda kasta kısalık oluşur. Bu kısalma ile boyun kısalmış tarafa bükülüp yüz ve çene de aksi tarafa doğru dönük durur. 

Yeni doğan döneminde gelişimsel kalça çıkığı ve pes ekinovarus hastalıklarından sonra üçüncü en sık görülen ortopedik rahatsızlıktır. 

Yaygınlığı yaklaşık olarak 250 canlı doğumda 1 kadardır. Erkek çocuklarda kızlardan daha fazla görülür. Genellikle boynun sağ tarafında sıktır. 

Hastalarda %30-60 zorlu doğma öyküsü vardır. Daha çok bebeklik ve çocukluk döneminde görülse de yetişkinlikte de görülebilir.

Tortikolis Belirtileri Nelerdir?

Boyun eğriliğinin en belirgin özelliği boynu düzeltmeye karşı oldukça dirençli hasta profilidir. Yani hasta kişinin eğrilik olan boyun tarafı ters yönde harekete zorlanırsa kişide ağrı ve huzursuzluk hissi oluşur. 

Bu belirtiye ek olarak;

• Uygun tedavi edilmediği halde bebekte hakim olan pozisyona bağlı olarak pozisyona bağlı kafa düzleşmesi görülür.
• Kafa kemiklerinde ve yüz kemiklerinde şekil bozuklukları
• Bebeklerin uyku şekline göre şekil bozukluğu da değişir. Sırtüstü uyuyan bebeklerde ve çocuklarda zıt taraftaki kafatasında düzleşmeler olurken yüzüstü uyuyan bebek ve çocuklarda boyun büküklüğünün olduğu taraftaki yüz bölgesinde düzleşme olur.
• Doğumdan beridir olan tortikolis tedavi edilmediği sürece kolların kullanımında dengesizlik oluşturur.
• Bebeğin motor gelişimini etkiler.
• Hastalarda mental (beyinsel) gelişim de etkilenebilir.
• Denge kontrolü sağlamada sorunlar oluşur. Duruşta bozukluklar görülür.
• Doğumsal kas kısalığına bağlı tortikoliste bazı kemik şekil bozuklukları eşlik edebilir. Bunlar; boyun kemiklerinde şekil bozuklukları, eklemlerde anormallikler, gelişimsel kalça çıkığı, skolyoz yani omurga eğriliğidir.

Tortikolis Nedenleri Nelerdir?

Mac Donalds sınıflandırmasına göre tortikolisin 3 esas nedeni bulunur. 

Bunlar;

1. Sternokleidomastoid kasında iyi huylu kitlenin bulunması ile tortikolis meydana gelir. Bu en sık görülen nedendir. Bu iyi huylu tümöre fibromatozis kolli denir. Bu kitle, sert ve hareketli bir yapıya sahiptir. Ağrı yapmayan, dokunulduğunda hissedilebilen yaklaşık olarak 1-3 cm boyutlarda bir kitledir.
2. Sternokleidomastoid kasında kitle yoktur. Kasta sertlikler oluşmuştur. Buna muskuler tortikolis yani kasa bağlı tortikolis denir. Birkaç haftada düzelir.
3. Pozisyona bağlıdır. Duruşsaldır. Kitle veya kasta sertlik yoktur.

Boyun eğriliği bazı nörolojik durumlara bağlı olarak da gelişebilir. Görmede ve duymadaki bozukluklara veya başka hastalıklara bağlı olarak da tortikolis gelişebilir. 

Ayrıç doğumsal yani daha sonradan değil de doğuştan itibaren görülen tortikolis doğumdaki veya doğum öncesi anne karnındaki durumlara bağlı olarak da gelişebilir. 

