Endometriozis

Endometriozis (Çikolata Kisti) Nedir?

Tıbbi olarak uterus olarak adlandırılan rahim, tabaklardan oluşur. En iç tabakasını endometrium adlı tabaka oluşturur. Bu tabaka, sperm girişi ile birlikte döllenme olur ise embriyonun (bebeğin) tutunduğu ve daha sonra da büyüdüğü yerdir. Adet görülen dönemde adet kanamasını oluşturan da işte bu endometrium tabakasının önce olgunlaşıp sonra dökülmesidir.

Endometrium dokusunun ve bezlerinin vücudun herhangi başka bir bölgesinde bulunmasına endometriozis denilir. Endometriozis halk arasında çikolata kisti olarak da bilinir. Endometriozisin nedeninde çok faktör rol alır. Genellikle 25-30 yaşlarında görülür ve gecikmeli tanı konulur. Kadınlarda kısırlığın yaklaşık 3’te 1’ini oluşturur ve en önemli sebepleri arasındadır. Yine kadınlarda jinekolojik (kadın hastalıkları ile ilgili) patolojiler (hastalıklar) arasında myomlardan sonra ikinci sıklıkta görülür. Son yıllarda sıklığı giderek artmaktadır.

Endometriozis (Çikolata Kisti) Belirtileri

Endometrioziste esas olarak özellikle adet döneminde görülen pelvik (kasık ve alt karın bölgesi) ağrı tariflenir. Bununla birlikte pek çok kişide de infertilite (kısırlık) gözlenir.

Bunun dışında şu belirtiler de gözlenebilir:

• Zamanla git gide artan ağrılı adet krampları: Endometrioziste hafif ya da şiddetli ağrı yaşanabilir. Ağrı adet döneminden önce veya adet döneminde ay boyunca herhangi bir zamanda olabilir. Rahim dışında yerleşmiş endometrium dokusu normalde olduğu gibi işlevlidir ve adet döneminde kalınlaşıp kanar. Bu olması gereken yerde olmadığı için iltihaplanma olur, kanamanın içerde kalmasına bağlı ağrı oluşur. Bu ağrı normal adetten kaynaklı diye düşünülüp önemsenmeyebilir.
• İlişki sırasında ya da sonrasında ağrı: Pek çok kadında ilişki sırasında ağrı görülür. Cinsel ilişki sırasındaki itme hareketi anormal yerleşen dokuya baskı yaparak ağrıya sebep olur.
• Kısırlık: Endometriozis üreme organlarına zarar verebilir, tüpleri yaralayabilir, yumurta kalitesini olumsuz etkileyebilir. Bu da kısırlığa yol açabilir. Durumun ciddiliğine bağlı olmak üzere bazı tedaviler endometriozisli kadınların gebe kalmasını sağlayabilir.
• Adet dönemleri arasında kanamalar ve lekelenmeler: Adet dönemi dışında anormal kanamalar yaşanabilir. Bazı durumlarda ise rektumdan kanama ve kanlı dışkı gözlenebilir.
• Yorgunluk: Görülen ağrı strese yol açarak vücut düzenini etkiler. Uykuyu bozarak gün içinde yorgunluğa neden olabilir.
• Depresyon: Sık görülen bir belirtidir. Tedavi olmadan geçen uzun dönemler ve vücuttaki değişiklikler zihinsel problemlere yol açabilir. Bunların içerisinde de en sık depresyon görülür.
• Bağırsak ve karnın alt bölgesinde ağrı
• İdrara çıkma ile görülen ağrı
• Mide bulantısı ve kusma
• İshal ve kabızlık
• Diğer belirtiler: Ayrıca hipoglisemi (kan şekeri düşüklüğü), baş ağrısı, düşük ateş gibi belirtilere yol açabilir. Bu belirtiler çok nadir görülür ve endometriozis düşündürmez.

Ağrının şiddeti durumun şiddetinin bir göstergesi değildir. Ağrı şiddetli olduğu halde endometriozis hafif olabilir. Tam tersi durum da geçerlidir. Hiç ağrısız şekilde de endometriozis görülebilir.

Endometriozis (Çikolata Kisti) Nedenleri Nelerdir?

Endometriozisin neden oluştuğu kesin olarak bilinmemektedir.

