Tükürük Bezi Taşı

Tükürük Bezi Taşı Nedir?

Ağızda bulunan tükürük bezleri salya adı verilen bir sıvı üretir. Salya dişleri korur, bakteri oluşmasını engeller, çiğneme ve yutmaya yardımcı olur, sindirimin başlamasını sağlar. Ancak bazen salya üretildiği yerde depolanmak zorunda kalır. Çünkü salya üretmekten sorumlu tükürük bezlerinde taş olması sonucu salya tükürük bezlerinde birikir ve akamaz.

Tükürük bezi taşları aynı zamanda sialolithiazis olarak da adlandırılır. Tükürük bezlerinde sertleşen minerallerin depolanması sonucu oluşur. Tükürük bezi taşları erkeklerde kadınlara göre daha yaygındır ve 30 ile 60'lı yaşlarda daha sık ortaya çıkar.

Tüm tükürük bezi taşlarının yüzde 80’i çene kemiğimizin altındaki (submandibular) tükürük bezinde ortaya çıkar. Çene kemiğinin altındaki  tükürük bezi  dışında diğer tükürük bezlerinde de ortaya çıkabilirler.

Bu bezler;

• Yüzümüzün kulaklara yakın iki tarafında da bulunan parotis (kulak altı) tükürük bezinde
• Dilimizin hemen altında bulunan dil altı (sublingual) bezinde
• Dudaklar ve yanaklarımızın içinde dilin altında damağımızın yanında bulunan küçük tükürük bezlerinde nadiren de olsa gözükebilir.

Tükürük Bezi Taşı Belirtileri Nelerdir?

Tükürük bezi taşlarının sebep olduğu belirtiler taşın hangi tükürük bezi kanalını tıkadığına, tükürük bezi kanalının tamamen mi yoksa yarı tıkalı olmasına göre değişkenlik gösterir. Bunlar dışında tükürük bezinde herhangi iltihap gelişip gelişmemesi de belirtilerde farklılık yapar.

• Ağrı özellikle yemeklerden önce ağrıması ve zamanla ağrının kaybolması
• Tükürük bezinin şişmesi, aralıklı olarak ağrı hissedilmesi aniden yemek öncesi (artması ve zamanla kaybolması
• Taşın olduğu tükürük bezinde hassasiyet
• Tükürük bezinin tamamen bloke olması sonucu hiç tükürük üretilememesi
• Dudak altının kırmızı olması (iltihap belirtisi)
• Kanaldan iltihaplı sıvı çıkışının olması
• Boyun etrafındaki lenf düğümlerinin şişmesi (iltihap belirtisi)
• Ağız kokusu

Nadiren tükürük bezi taşı, küçük tükürük bezlerinde oluştuysa bölgesel hafif bir şişlik ve hassasiyet görülür.

Tükürük Bezi Taşı Nedenleri Nelerdir?

Salya sıvısının içinde bulunan kalsiyum fosfat ve kalsiyum karbonat kristalize olup taşa dönüşebilir. Taşların boyutu birkaç milimetreden iki santimetreye kadar farklılık gösterir.

Taş oluştuğu zaman tükürük kanalını tıkar ve salya tükürük bezi kanalında birikmeye başlar ve bunun sonucunda tükürük bezleri şişer.

Taşların en başından beri neden oluştuğunun sebebi bilinmiyor. Ancak birkaç faktörün taş oluşturma riskini arttırdığı ve aralarında bağlantı olduğu bulunmuştur.

 Bu faktörler;

• Erkek olmak
• İlerleyen yaş
• Kafa ve boyun bölgesine daha önce radyasyon terapisi alınması
• Ağız yaraları
• Salya üretimini etkileyebilecek antikolinerjik etkili ilaçlar almak
• Sjörgen sendromuna veya Gut hastalığı olması
• Böbrek problemleri
• Yeterince su içmemek salyayı daha çok yoğunlaştırır.
• Yeterli beslenmemek salya üretimini azaltır

Tükürük Bezi Taşı Teşhisi

Tükürük bezi taşının teşhisi birkaç aşamadan oluşur. Öncelikle hastanın daha önce geçirdiği hastalıklar sorulur ve daha sonra hasta muayene edilir. Bazı testler için kan alınır, son olarak da görüntüleme yöntemleri kullanılır.

Hastanın Medikal Geçmişi

• Tekrarlayan tükürük bezi taşı ve iltihap öyküsü
• Belirtilerin ne zaman başladığı
• Yakın zamanda geçirilen ameliyat
• Yakın zamanda geçirilen diş hastalıkları
• Kullandığı ilaçlar
• Kızamık-kızamıkçık kabakulak hastalığı aşısı
• Herhangi bir bağışıklık sistemi hastalığı
• Boyun bölgesine radyasyon alındı mı?

Yukarıda yer alan sorular sorularak tükürük bezi taşının oluşumuna neden olan durumlar anlaşılmaya çalışılır.