Bunlar;

• Doğum öncesi rahime travmatik bir zarar gelmesi
• Bebeğin baş geliş şeklinde doğması normal olandır. Fakat bebek makat geliş şeklinde doğarsa boyun kaslarındaki liflerde hasarlar görülebilir.
• Başın rahim içinde olması gerekenden farklı bir duruşta kalması
• Sternokleidomastoid kasının kan dolaşımının bozulması
• Boyun omurgalarında hasar olması
• Anne karnındaki sıkışmalar ve dolaşımdaki kusurlar sık görülür. Normal doğumda ve annenin ilk doğumunda rahim dardır. Başın çıkması sırasında boyundaki damarlar zarar görebilir. Bu da kası besleyen damarların görev yapamamasına ve kasın beslenememesine neden olur. Boyun kaslarında hasarlar görülür. Bu da boyun eğriliğine yani tortikolise neden olabilir.

Tortikolis Teşhisi

Tortikolis teşhisi için öncelikle yapılması gereken ayrıntılı bir hasta öyküsü alınmasıdır. 

Bebeklik döneminde görülen tortikolis hastalığında anamnezde anneye doğum öyküsü sorulabilir.

Yetişkinlikte gelişen boyun eğriliğinde ne kadar zamandır olduğu, belli bir sebepten olup olmadığı sorulabilir. Hastadan ayrıntılı bir şekilde anamnez (hasta öyküsü) alındıktan sonra fizik muayeneye geçilir. 

Fizik muayenede baştan başlanarak kol ve bacaklardaki farklılığa kadar bakılması gerekir. Baş muayenesinde; bükük olan tarafta cilt kıvrımı oluşup oluşmadığına bakılır. Ardından bükük taraf aksi tarafa harekete zorlanır. Bu ters yöndeki harekette direncin miktarı ve ağrı olup olmadığı incelenmelidir. 

İşitme ve görmede kayıp olup olmadığına bakılmalıdır. Boynun büküklük derecesi hastalığın şiddeti hakkında bilgi vericidir. 

Buna göre; 

• 1-15 derece arası büküklük: Hafif şiddette hastalığı
• 16-30 derece arası büküklük: Orta şiddette hastalığı
• 30 dereceden büyük büküklük: Ağır şiddet hastalığı gösterir. 

Kafa kemiklerinde şekil bozuklukları oluşup oluşmadığı incelenmelidir. Aynı şekilde yüz kemiklerinde de tortikolisin olduğu tarafta düzleşmeler olup olmadığı incelenmelidir. 

Erken dönemde teşhisinin yapılması için bebek doğar doğmaz baş ve boyun bölgesinin incelemesi yapılır. Bu bölgedeki eklem hareketlerinin incelenmesi yapılır. Boyun bölgesindeki sternokleidomastoid kasında kitle olup olmadığını anlayabilmek için bu bölgeye dokunulması gerekir. 

Tüm bu incelemeler yapıldıktan sonra hastanın görüntülemesinin yapılması gerekir. Görüntülemede ultrasonografi (USG) kullanılabilir. Boyun eğriliği için kullanılacak görüntülemede en çok USG tercih edilir. Bunun yanında boyun omurlarında hasar var olup olmadığını da boyun grafisi (servikal grafi) çekilerek gösterilebilir. 

MRG ile de tümör varsa gösterilebilir. Kaslardaki hasar da EMG ile incelenebilir. 

Tortikolis Tedavisi

Torikolis tedavisinde çok yönlü bir yaklaşım gerekir. Erken başlanan, düzenli ve uygun tedavi ile başarı şansı %90’ın üzerindedir. Tedaviye erken dönemde yani hayatın ilk haftalarında başlamak gerekir. 

İlaç tedavisi, egzersiz ve gerekli görüldüğü durumlarda cerrahi tedavi uygulamaları ile oldukça yüz güldürücü sonuçlar elde edilir. Bu tedavilerde amaç başın orta hatta yerleşimini sağlamaktır. 

