Çocuk Felci

Çocuk Felci Nedir?

Poliomyelit olarak da bilinen çocuk felci, polio virüsünün merkezi sinir sistemindeki omurilik ve beyin sapında enfeksiyon oluşturup, hastalık meydana getirmesidir. Çocuk felci bulaşıcı bir rahatsızlıktır. En sık 5 yaşından küçük çocuklarda görülür. 

Polio virüsü her durumda hastalık oluşturmaz. Fakat eğer virüs beyne veya omuriliğe ulaşır ve orada enfeksiyon meydana getirir ise felce sebep olur. Bu oran 200 vakada 1 olacak şekildedir. Felç, sinir hücrelerinde meydana gelen hasar sonucu oluşur ve bu hasar geri dönüşsüzdür. Çünkü vücuttaki diğer hücrelerde olan yenilenme özelliği, sinir hücrelerinde yoktur. Hasar gören hücreler yerine sağlıklı hücreler gelmez. Bu yüzden etkilediği bölgede hayat boyu felce sebep olur. Hatta daha şiddetli durumlarda ölüme bile sebep olabilir. 

Fakat günümüzde çocuk felci dünya çapında aşı uygulamaları ile kontrol altına alınmış, oldukça azalmıştır. Bu yüzden, aşı uygulamalarının ihmal edilmemesi hem kişi için hem de bulaşıcı bir hastalık olduğundan dolayı diğer insanlar için oldukça önemlidir. 

Çocuk Felci Belirtileri Nelerdir?

Çocuk felci, polio virüsünün merkezi sinir sistemini etkileyip etkilemediğine bağlı olarak ikiye ayrılır. Paralitik, felç demektir. Çocuk felci, felce neden olan ve olmayan şeklinde yani Paralitik Çocuk Felci ve Nonparalitik (Paralitik olmayan) Çocuk Felci olacak şekilde ikiye ayrılır. Paralitik çocuk felci de tutulduğu bölgeye göre üç gruba ayrılır. Bunlar; Spinal (omurilik) çocuk felci, Bulbar çocuk felci ve Bulbospinal çocuk felcidir. 

Omurilik, omurganın içerisinde bulunan yapıdır. Bulbar ise beyin ile omurilik arasında bulunan halk arasında soğancık olarak bilinen yapıdır. Bulbospinal tipli çocuk felcinde ise hem omurilik soğanı hem de omurilik tutulumu vardır.

Polio virüsünün bulaştığı kişilerin %95’inden fazlasında herhangi bir belirti görülmez. Bu duruma Subklinik Polio denir. Herhangi bir belirti görülmeyen hastalar da bulaştırıcılık olur ve virüsü etrafına yayabilir.

Nonparalitik (Paralitik Olmayan) Çocuk Felci Belirtileri: Bu belirtiler virüsün ağız veya burun yoluyla vücuda alınması ve sindirim sistemi boyunca bulunan boşluklu yapılara bulaşır, daha sonra bağırsaklara geçer. Yaklaşık yedi gün sonra virüs bademciklere yayılabilir. Virüs emilim ile kana bulaştığı zaman grip benzeri belirtiler oluşur. Virüsün bu bölgelerde sınırlandığı merkezi sinir sistemine ulaşamadığı durumlarda paralitik olmayan çocuk felci meydana gelir. Bu belirtiler yaklaşık 1 ile 10 gün arasında görülebilir. 

• 40 dereceye ulaşabilecek düzeyde yüksek ateş,
• Boğazda ağrı ve şişlik,
• Şiddetli baş ağrısı,
• Mide bulantısı ve kusma,
• Kaslarda ağrı ve yorgunluk hissi,
• Menenjit bulguları (ense kaslarında sertlik, ateş, bulantı, baş ağrısı) gibi belirtiler görülür.