Fizik Muayene

• Dışardan inceleme: Tükürük bezi taşı iltihaba yol açabilir o yüzden kırmızılık şişlik ağrı hassasiyet yapar bu yüzden çene altı ,kulak altı ve etrafı sırayla incelenir.
• Ağız içinin incelenmesi: Tükürük kanallarının çıkış kısımları incelenmeye başlanır. Tükürük bezi taşları bu kanalları tıkayabilir ve iltihaba sebep olur.
• Tükürük bezine masaj: Salyanın kanaldan çıkmasını sağlar ve salyanın süt kesiği gibi bir renk olarak çıkması durumunda iltihap olduğu anlaşılır.
• Paratiroid bezinin dışarıdan incelenmesi: Yanaklarımızda kulağımızın hemen altında bulunan iki büyük tükürük bezleridir, kitle varlığına bakılır.
• Tüm tükürük bezlerinin muayenesi: Herhangi bir iltihaplı akıntı daha önceden bir kitle, yüzde simetriye yol açabilecek bir şişlik olup olması incelenir.

Kan Testi

• Beyaz küre: İltihap göstergesi
• CRP’nin artması: İltihap göstergesi
• Serum amilaz enzimi yüksekliği: İltihap göstergesi

Görüntüleme Yöntemi

• X-ray: Tükürük bezi taşları X ray ile görünür.
• Sialografi: Kontrast madde tükürük bezlerine enjekte edilir. Bu incelemeye sialogram denir. İltihap şüphesi olan durumlarda bu tekniğin kullanması iltihabı daha çok yayma riski olduğu için önerilmez. Bu yöntem sayesinde tükürük kanalı görüntülenir ve kanallarda genişlik yapışıklık gibi durumları görmeye yardımcı olur.
• Ultrason: Teşhisi doğrulamak için kullanılır. Klinik muayeneden sonra kullanılır. Ultrasonun avantajı sadece tükürük bezi taşını incelemek ile kalmaz aynı zamanda tükürük bezini de incelenmesini sağlar. Kanal tıkanıklığı kısa bir süre içinde oluştuysa tükürük bezi büyük ve tükürük bezi kanalı genişlemiş görülür.
• Bilgisayarlı Tomografi (CT): Tükürük bezi taşlarının tükürük bezinin hangi kısmında yerleştiğini ve hangi kanalda tıkanıklık yaptığını gösterir. Tüm tükürük bezlerini görüntülemeye yardımcı olur. Kronik taş oluşumuna bağlı tükürük bezinin küçülüp küçülmediğini gösterir ancak küçük çapta olan taşları görüntülemeye yardımcı olmaz.
• MRI: Tükürük bezi taşlarını incelemede en iyi yöntemdir. Kısa süreli bir tıkanıklık mı yoksa uzun süredir devam eden bir tıkanıklık olup olmadığını anlamamızı sağlar. Tıkanıklık kısa bir süredir oluştuysa tükürük bezi büyük ve iltihaplı görünür. Kronik bir durum varsa tükürük bezi küçülmüş gözükür.

Tükürük bezi taşının radyografik incelemesi tanı için çok yardımcı bir yöntemdir. Tükürük bezi taşları radyografik filmlerde  görünür bir hale gelir.

Ancak bazı taşlar radyoopak olmadıkları için gözükmezler. X-Ray yardımı ile çene altındaki (submandibular) taşların %80-90 ve kulak altındaki (parotis) taşların %60’ını görüntüleyebiliriz.

Tükürük Bezi Taşı Tedavisi

Genellikle ameliyat gerektirmeyen yöntemlerle taşların tedavisi yapılır. Taşın boyutuna göre doktorunuz su tüketiminizi arttırmanız, sıcak nemli terapi ve ağrı kesici almanızı önerebilir. Tatlı ekşi yemekler, içecekler salya üretimini uyardığı için taşların paralanmasına yardımcı olur.

Özel bir masaj uygulanarak tükürük bezi taşının yerinden oynaması sağlanabilir. Şok dalga terapisi tükürük bezi taşlarında çok etkili yöntemlerden biridir.

Bu yöntem sayesinde tükürük bezi taşları daha küçük taşlara parçalanır. Bu prosedür sırasında bölgesel ya da genel anestezi verilerek yapılır.

Yakın zamanda tercih edilen bir başka yöntem olan lümen içine balon koyup kanalı genişleterek taşların alınması çok ağrı yapan taşlarda etkili olmuştur.

Bazı durumlarda doktorunuz girişimsel bir yöntem olan sialendoskopi işlemini kullanabilir. Tükürük bezi kanalına bir kamera ile görüntüleyerek taşları çıkartır. Daha ciddi durumlarda ameliyat gerekebilir.