Tedavi sürecinde ailenin de tedaviye katılımı ve tedaviyi etkin bir şekilde sürdürmeleri için aile eğitimi verilmesi gerekir. Bu eğitim ile konjenital tortikolis yani doğumdan beridir var olan boyun eğriliği tedavisi oldukça etkili hale gelir. Ailelerin kontrol, takip ve tedavilere uyumlu olmalarının önemi vurgulanır. 

Pozisyonlama: Bebeklik döneminde anne ve babanın bebeği kucakta tutarken özellikle başın boyun eğriliği olmayan tarafından tutması eğri olan taraftaki kasın gerilmesini sağlayarak olumlu bir etki oluşturur. 

Eklem hareket egzersizleri: Tortikolis egzersizleri daha çok kasın kısalığını ve sertliğini önlemeye yöneliktir. Eklemlerdeki hareketi yapmak için önemli bir ölçüt olan eklem hareket açıklığının yeterli olması için bebeğin başının öne, arkaya ve yanlara doğru hareket ettirilmesi gerekir. Bunlar oldukça nazik ve yavaş bir şekilde yapılmalıdır. Günde 20 defa bu hareketlerin yapılması gereklidir. 

Aynı zamanda spazmodik tortikolis yani kasılmaya bağlı olarak boyun eğriliği şikayeti yaşayan kişilerde de boyun eğriliği için egzersizler yapılabilir. 

Boyun eğriliği egzersizleri yapılırken özellikle bu egzersizlere sadık kalma ve yeterli sürede yeteri kadar yapma oldukça önemlidir. Yanlış veya eksik uygulanan egzersizin tedaviye olumlu katkısı çok azdır. 

Germe egzersizleri: Bebeklerde boyun eğriliği egzersizleri için alt değiştirme zamanında yapılması ayrıca günde yaklaşık 20 defa yapılması yeterlidir. Egzersizler yapılırken bebek başlarda egzersizlere karşı daha dirençli olacağından yapmak istemez ve ağlayabilir. Fakat pes edilmemelidir. Bu süreçler oyuna çevrilebilir. Bebeğe şarkılar söylenerek oyun oynuyormuş gibi yapılması faydalı olabilir. 

Bu tedaviler daha çok ailenin bilgilendirilmesi ve egzersiz tedavileridir. Aynı zamanda ilaç tedavisi de uygulanabilir. Bu tedavide ağrı kesici (analjezik) ilaçlar veya merhemler kullanılabilir. Ayrıca kas gevşetici merhemlerin de egzersiz öncesi uygulanmaları faydalı olabilir. 

Bu tedaviler ile fayda görmeyen kişilerde cerrahi tedavi düşünülebilir. Cerrahide genellikle Z plasti yöntemi kullanılır. 

Tortikolis Tedavi Edilmezse

Yetişkinlerde tortikolis nedeni genellikle kasın belli bir sebeple kasılı kalması durumudur. Buna bağlı olarak boyun bir tarafa doğru eğik hale gelir. Bebeklerde ise sıklıkla boyun kasının kısalığına bağlıdır. 

Bebeklerde boyun eğriliği tedavi edilmezse bebeğin ileriki zamanlarda duruşunda bozulmalar meydana gelir. Ayrıca bebeğin uyku şekline göre yüzün veya kafa arkasının belli bölümlerinde düzleşmeler görülür. Bu durum kemik şekillerinin bozulması sonucu oluşur. Ayrıca görmede ve işitmede de sorunlar oluşabilir. 

Tortikolise Ne İyi Gelir?

Yetişkinlerde boyun eğriliği için uygulanabilecek en etkili yöntemler ilaç tedavisi ve kası gevşetmeye yönelik egzersiz uygulamasıdır. Bu tedavi yöntemleri ile eğrilik tedavisi uygun bir şekilde yapılır. Oldukça da yüz güldürücü sonuç alınır. 