Paralitik Çocuk Felci Belirtileri: Çocuk felci, virüsün vücuda bulaştığı vakaların sadece %1’lik kısmında virüs, merkezi sinir sistemine ulaşır ve hastalık oluşturur. Paralitik çocuk felcinde ilk bir haftada görülen belirtiler tıpkı paralitik olmayan tipteki gibidir. Daha sonraki süreçte felç belirtileri görülür. Bu belirtilerin görüldüğü yerler tutulumun olduğu yere göre farklılık gösterse de genel anlamda felç belirtileri;

• Reflekslerde kayıp,
• Kaslarda şiddetli kasılmalar ve kas ağrıları,
• Uzuvlarda veya vücudun tek tarafında gevşeklik ve sarkma,
• Kısa süreli veya kalıcı olabilen ani felç,
• Özellikle kalçalar olmak üzere bileklerde veya ayaklarda doğal anatomik yapısının bozulması şeklindedir.

Spinal (Omurilik) Çocuk Felci ve Belirtileri: Paralitik çocuk felcinin en sık görüldüğü tipi omurilik tipi çocuk felcidir. Omurilik vücuttaki kas ve iskelet sisteminin sinir hücrelerini kontrol ederek hareketi sağlar. Çocuk felci virüsü omurilikte enfeksiyon oluşturur ise ilgili uzuvdaki kaslar zayıflar ve güçsüzleşir. Birkaç gün içerisinde ise kaslar tamamen felç olur.

Bulbar Tipli Çocuk Felci ve Belirtileri: Soğancık olarak da bilinen bulbus, daha çok istemsiz hareketleri denetler. Virüsün bu bölgeye ulaştığı vaka oldukça nadirdir. Fakat görüldüğü durumlarda da durum oldukça ciddidir. Çünkü bu durumda konuşma, yutkunma ve nefes almada kullanılan kaslar zayıflar ve çocuğun hayatını tehlikeye sokabilir.

Bulbospinal Tip Çocuk Felci ve Belirtileri: Omurilik tip çocuk felcinden sonraki en sık görülen tiptir. 5 hastadan 1’inde hem omurilik hem soğancık tutulumu görülür. Bu tipte, omuriliğin üst kısmı da etkilendiği için diyafram felcine meydana gelebilir ve çocuk solunum yapamadığı için kaybedilebilir. Bazı vakalarda çocuk tamamen iyileşmiş görülse de 15 ile 40 yıl sonra tekrar kas ağrıları ve güçsüzlükleri veya felç meydana gelebilir. Bu duruma polio sonrası sendrom anlamına gelen Post Polio Sendromu (PPS) denir.

Post Polio Sendromu ve Belirtileri: Bu sendromun meydana gelme sebebi, sağlıklı sinir hücrelerinin yeni sinir kökü oluşturabilme kabiliyetlerindeki azalmaya bağlı ortaya çıktığı düşünülebilir. Çocukluk döneminde çocuk felci geçirmemiş bir bireyin post polio sendromuna yakalanma ihtimali yoktur. 

Post Polio Sendromunun belirtileri;

• Giderek artan tek taraflı da olabilen kas ve eklemlerde güç kaybı,
• Kasları kullandıkça artan kas ağrıları,
• Genel anlamda yorgun hissetmek,
• Kas kütlesinde azalma,
• Nefes alırken ya ada yutkunurken zorlanma,
• Uyku ile ilgili problemler; en sık uyku apnesi görülür,
• Soğuğa ya da sıcağa karşı dayanıksızlık,
• Depresyon,
• Dikkati toplamada güçlük ve hafıza zayıflığı şeklindedir.

Çocuk Felci Nedenleri Nelerdir?

Çocuk felci virüsü bulaşıcılığı oldukça yüksek bir virüstür ve en sık bulaş nedeni virüsün olduğu dışkıya temastır. Çocuk felci virüsü insanlara yine sadece insanlardan bulaşır. Hasta olan kişiler virüsü 10 hafta boyunca çevrelerine salabilirler. Virüsü barındıran bir kişi ile veya dışkısı ile virüsü yayan bir kişi ile haftalar boyunca doğrudan temas etmek ile hastalık bulaşabilir. 

Bulaşmanın gerçekleşmesi için bulaştıran kişide belirtilerin görülmesi şart değildir. Ayrıca çocuk felci virüsü, insan bedeni dışında da haftalarca hayatta kalabilmektedir. Bu yüzden virüsün bulunduğu su ve gıdaları tüketmek de hastalığa neden olabilmektedir. Bu sebeple alt yapının yetersiz olduğu, hijyen ve sağlık hizmetleri açısından yetersiz ortamlarda, kalabalık ortamlarda ve gelişmemiş ülkelerde, yaz ve sonbaharın başlarında hastalığın yayılma riski daha yüksektir.