Bu konudaki teoriler şu şekildedir:

• Retrograd menstruasyon: Normalde endometriyal hücreler içeren adet kanı olması gerektiği gibi vücut dışına değil de iç tarafa doğru akar. Tüplerden geçerek karın içerisine geçer. Buraya geçen hücreler pelvik duvarlara ve organların yüzlerine implante olur (yapışır). Buralarda olgunlaşmaya başlayan hücreler adet dönemlerinde kalınlaşır ve kanamaya yol açarlar. Bu da belirtilerin ortaya çıkmasına sebep olur.
• Periton hücrelerinin dönüşümü: Endometriozisin bulunabileceği yerlerdeki pelvik hücrelerin bilinmeyen bir sebeple bu dokulara dönüşüp aktifleştiğini savunan bir teoridir. İndüksiyon teorisi olarak da bilinir.
• Embriyonik hücre dönüşümü: Östrojen ve benzeri hormonların embriyonik hücreleri (erken gelişim evresindeki hücreler) adet görmeye başladıktan sonra endometriyum benzeri hücrelere dönüştürerek endometriozis oluştuğunu söyler.
• Cerrahi skar implantasyonu: Geçirilen bir histerektomi ya da pelvik bölge ameliyatı sonrasında endometriyal hücrelerin bu bölgelere taşındığını söyler.
• Endometriyal hücre taşınımı: Endometriyumdaki hücrelerin kan ya da ak kan denilen lenf sıvıları ile bu bölgelere taşındığını söyler.

Endometriozis (Çikolata Kisti) Risk Faktörleri

Endometrioziste özellikle 30 ila 40 yaş arasındaki kadınlar risk altındadır. Ama adet görmeye başlayan her kadında görülebilir. Endometriozise yol açabilecek bazı risk faktörleri vardır.

Bu faktörler şu şekildedir:

• Aileden herhangi bir bireyde (anne, kız kardeş, kız) endometriozis görülmesi
• İlk adet görmenin 11 yaşından önce olması
• Adet dönemlerinin arasındaki sürelerin 27 günden daha kısa olması
• Adet dönemlerinin ağır geçmesi ve 7 günden uzun olması
• Hiç doğum yapmamış olmak
• Menopoza geç girmek
• Vücuttaki östrojen seviyelerinin fazla olması
• Düşük vücut kitle indeksi
• Adet kanamasının vücut dışına akışını önleyen herhangi bir sebep
• Üreme yollarında bulunan anormallikler

Bunlara sahip bireyler endometriozis açısından daha yüksek riske sahiptir. Bunun yanında endometriozis açısından daha az riske sahip bireyler de vardır.

Bu bireyler şu şekildedir:

• Daha önce gebe kalanlar
• Adet görme dönemleri geç başlayanlar
• Her hafta düzenli olarak egzersiz yapanlar
• Vücuttaki yağ oranı az olanlar

Bunlara sahip bireyler düşük risk altındadır.

Endometriozis (Çikolata Kisti) Teşhisi

Endometriozisin teşhisi için öncelikle hekim ağrının yerini ve ne zaman olduğunu ne kadar sürdüğünü anlayacak şekilde belirtileri sorar. Hastalığın öyküsü dışında bazı muayeneler ve tetkikler de önemlidir.

Teşhis için kullanılan yöntemler şu şekildedir:

• Pelvik muayene: Doktor bi manuel (iki elle) muayene yaparak üreme organlarında bulunabilecek kistleri, rahimdeki yaralanmaları hissedebilir. Genellikle endometriozis alanları çok büyüyüp kist oluşturmadıkça elle hissedilmez.
• Ultrason: Ultrason ses dalgalarını kullanarak görüntü oluşturan bir cihazdır. Karın üzerine yerleştirilen cihazla ya da rahim içine yerleştirilen bir ultrason cihazıyla görülebilir. Her iki cihaz da endometriozis teşhisinde kullanılır. Ultrason ile kesin olarak endometriozis tanısı konulamaz ancak endometriozis ile ilişkili kistlerin tanısını koyabilir.
• Manyetik rezonans görüntüleme (MRI): Manyetik rezonans görüntüleme vücuttaki organ ve dokuları ayrıntılı görmek için kullanılan ve manyetik alan, radyo dalgaları kullanılan bir yöntemdir. MRI ile endometriyal implantların yeri ve büyüklüğü hakkında geniş bilgi alınır.
• Laparoskopi: Laparoskopi karından küçük deliklerle girilerek karın içerisi ve kadın organlarının çevresinin görüntülendiği bir yöntemdir. Anestezi altında yapılır, bir görüntüleme cihazı ile girilir. Laparoskopi ile endometriozis implantlarının yeri, büyüklüğü ve boyutları hakkında kesin bilgi sağlanabilir. Laparoskopi sırasında dokulardan biyopsi (örnek) alınabilir. Biyopsi ile teşhis kesinleşir. Laparoskopi ile endometriozis tedavisi de gerçekleştirilebilir.