Bebeklerde boyun eğriliği için uygulanabilecek şeyler;

• Bebeğin başını aktif olarak kullanabildiği yani başını tutabildiği aylardan itibaren başının hareketli olması sağlanmalıdır.
• Bu hareketliliği sağlarken anne ve baba elinde tuttukları oyuncak veya bebeğin ilgisini çekebilecek eşyaları bebeğin göz hizasında tutup ilgisini çektikten sonra yukarıya kaldırıp ardından sağa sola hareket ettirerek sağlayabilirler.
• Bebeğin uyuduğu yatağı bebeğin istediği zaman istediği yöne başını çevirebileceği şekilde yani duvara dayalı olmayacak bir şekilde kurulabilir.
• Eğer yatak duvara dayalı olacaksa da bebek yatağa konulurken bebeğin normal olan yani eğrilik olmayan tarafının duvara denk gelecek şekilde konulması daha faydalıdır.
• Bebeği emzirirken tortikolis olan boyun tarafından tutularak emzirilmesi gerekir.

Tortikolise Ne İyi Gelmez?

Yetişkinlerde boyun eğriliği özellikle uzun süreli klimaya maruz kalma veya yanlış bir baş hareketi yapma sonucunda gelişir. Kişinin bunlardan kaçınması gerekir. Kişinin uzun süre aynı boyun pozisyonunda kalmaması gereklidir. Özellikle uyuduğu yastığın da boyun tutulmalarına ve eğri kalmasına neden olacak şekilde olmaması gerekir. 

Bebeklerde tortikolis olan boyun tarafının dirençsiz kalması tedavi başarısında oldukça kötü etkiye sahiptir. Bebeğe mümkün oldukça fazla olarak hareket yaptırılması gerekir. Egzersiz programlarına özellikle bebek 6 ay olmadan başlamak ve en az bir sene ara vermeden tedaviye uymak gerekir. Ailelerin bu konuda hassas davranmamaları, bebeği kontrole götürmemeleri veya egzersizleri yeterli miktarda yapmamaları tedavi başarısını düşürür. 

Tortikolis İlaçları

Boyun eğriliği çok yönlü bir yaklaşım ile oldukça yüksek oranda tedaviye olumlu yanıt verilebilecek bir rahatsızlıktır. Yetişkinlikte özellikle egzersiz ve gerekirse ilaç tedavisi yeterli olabilirken doğuştan boyun eğriliği olan bebeklerde aile eğitimi, egzersiz uygulamaları, ilaç tedavisi ve bu tedavilere yeterli yanıt verilmediğinde de cerrahi tedavi gereklidir. Doğuştan boyun eğriliği olan ve bebeklik döneminde de yeterli tedavi görmeyen yetişkinlerde de cerrahi seçeneğine gidilir. 

Bu tedaviler içinde ilaç tedavisi için daha çok kaslardaki kasılmaları gevşetecek kas gevşetici ilaçların yani spazmolitiklerin faydası vardır. Spazmolitik olarak merhemler kullanılabilir. 

Ayrıca tortikolis hastalığı boyunda ağrıya neden olabilir. Bunun için de analjezik yani ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir.

Tortikolis Ameliyatı

Boyun eğriliği tedavisinde genellikle egzersizler ve ilaç tedavileri ile ile %90’dan fazla oranda olumlu sonuç alınır. Tedaviye dirençli hastalarda egzersiz uygulaması ve ilaç tedavisine rağmen yeterli tedavi başarısı yoksa cerrahi seçeneği düşünülür. 

Cerrahide boyunda kısalmış olan Sternokleidomastoid kası uzatılarak boyundaki eğrilik tedavi edilir. Bu cerrahi yönteme Z plasti adı verilir. 

Gebelerde Tortikolis

Tortikolis hastalığı kalıtsal olmayan bir hastalıktır. Yani annede tortikolis varsa bebekte de bu hastalığın görüleceği düşüncesi yanlış bir düşüncedir. Bu sebeple annenin bu konuda endişe duymasına gerek yoktur. 