Tükürük bezi taşlarını çıkartmak için Kulak Burun Boğaz uzmanı veya Plastik cerrah tarafından sialektomi işlemi yapılır. Hasta tekrarlayan tükürük bezi taşlarından şikayetçi ise bütün tükürük bezleri alınır.

Tükürük bezi taşlarının sebep olabileceği enfeksiyonları engellemek için antibiyotikler yazılır. Tedavi süresi boyunca hastanın kahve, alkol gibi vücuttan fazla sıvının atılmasını sağlayan tükürük bezi taşı oluşmasını arttıran bu içeceklerin tüketimi sınırlandırılır.

Tükürük Bezi Taşı Tedavi Edilmezse

Tükürük bezi taşları tedavi edilmezse bakterilerin üremesi sonucu sıklıkla kulak altında yüzümüzün iki tarafında bulunan (parotis) bezinde kronikleşen tükürük bezi iltihabına ve tükürük bezinin küçülmesine ,ağrının yemek yerken artmasına, çenede ve kulaklarda dolgunluk ve şişkinliğe, dil altında ağrılı bir kitle oluşmasına sebep olur.

Özellikle çene altında yer alan tükürük bezi taşı tedavi edilmezse kronik bir iltihap sonucu sert bir kitle oluşturur. Kitleye Küttner tümörü denir. İyi huyludur, ancak nadiren de olsa gözükebilir.

Tükürük Bezi Taşı Ne İyi Gelir?

Tükürük bezi taşları nadiren ciddi sorunlara yol açar. Çoğu zaman evde  yapılabilecek birkaç yöntem sayesinde tedavi edilir.

Tükürük bezi taşı tedavisi için evde yapılan tarifler:

• Turunçgilleri veya sert şekerleri emmek: Portakal, limon, mandalina gibi turunçgilleri emmek salya akışını hızlandırır ve taşın parçalanmasını sağlar. Bunlar dışında sert ekşi şekersiz şekerleri emmek de salya akışını arttırmaya yardımcı olur.
• Bolca sıvı tüketmek: Günlük tüketmemiz gereken sıvı miktarını almak salyanın akışını arttırır ve ağız kuruluğunu engeller.
• Masaj yapmak: Etkilenen bölgeye hafif dokunuşlarla yapılan masaj ağrıyı azaltarak taşın tükürük bezi kanalından geçmesini kolaylaştırır.
  Masaj Nasıl Yapılır?
  • Masaja başlamadan önce tükürük bezlerinin yerleri belirlenir. Yüzümüzde 3 adet tükürük bezi vardır. 1 tanesi kulağımızın hemen altındaki parotis diğeri çene altındaki submandibular ve dilimizin altındaki sublingualdir. Parotis bezinde oluşan taşı düşürmek için hasta oturur pozisyona geçer ve iki parmağınızla parotis bezinden aşağıya doğru hafif dokunuşlarla tekrarlanarak taşın düşmesi sağlanır. Çene ve dil altı bezlerdeki taşı düşürmek için çene kemiğinin köşesine iki parmağımızla hafifçe bastırarak çene ucuna doğru masaj yapılır. Hafta da 2 veya 3 kere 1 ve 2 dakika boyunca masaj yapılması önerilir.
• İlaçlar: Bazı ağrı kesiciler şişkinliği ve ağrıyı azaltır.
• Buz küpü emmek: Buz küpü, buzlu şeker ,dondurma gibi soğuk yiyecekleri emmek tükürük bezi taşının sebep olduğu ağrıyı ve şişkinliği azaltır.
  

Tükürük Bezi Taşı Ameliyatı

Tükürük bezi taşlarının iltihap, apse gibi sorunlara yol açmaması için taş alınmalıdır. Cerrah sialendoskopi adı verilen görüntüleme yöntemini kullanarak tükürük bezini ve tükürük bezi kanalında  taşın nerede olduğunu kamera yardımıyla görüntüler.

Sıklıkla tamamen tükürük bezini almaz ancak sık tekrarlayan durumlarda tükürük bezini ameliyatla çıkartır. Ameliyat sırasında yüzümüzde bulunan sinirlerin hasar görme ihtimali vardır. Bu hasar sonucunda yüz felci yüzde hissizlik gibi durumlarla karşılaşılabilir.

• Kulak burun boğaz uzmanı veya plastik cerrah tarafında tükürük kanalı genişletilerek taşlar çıkartılır.
• Cerrah taşı çıkartmak için küçük bir kesik açar.
• Tükürük bezi taşlarının sürekli tekrarladığı durumlarda tükürük bezleri tamamen çıkartılır.

Tükürük Bezi Taşı için Hangi Doktora Gidilir?

Tükürük bezi taşı içi Kulak Burun Boğaz uzmanı önerilir.

Tükürük bezlerinde ağrı ,yanma, şişlik, yemek öncesi ağrının arttığı durumlarda hastanın Kulak Burun Boğaz uzmanına gitmesi gerekir.