Uçak Korkusu

Uçak Korkusu Nedir?

Uçakla seyahat etmek, insanların dünyanın dört bir yanında yaşayan ailesini ve arkadaşlarını kısa sürede ziyaret etmelerini sağlayan en hızlı ve en kolay ulaşım yoludur.

Çoğu insan uçak yolculuğunun rahatlığından keyif alırken, uçak ya da uçuş fobisi olan kişilerin yoğun bir uçuş korkusu vardır.

Uçuş korkusu havacılığın en sık psikolojik problemi olarak bilinmektedir. Uçak korkusu, özgül fobi (aşırı ve anlamsız korkular) içinde değerlendirilmektedir.

Bu, kişilerin uçağa binme veya binme düşüncesiyle tetiklenen kalıcı ve aşırı korkuya sahip olduğu anlamına gelir. Bu kişiler ciddi anksiyete (kaygı bozukluğu) ile birlikte uçak korkusuna katlanırlar ya da bu kişilerde uçak korkusu baskın çıkarak uçmaktan vazgeçerler.

İnsanların yüzde 20 ila 30’unun uçma konusunda ciddi endişeleri varken yüzde 8’inde uçak korkusu ya da fobisi vardır.

Uçak korkusu kadınlarda daha sık görünür ve genellikle çocukluk çağında veya 20’li yaşların ortasında başlamaktadır.

Uçak Korkusu Belirtileri Nelerdir?

Uçak korkusu olan bazı kişiler havaalanında oldukça rahattır. Ancak uçağa binmeden önce uçak korkusu belirtilerini yaşamaya başlarlar.

Diğer bir grup insan ise evde bavul hazırlarken başlayan ve havalimanında zirveye ulaşan belirtiler yaşarlar.

Genel çoğunluk ise, uçmayı planladığı anda ya da tarifeli bir uçuştan çok önce uçak korkusunu yaşamaya başlayarak ciddi düzeyde anksiyete (kaygı bozukluğu) bozukluğu yaşarlar.

Uçak korkusunun yarattığı kaygı bozuklukları kişilerde hayatı tehdit eden bir durum algısı yaratarak vücutta genel bir alarm durumu başlatır.

Bu alarm hali kişilerde stresi yükselterek stres hormonlarının artması neden olmaktadır. Adrenalin ve kortizon, özellikle bu iki stres hormonun seviyesinin yükselmesi ile uçak korkusu olan kişilerde şu belirtiler görülmektedir:

Vücutta oluşan strese cevap olarak kişiler oksijenden zengin kanı vücuda hızla dağıtmak için hızlı nefes alıp verirler (hiperventilasyon). Bu hızlı nefes alıp verme ile hastalarda bayılma veya baş dönmesi görülmektedir.

Uçak korkusunun yarattığı stres altında kalp kanı daha hızlı pompalaması ile kişiler kalp çarpıntısı (taşikardi) hissederler. Kronikleşen ya da uzun süredir uçak korkusu yaşayan kişilerde sık sık gelişen stres kalbin daha fazla ve daha uzun çalışmasını sağlayarak hastalarda kalp krizi geçirme riskini artırmaktadır.

Stres, midenin daha fazla asit üretmesini sağlayarak kişilerin mide yanması ya da reflü şikayeti yaşamalarına neden olur.

Ayrıca besinlerin bağırsak içindeki sindirimimi etkilemesi ile hastalar ishal ya da kabızlık gibi belirtiler yaşarlar. Mide bulantısı, kusma ve karın ağrısı ayrıca belirtiler arasında yer almaktadır.

Uçak korkusunun yarattığı kaygı bozukluğu ile yaşanılan stres anında göğüste, nefes almaya yardım eden kasların aşırı gerilmesi ve gevşememesi ile hastalar nefes almakta zorluk çekerek nefes darlığı yaşarlar. Bazı hastalarda aşırı kas gerilmeleri ile baş ve sırt ağrıları görülmektedir.

Stres hormonları kan taşıyan damarların kasılmasını artırarak kişilerde yüksek tansiyon gelişmesini hızlandırır. Ayrıca damarların kasılması ya da daralması ile avuç içlerinde terleme, el ve ayaklarda hissizlik veya uyuşma meydana gelir.

Uçak Korkusu Nedenleri Nelerdir?

Özellikle diğer korkuların, fobilerin ve fiziksel koşulların uçak korkusu ile ilişkili faktörler olduğu bilinmektedir.

Çevre Faktörleri

Kişinin aile fertlerinden birisinin uçak korkusu varsa, kişi bu korkuyu içselleştirebilir.

Bu, özellikle çocuklarda gelişen uçak korkusunun yaygın bir nedenidir, ancak birçok yetişkini de etkilediği bilinmektedir.

Kişileri yakın arkadaşları ya da akrabalarında etkileyebilir, fakat ebeveynlerin kişilerde gelişecek uçak korkusu üzerinde daha büyük bir etkisi vardır.

Uçuş Travması ya da Uçak Kazası

Sadece uçak kazası haberlerini dikkatli ya da kapsamlı bir şekilde izlenmesi dahi uçma korkusunu tetiklemek için yeterli olabilir.

Örneğin, Amerika’da gelişen 11 Eylül olayları ya da 2014 yılında kaybolan Malezya uçağı tüm dünyada minimal düzeyde uçak korkusu geliştirdi.

İlgili Durumlar

Uçak korkusu tamamen farklı bir çatışmadan köken alabilir. Örneğin, insanların terfi alacağı bir dönemde uçak ile seyahat etme zorunluluğu kişilerde gündelik hayatını dahi etkileyecek uçak korkusunun gelişmesine neden olabilmektedir.

Benzer şekilde, boşanmış ailelerin çocukları ebeveyn ziyaretleri için sık sık uçmaları nedeniyle yaşadıkları boşanma travması ile başa çıkma hali içinde bu çocuklarda uçak korkusu gelişebilir.

Uçak korkusu ile ilgili diğer fobiler şunlardır:

• Sosyal ya da mikrop fobisi: Uçak içinde yabancı kişilerle uzun süre yolculuk etme zorunluluğu sosyal ya da mikrop fobisi olan kişilerde uçak korkusu gelişmektedir.
• Yükseklik korkusu: Genel olarak yükseklik korkusu olan kişilerde uçak korkusu görülmektedir.
• Klostrofobi (kapalı alan korkusu): