Dismenore

Dismenore Nedir?

Adet görme, kız çocuklarının ergenliğe giriş belirtisidir. İlk adetten sonra ortalama 28 günlük periyotlarla bu süreç devam eder. Adet gören kadınların genellikle yarısından fazlasında adet döngüsünün bu sürecinde, adet görmeden birkaç gün önce veya adetin bitmesinden birkaç gün sonra ağrı oluşumu görülür. 

Bu ağrılar çoğunlukla hafif şiddettedir fakat bazı kadınlarda bu ağrının şiddeti, kişinin günlük yaşamını, aktivitelerini, psikolojik durumunu etkileyecek kadar yoğunlaşır. Bu yoğun şiddetteki adet ağrsına dismenore denir. Dismenore, tıp dilinde ağrılı adet görmenin karşılığıdır.

Kadınlardaki 28 günlük adet döngüsünde gerçekleşen durumlar şöyledir;

• Kadınlık hormonlarından östrojen ve progesteron seviyesinde artış olur
• Bu artış, kadın bedenini gebeliğe hazırlamaya başlar.
• Adet döngüsünün ortalarında( yaklaşık 13-14.günlerde) yumurta, yumurtalıklardan atılır ve döllenme kanalına geçer.
• Döllenme kanalında sperm varsa döllenme olur, yoksa hormonların seviyeleri düşer ve adet süreci başlar. 

Dismenore Belirtileri Nelerdir?

Ağrılı adet süreci kimi kadında adetten önce, kimi kadında adet sürecinde, kimisinde de adetten sonraki süreçte bile görülebilecek boyutlarda olabilir.

Ağrının şiddeti, kadından kadına farklılık gösterebilir. Bunda hormonal değişikliklerin şiddeti veya altta yatan başka hastalığının olup olmamasına göre değişebilir. 

Genel olarak bu süreçte kadınlarda görülebilecek belirtiler şunlardır;

• Karnın alt bölgesinde kramp veya spazm tarzında karın ağrısı ve kasılmalar. Bu ağrının nedeni rahim bölgesinde bulunan kasların adet sürecinde kasılmasıdır. Bu kasılma mekanizmasında şunlar olur; rahimde üretilen bir madde olan prostaglandin in kanama başlamadan üretimi artar ve bu madde de rahimdeki kaslarda kasıcı etki yapar. Bu da kadında kramp tarzı ağrı olarak hissedilir.
• Bacakta, belde ve sırt bölgesindeki kaslarda ağrılar ve tutulmalar görülebilir.
• Değişen hormon seviyelerine bağlı bulantı ve kusmalar olabilir
• İshal, kabızlık, midede hazımsızlık gibi mide barsak sorunları görülebilir.
• Baş ağrısı ve baş dönmesi de görülebilecek diğer belirtilerdendir.

Dismenore Nedenleri

Adet öncesinde veya süresince rahimde bulunan kasların, rahimden üretilen prostaglandin adı verilen maddeden etkilendiğini biliyoruz. Prostaglandin seviyesi artınca rahim kasları kasılır ve ağrı oluşurken prostaglandin seviyesi azalınca da rahim kasları gevşer ve ağrı diner.

Dismenore nedenlerine göre ikiye ayrılabilir. Bunlar primer(birincil) dismenore ve sekonder(ikincil) dismenoredir.

• Primer Dismenore: Genellikle adet görmeye başlanılan ilk yıllardan itibaren(yaklaşık 2 sene içinde) başlayıp devam eden adet ağrısı çeşididir. Adetin ilk birkaç günü boyunca sürer ve ağrı genel olarak alt karın bölgesinde yoğunlaşmıştır. Daha çok değişen prostaglandin seviyesine bağlı ağrı oluşumu görülür ve altta yatan başka bir sorun yoktur. İlk adetle başlayan primer dismenorede yaşla beraber ağrıda azalmalar olur ve kadınlarda doğum yaptıktan sonraki adet süreçlerinde adet ağrısında azalma olabilir.
• Sekonder Dismenore: Sekonder dismenorede genellikle kadın ilk adet dönemlerinde ve sonrasındaki süreçlerde 20’li yaşlarına kadar adet ağrısı yaşamazken sonrasında yaşar. Genellikle ağrı süreci daha uzun olur, adet öncesi başlayıp adet süresince veya daha sonrasında da alt karın bölgesinde ağrı hisseder. Sekonder dismenorede altta yatan bir neden vardır. Değişen prostaglandin seviyesi dışında bir neden vardır. 

Bu nedenleri şöyle sıralayabiliriz: 

• Endometriozis: bu rahatsızlıkta rahim dokusu rahim dışında yumurtalıklarda, döllenme kanalında veya karın boşluğunda da bulunur ve bu bölgelerde de rahimde olduğu gibi adet döngüsü görülür. Bu rahatsızlık olan kişilerde yaşamın belli döneminde başlayabilecek dismenore görülme olasılığı artar.
• Myom: rahim kaslarının iyi huylu tümürlerine myom denir. Myom tümörlerini bulunduran kişilerde de ağrılı adet görülebilir.
• Rahim içi araç kullanımı da rahim kaslarını kastırıp ağrı yapabilir.
• Genital bölgelerde oluşan tıkanıklıklar,
• Yumurtalık kistleri,
• Genital bölge enfeksiyonları

Dismenore Teşhisi

Primer ve sekonder dismenore için hastadan alınacak ayrıntılı bir anamnez (hasta hikayesi), uygun bir fizik muayene yapılması tanı için oldukça önemli bir yere sahiptir. Fizik muayenede özellikle pelvik muayene yapılması gereklidir.

Kişinin adet dönemi semptomları da primer ve sekonder dismenore ayrımı ve sekonder dismenore ise altta yatan nedeni belirlemede oldukça etkilidir.

Dismenore tanısında laboratuvar tetkiklerinin yeri pek yoktur. Enfeksiyon ihtimalini dışlamak için idrar örneği veya tam kan tetkiki bakılabilir veya kanama sorunları tespiti için kanama zamanına bakılabilir.

Tanı için rahim ağzından sürüntü örneği bakılabilir. Buna SMEAR testi denir. USG ile kadın üreme ve genital organlarına bakılabilir. Ayrıca tanı ve tedavide laparoskopi adı verilen bir yöntem de kullanılabilir. 

Dismenore Tedavisi

Ergenlik döneminde görülen adetlerde kişinin ailesi tarafından yanlış açıklamalar yapılması adet sürecini korkulu hale getirebilir. Bunun gibi sebeplerle sakin geçebilecek bir süreç ağrılı geçebilir. Bu sebeple ilkin adetin doğru bir şekilde anlatılması özellikle primer dismenoreye bağlı adet ağrılarını azaltabilir.

Dismenore için pek çok tedavi uygulaması vardır. Bunlardan bazıları ilaçsız, bazıları da ilaçlı yöntemler olabilir.

İlaçsız yöntemler olarak;

• Karın bölgesine sıcak su torbası uygulaması o bölgedeki damarları gevşetip kan akışını sağlayacağı için kişide rahatlama hissi uyandırır.
• Aynı şekilde karın bölgesine masaj yapmak da kişiyi rahatlatabilir.
• Adet döneminde hafif tempolu egzersizler de adet ağrısına iyi gelir.
• B1 vitamini veya magnezyum içeren takviyelik ürünleri kullanabilirsiniz.
• Adet döneminde vücudu yeterince dinlendirmek için uyku da önemli bir etkendir.

İlaçlı yöntemler olarak;

• Adet döneminde özelikle adetin ilk gününde alınan NSAID ilaçların yani ağrı kesicilerin adet ağrısını kesmede etkili olduğu bilinmektedir. Bu etkilerini prostaglandin seviyesini azaltarak yaparlar.
• Kas gevşeticiler de rahim kaslarını gevşeterek ağrının azalmasında veya tamamen kesilmesinde etkili olabilir. 
• Doğum kontrol hapları da adet ağrısını kesebilecek ilaçlardandır
• Ağrı kesiciler bulantı-kusma gibi şikayetleri de azaltabilir.

Tedavide ayrıca cerrahi yöntemleri de kullanabiliriz.

Dismenore Tedavi Edilmezse

Adet sürecinin kadınlarda her ay yaklaşık 1 hafta süren periyodik bir döngüde devam eder. Bu sürecin rahat atlatılmaması kişide kronik sıkıntılar yaratması anlamına gelir. Günlük aktivitelerde kasıtlılık kişinin işlerindeki verimliliği düşürür. Sekonder dismenoreye bağlı bir ağrı ise altta yatan nedenin gözden kaçırılmasına neden olabilir. Kişide adet olma sürecine karşı fobi oluşur ve o süreçleri daha sert atlatır.

Dismenoreye Ne İyi Gelir?

Ağrılı adet dönemine en iyi gelen şeylerden biri gerginliği ve stresi atacak hafif tempolu bir egzersizdir. Yürüme, pilates, hafif tempolu koşu, yoga gibi sporlar kan akışını düzenleyip ağrıya oldukça iyi gelen durumlardandır. 

Bunun dışında sıcak su torbasını karın bölgesine bırakmak, sıcak bir duş da ağrıları hafifletmede etkili yöntemlerdendir.

Bu süreçte sakinleştirici veya azaltıcı etkileri için bitki çayları kullanılabilir. Özellikle maydanoz çayı, papatya çayı, adaçayı oldukça iyi gelebilir. Ayrıca şekerli sıcak su içmenin de ağrıyı dindirmede etkili olduğu düşünülmektedir.

Dismenoreye Ne İyi Gelmez?

Bu süreçte soğuğa maruziyet ağrıların daha da şiddetlenmesine neden olur. O yüzden kişinin bu süreçte kendini soğuktan muhafaza etmesi gerekir. Fazla tuzlu besinlerin yenmesinin de vücut dengesini etkilediği için tüketilmemesi gereklidir. Kanama bozukluğu olanların, karaciğer hastalığı olanların, ülser şikayeti olanların ağrı kesici tüketmelerine dikkat etmeleri gerekir. Daha kötü hale gelebilir kişi.