Yetişkinlikteki sonradan meydana gelmiş bazı durumlar ile veya doğuştan olup tedavisi yapılmamış boyun eğriliği ile tortikolis hastalığı meydana gelebilir. Bu durumda gebelik sürecinde de tedaviye devam edilebilir. 

Bebeklerde Tortikolis

Bebeklerde boyun eğriliği anne karnında başlayabileceği gibi doğum sırasında meydana gelebilecek durumlara bağlı da olabilir. Tedavi sürecinde egzersizler oldukça önemlidir. Bebeklerde tortikolis egzersizleri yapılırken hareketler için yeterli süre tanınmalıdır. 

Germe için yapılabilecek egzersizler;

• Bebeği sırt üstü uzatıp bir elimizle gövdesine hafif baskı yaparak serbest olan elimizle bebeğin başına pasif olarak sağa sola çevirme hareketleri yaptırılır.
• Bebek sırt üstü yatırılarak bir elimizi omzuna tutup diğer elimizle bebeğin başını hareket ettiririz.
• Bebek sırt üstü yatırılır. Bir elimizle başı tutup serbest olan elimizle çene hareket ettirilir.

Bu hareketler her iki yöne yani normal olan boyun tarafına da eğrilik olan boyun tarafına da yapılmalıdır. Her yön için her hareketi 5-10 saniye bekleterek diğer harekete geçilir. Anne veya baba bu hareketleri yaptırırken nazik olmalıdır. Hareketler sabırlı bir şekilde yaptırılmalıdır. 

Tortikolis yatış pozisyonu da bebeğin uyku şekline bağlı olarak ayarlanmalıdır. 

Bebeklerde boyun eğriliği için yastık seçimi de önemlidir. Tortikolis yastığı olarak adlandırılan bir çeşit yastıkla bebeğin eğik olan boyun tarafına direnç uygulanıp eğriliği azaltıp boynu orta hatta tutmaya çalışılır. Ayrıca bebeklik ve çocukluk döneminde tortikolis için boyunluk da kullanılabilir. 

Yetişkinlerde Tortikolis

Yetişkinlerde tortikolisin nedeni doğumdan beri var olan bir boyun eğriliğinin devam etmesi olabileceği gibi sonradan oluşmuş bir boyun eğriliği de olabilir. 

Özellikle klimaya maruziyet, yanlış yatış pozisyonu veya ani ve ters bir hareket sonucunda boyun eğriliği olabilir. Bu eğriliklerin tedavisinde ilaç tedavisi ve egzersizler yeterli olacaktır. Fakat doğumdan beridir var olan kas kısalığına bağlı tortikolis hastalığı yetişkinliğe kadar tedavisiz kaldıysa bu tedaviye ek olarak cerrahi tedavi seçeneği düşünülmelidir. 

Cerrahide kısa kalmış olan boyun kası uzatılır. Ayrıca yetişkinlikte tortikolis için boyunluk da kullanılabilir. Bu medikal malzeme ile boynun eğri tarafı orta hatta zorlanarak tedavi edilmeye çalışılır.

Tortikolis için Hangi Doktora Gidiyorum?

Boyunda eğriliği, görmede veya işitmede bozukluk, boyunda düzeltmeye direnç ve ağrı gibi şikayetler ile kişi öncelikle Ortopedi ve Travmatoloji bölümüne başvurabilir. Bebeklik döneminde de tortikolis için karakterize olan bükük boyun ve aksi tarafa dönmüş yüz ile çeneye sahip bebeğin ilkin boyun muayenesi ve nörolojik muayenesi yapılıp ardından Ortopedi ve Travmatoloji bölümüne yönlendirilebilir.  

Ortopedi ve Travmatoloji bölümünden sonra yetişkinler tedavi için Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon bölümüne yönlendirilir. Bebeklerde ise Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon bölümünde tedavi başlanır. Yeterli süreye rağmen düzelme yoksa Çocuk Cerrahi bölümüne ameliyat için yönlendirilir.