Endometriozis (Çikolata Kisti) Tedavisi

Endometriozis tedavisinde ilaç ve cerrahi tedaviler vardır. Belirtilerin şiddetine, yerleşim yerine ve doktorun düşüncesine göre farklı yöntemler uygulanabilir.

Bu yöntemler şu şekildedir:

• Hormon tedavisi: Endometrioziste ağrıyı ortadan kaldırmak ya da azaltmak için kullanılır. Adet döneminde artan hormonlar implantların kalınlaşıp, parçalanmasına sonra da dökülmesine yol açar. Kullanılan hormon tedavisi ile implant büyümesini ve dökülmesini yavaşlatır. Hormon tedavisi kalıcı ve kesin bir tedavi değildir, tedavi bırakılınca belirtiler yeniden başlar ancak kullanılan dönemde rahatlama görülür.
• Konservatif tedavi: Endometriozis varlığında kişinin hamile kalma isteği varsa ve yaşı genç ise rahmi ve yumurtalıkları koruyarak uygulanan, endometriozis implantlarının çıkarıldığı bir cerrahi girişimdir. Endometriozis implantlarının çıkarılması belirtileri ortadan kaldırır. Ancak bu belirtilerin tekrar oluşmayacağı anlamına gelmez.
• İnfertilite tedavisi: Endometriozis varlığında gebe kalınamıyorsa kısırlık tedavisi uygulanabilir. Yumurtalıklar dışarıdan uyarılarla uyarılabildiği gibi in vitro fertilizasyon (tüp bebek) tedavisi de kullanılabilir.
• Histerektomi: Rahim ve yumurtalıkların cerrahi olarak tamamen çıkarılması işlemidir. Bu işlem menopoza sebep olur. Genç hastalarda genellikle tercih edilen bir yöntem değildir. Bunun yerine bütün implantların tek tek çıkarılması daha çok tercih edilir.

Endometriozis (Çikolata Kisti) Tedavi Edilmezse

Tedavi edilmediği taktirde pelvik bölgede ağrılar devam eder ve artabilir. En sık bu nedenle tedavi verilir. Aynı zamanda endometriozis kısırlığa sebep olabildiği için tedavi edilmezse çocuk sahibi olunamayabilir.

Endometriozis tedavi edilmediği zaman yumurtalık kanseri çok daha fazla görülür. Yumurtalık kanseri riski genel olarak az görülen bir kanser olsa da endometriozis bu riski artırır. Nadiren adenokarsinom gibi bir başka kanser de endometriozislilerde görülebilir.

Endometriozis'e (Çikolata Kisti) Ne İyi Gelir?

Endometrioziste görülen belirtileri hafifletmek için bazı yöntemler uygulanabilir.

Bunlar yöntemler şu şekildedir:

• Yaşam tarzı değişiklikleri: Sıcak banyolar, ısıtma yastıkları pelvik bölgedeki kasları rahatlatarak ağrıların azalmasına yardımcı olur.
• Ağrı kesici ilaçlar: İbuprofen ya da naproksen sodyum gibi NSAID diye geçen ağrı kesici ilaçlar adet döneminde görülen şiddetli ağrıları geçirebilir.
• Akupunktur: Bazı hastalar akupunktur tedavisinin endometriozis ağrılarına iyi geldiğini söylemektedir.
• Doğru beslenme: Bazı araştırmalara göre endometriozis ile yiyecekler arasında bağlantı olduğu bildirilmiştir. Kırmızı etten zengin, sebze ve meyvelerden zayıf beslenmeler buna yol açabilir.
• Düzenli egzersiz: Düzenli egzersiz yapan kadınlarda östrojen üretiminin azaldığı görülmüştür. Bu da endometriozis belirtilerinin hafiflemesine yol açar.
• Masaj Terapileri

Endometriozis'e (Çikolata Kisti) Ne İyi Gelmez?