Virüsün vücuda ulaştığı durumlarda, hastalık meydana getirememesi açısından bağışıklık sisteminin kuvvetli olması oldukça önemlidir. Hamilelik, kronik rahatsızlıklara sahip olmak, AIDS hastalığına sahip olmak, bademciklerin ameliyat ile alınmış olması gibi etmenler kişinin bağışıklığının azalmasına sebep olacağı için hastalığın meydana gelme ihtimali artacaktır.

Çocuk Felci Teşhisi

Çocuk felci teşhisinin en önemli parçası anamnezdir.

Doktorun hasta veya yakınlarından aldığı hikayede;

• Hastaya daha önce aşı yapılmamış olması,
• Hastada yutma güçlüğü nefes darlığı gibi belirtilerin olması gibi bilgiler doktoru çocuk felcine yönlendirecektir.

Bununla birlikte doktor tarafından yapılan fizik muayene anamnez ile alınan bilgileri destekler tam bir taslak oluşturulur. 

Yapılan fizik muayenede;

• Hastada ense sertliği,
• Uzuvlarda güç kaybı,
• Kaslarda gevşeklik veya kasılmalar,
• Reflekslerin normal olmaması,
• Nefes darlığını destekleyen solunum muayenesi gibi bulguların görülmesi ile çocuk felci için ön tanı konulmuş olur.

Daha sonra tanıyı kesinleştirmek için yapılan laboratuvar çalışmalarında;

• Boğazdan alınan tükürük örneği (boğaz kültürü) ,
• Dışkı örneği,
• Gerektiği durumlarda omurilik sıvısından alınan BOS örneğinde polio virüsünün tespit edilmesi ile kesin tanı konmuş olur.

Çocuk Felci Tedavisi

Çocuk felcinin maalesef henüz tam iyileştirici bir tedavisi bulunmamaktadır. Tedavinin amacı iyileşme hızı arttırmaya ve olabilecek kalıcı hasarı önlemeye yöneliktir. 

Bu yöntemler;

• Hastaya yatak istirahati önermek,
• Ağrı kesiciler ile kas ağrılarını gidermek,
• Isıtma pedleri ve sıcak havlular ile kas kasılma ve ağrılarını gidermek,
• İdrar yolu enfeksiyonu var ise antibiyotik vermek,
• Mekanik vantilatörler ile solunum desteği sağlamak,
• Kasların gücünün azalmasını önlemek amacı ile orta dereceli egzersizler ve fizik tedavi uygulamak,
• Sıvı desteği ve sağlıklı diyetler ile bağışıklık sistemini güçlendirmek,
• Bacaklarda felç gelişmiş ise tekerlekli sandalye veya destek sağlayacak cihazlar ile hayatı kolaylaştırmaya çalışmak gibi yöntemlerdir.

Çocuk felcinde önemli olan hastalığa yakalanmamaktır. Bunun için uygulanan aşı programları vardır. Çocuk felci aşısı Oral Polio Aşısı (canlı aşı) ve İnaktif Polio Aşısı (ölü aşı) olarak iki çeşittir. Çocuk felci aşısı 1955’te ABD’li Dr. Jonas Salk tarafından bulunmuştur. 

Ülkemizde uygulanan aşı programı ve aşının uygulanacağı kişiler;

• Bebekler (2. 4. 6. ve 18. aylarda uygulanır.) Oral Polio aşısı 6. ve 18. aylarda ağızdan ikişer damla olacak şekilde verilir. İnaktif Polio aşısı da 2. 4. 6. 18. aylarda omuz bölgesinde kas içine uygulanır.
• 7 yaşlarındaki çocuklara İlkokul 1. sınıfta İnaktif Polio aşısı uygulanır.
• Çocuk felci açısından riskli bölgelere seyahat eden yetişkinler,
• Çocuk felci virüsü ile karşılaşabilecek laboratuvar çalışanları,
• Çocuk felci hastalarını tedavi eden sağlık çalışanları şeklindedir.