Bu süreçte uyku düzeninde değişiklikler yapılaması veya yeterli uyunmaması kişiyi bedenen olumsuz etkiler. Bu da ağrıların daha şiddetli hissedilmesine neden olur. Ayrıca sıcak su torbasının kimi kişilerce iyi olmadığı söylenmektedir. Sıcak su torbasının direkt cilt üzerine yerleştirilmesinden sakınılmalıdır.

Dismenore için İlaçlar

Adet ağrılarının pek çok tedavi yöntemleri olduğunu söyledik. Bunlar içerisinde ilaçsız tedaviler olduğu gibi özellikle daha şiddetli ve uzun süren dismenore vakaları için ilaçlı tedaviler ve hatta ameliyat seçenekleri de vardır.

Kişide özellikle primer dismenorede etkili olan ağrı mekanizmasını rahimde üretilen prostaglandin seviyelerindeki artış oluşturur. Bu artışı azaltıcı etkide olan ağrı kesici ilaçlar(Non Steroid Anti İnflamatuar İlaçlar) adet ağrısını kesmede oldukça etkili ilaçlardandır. Daha ağır ağrılarda hastaneye başvurup hekimin gerek görmesi doğrultusunda damar içi ağrı kesici uygulanabilir. Bu, daha hızlı etki için uygulanabilir bir yöntemdir. 

Ağrının oluşumunda özellikle kaslardaki kasılmalar etkilidir. Bu kasılmaları engelleyici etki oluşturabilecek kas gevşetici ilaç ve merhemler de ağrı için kullanılabilir. 

Doğum kontrol hapları da hormonal değişiklikleri düzenleyip adet ağrısını engellemede kullanılabilir. 

Sekonder dismenorenin sebebine göre ek ilaçlar da kullanılabilir. Örneğin, genital bir enfeksiyon şüphesi varsa tedaviye antibiyotikler veya antifungaller de eklenebilir.

Dismenorede Ameliyat

Dismenorede cerrahi seçeneği genellikle sekonder dismenore için uygulanabilir bir durumdur. Sekonder dismenorede ağrı sebebi myom kaynaklı ise myomektomi(myomun alınması) yapılabilir. Bunun için laparaskop ile genel anestezi eşliğinde göbek bölümünden küçük bir kesi ile rahim bölgesine girilebilir ve myom çıkarılabilir.

Kişide sekonder dismenore nedeni endometriozis ise laparaskop ile rahim dışında endometrium bulunduran bölgeler incelenir ve o bölgelerin eksizyonu(çıkarılmsı)yapılabilir.

En son seçenek olarak rahim alınabilir.

Gebelikte Dismenore

Normal şartlar altında gebelik sürecinde anne adayı adet görmez bu sebeple gebeliğe bağlı şikayetler dışında adet ağrısı şikayetleri görülmez fakat bazı durumlarda yerleşme kanaması denen bir durum oluşur. Halk arasında üstüne adet görme diye adlandırılan durum şöyledir; 

Yumurtlamaya denk gelen dönemde döllenme olursa oluşan embriyonun rahme yerleşip tutunması yaklaşık bir sonraki adete yakın tarihte olur. Embriyo yerleşirken rahim damarlarıdan bazılarına zarar verip kanama yapar. 

Yerleşme kanaması miktar, süre ve şiddet olarak normal adet kanamasından farklıdır. Adet kanamasının ağrısından daha hafif bir ağrısı vardır ve genellikle kanama birkaç gün süren bir kanama şeklindedir.

Ergenlik Döneminde Dismenore

Kızlarda yaklaşık 12-14 yaşlarında başlayan ilk adet görme ile ergenlik süreci başlamış olur. Bu süreçte genellikle adet döngüsünün durumu ilerleyen yaşlara göre farklıdır. Yaklaşık 20’li yaşların ortasına kadar adet ağrılarının şiddeti daha fazladır ve bu süreçte genellikle ağrıların sebebi hormonal mekanizmaya bağlı artan prostaglandin seviyesi ile oluşan primer dismenore sebeplidir ve altta yatan ek bir hastalık da yoktur.

Ergenlik sürecinde görülen adet kanamasındaki ağrıların psikolojik kökenli olduğu da bilinmektedir. Bunda da özellikle adet öncesi anne ve babaların durumu anlatırken adetten ve oluşabilecek ağrılarından korkutucu bir şekilde bahsetmeleri etkilidir. 

Ergenlik ile görülen ilk adetlerin sekonder dismenore kaynaklı olma ihtimali oldukça düşüktür. 

Dismenore için Hangi Doktora Gidilmeli?

Adet döneminde şiddetli ağrı çeken veya günlük aktiviteleri adet sürecindeki ağrıları nedeniyle etkilenen kadınlar bu şikayetleri için kadın hastalıkları ve doğum bölümüne başvurabilirler.