• Kilolu olmak: Vücutta yağ dokusunda da östrojen hormonu salgılanmaktadır. Bu da endometriozisin belirtilerinin artmasına sebep olabilir.
• Hareketsiz yaşam: Hareketsiz ve tembel yaşam östrojen hormonunun salgılanmasını artırır ve endometriozis bulgularının artmasına yol açar.
• Stres: Stres pek çok hastalıkta olduğu gibi bu hastalıkta da bulguları ağırlaştırabilecek bir sebeptir.
• Etten zengin beslenmek
• Sebze ve meyveden zayıf beslenmek

Endometriozis (Çikolata Kisti) İlaçları

Endometriozis tedavisinde kullanılan ilaçlar şöyledir:

• Oral kontraseptifler: Doğum kontrol haplarıdır. Endometriozis tedavisinde faydalıdır. Medroksiprogesteron etken maddesi içeren ilaçlardır.
• Progestin Tedavisi: Adet dönemlerini, endometriozis implantlarının büyümesini durdurabilir ya da belirtilerini hafifletebilir. Levonorgestrel etken maddesini içeren ilaçlardır.
• Progesteron antagonistleri: Mifepriston ve gestrinon etken maddelerini içeren ilaçlardır.
• Gonadotropin salgılatıcı hormonlar: Löprolid, gosarelin, nafarelin etken maddeli ilaçlardır. Östrojen seviyelerini düşürerek adet görmeyi önlerler. Endometrial doku böylece küçülür. Yapay olarak bir menopoza yol açar, sıcak basması, vajinal kuruluk, kemik erimesi şikayetleri görülebilir. Ancak ilaçlar bırakıldığında tekrar gebe kalma şansı olur.
• Aromataz inhibitörleri: Anastrazol, letrazol, fadrazol etken maddeli ilaçlardır. Vücuttaki östrojen miktarını azaltarak etki gösterirler.

Bu ilaçlar önemli yan etkilere neden olabilir. Bu sebeple hekim tavsiyesi ve reçetesi olmadan kullanılması kesinlikle önerilmez.

Endometriozis (Çikolata Kisti) Ameliyatı

• Konservatif tedavi: Organlar korunarak yapılan bu ameliyat genellikle laparoskopik (kapalı şekilde) yapılır. Ancak gerekli görülen durumlarda açık cerrahi uygulanabilir. Laparoskopik cerrahide göbek yakınlarından küçük bir kesi ile girilerek implantlar çıkarılır. Ameliyat sonrası ağrıyı azaltmak için hormon ilaçları önerilebilir.
• Histerektomi+ Ooferoktomi: Bu işlem rahmin ve yumurtalıkların beraber çıkarılması işlemidir. Karın üzerinden kesi ile girilerek yapılır. Yumurtalıklar alınınca buradan üretilen hormonlar kesileceği için endometriozis geriler. Ağrılar geçer. Ancak kesin değildir. Ameliyattan sonra kalan parçalar belirtiler vermeye devam edebilir. Bu aynı zamanda hastayı menopoza sokar. Erken menopoz da kalp ve damar hastalıkları, kemik erimesi açısından risklidir. Bu cerrahi tedavi çocuk doğumları tamamlanmış, menopoza girmiş kişilerde daha çok tercih edilir.

Hamilelikte Endometriozis (Çikolata Kisti)

Endometriozisli hastaların yaklaşık üçte biri kısırdır. Bu yüzden gebe kalamazlar. Endometriozis vakaları rahim içerisinde ya da yumurtalıkta oluşursa yumurtanın döllenmesini ya da döllenmiş yumurtanın tutunarak gelişmesini önler. Endometriozisi olan kişiler hamile kalmak istediklerinde doktorlarıyla görüşmeleri gerekir. Çikolata kisti denilen endometriozis varlığında her zaman kistin alınması gerekmeyebilir. Bu doktorla planlanarak hamile kalınabilir. Bunun dışında tüp bebek denemeleri de uygulanabilir.

Hamilelik döneminde salgılanan progesteron hormonu nedeniyle endometriozis kistleri gerileyebilmektedir. Ancak gebelikte endometriozis, riskli olarak kabul edilir. Endometriozis kistleri hamilelikte erken doğum riskine yol açar. Aynı zamanda gebeliğin ikinci yarısında görülen kanamalara sebep olabilmektedir. Endometriozis düşük riskine de yol açar.

Endometriozis (Çikolata Kisti) için Hangi Doktora Gidilmeli?

Endometriozisin belirtileri sizde var ise hekime görünmelisiniz. Bütün belirtilerin olması gerekmez. Özellikle pelvik ağrı, adet dönemi ve öncesinde görülen ağrı, ağrılı cinsel ilişki var ise hekime başvurun. Endometriozis için Kadın Hastalıkları ve Doğum hekimine başvurulması gerekir. Endometriozisi tedavi etmek zordur. Bu sebeple erken tanı ve erken tedavi önemlidir.