Eğer bir doz İPV aşısı uygulandıktan sonra kişinin hayatını tehdit edecek düzeyde bir alerji gelişir ise aşı uygulanmamalıdır. 

Ayrıca çok nadir olmak ile birlikte aşının yan etkileri olabilmektedir. 

Bu yan etkiler;

• Aşıdan sonra aşının uygulandığı omuzdaki bölgede beklenenden daha uzun süre ve şiddette ağrı olması,
• Bazı kişilerde aşı veya başka tıbbi işlemlerden sonra baş dönmesi ve bayılmalar olabilir.

Bu yüzden aşılar tıbbi müdahalelerin yapılabileceği ortamda ve yetkin kişiler tarafından yapılmalıdır.

Çocuk Felci Tedavi Edilmezse

Çocuk felci, virüsün tutulum yerine göre çok ciddi sonuçlara da sebep olabilecek bir hastalıktır. Eğer diyafram felci gelişmiş ise müdahale edilmediği durumda hasta solunum yapamadığından dolayı ölebilir. Çocuk felcinde uzuvda felç meydana gelmiş ise bu kalıcı bir durumdur. Fakat tedavi ile uzuvda oluşacak hasar en aza indirgenebilir. Tedavi edilmediği durumlarda edildiği durumlara göre daha ağır formda felç gerçekleşir.

Ayrıca felç gelişmemiş olsa bile çocukken geçirilen çocuk felci hastalığı sırasında tam bir tedavi uygulanmaması, yetişkin yaşlarda meydana gelebilecek Post Polio Sendromu ihtimalini arttırabilir.

Çocuk Felci Korunma Yöntemleri

Çocuk felci bulaşıcılığı çok yüksek bir hastalıktır. Virüsün bulunabileceği ortamlardan uzak durmak bile yeterince korumayı sağlamayabilir. Bu yüzden korunma için en etkili yöntem aşılardır. 

Çocuk felci aşısı iki uygulandıktan sonra %90, üç doz uygulandıktan sonra %99 koruyuculuk sağlanır. Aşı programının düzgün uygulandığı Amerika kıtaları, Batı Pasifik ve Avrupa ülkeleri Dünya Sağlık Örgütü tarafından ‘çocuk felci olmayan’ bölgeler olarak tanımlanmıştır.

Bu bölgeler dışında, çocuk felci bulaş riskinin yüksek olduğu ülkelere seyahat edileceği durumlarda seyahatten 4-6 hafta önce tek doz aşı uygulanması koruyuculuk açısından oldukça önemlidir.

Çocuk Felci İlaçları

Çocuk felcini tam tedavi edecek bir ilaç yoktur fakat destek tedavisi uygulanır. 

Destek tedavisinde;

• Parasetamol
• Antispazmodik,
• Antibiyotikler kullanılabilir.

Bunun dışında en önemli yöntem hastalıktan korunmayı sağlayan aşılardır. Bu aşılar Oral Polio Aşısı ve İnaktif Polio Aşısıdır.

Çocuk Felci için Hangi Doktora Gidilir?

Çocuk felci oldukça ciddiye alınması gereken bir hastalıktır. Çocuk felci virüsü eğer merkezi sinir sistemine ulaşmamış ise belirtileri gribe benzediği için önemsenmeyebilir. Fakat hem grip bulguları olduğu durumda hem de felç bulguları olduğu vakit, özellikle çocuğa aşı yapılmamış ise ihmal edilmeden en kısa vakitte doktora başvurmak gerekir. 

Eğer hasta çocuk ise Pediatri (Çocuk Hastalıkları ve Sağlığı) bölümüne  başvurup, uzman bir pediatri doktoruna gösterilmeli. Hasta, eğer ileri yaşta ise (bu yaşlarda en sık Post Polio Sendromu görülür) Nöroloji bölümüne başvurmak gerekir. Hastalık, felç belirtileri ile kendini gösteriyor ise her iki yaş grubunda da poliklinik ile vakit kaybedilmemeli hastanenin Acil bölümüne başvurulmalıdır. Acil doktorları tarafından gerekli ilk müdahale yapılır ve ilgili bölümlere yönlendirilir.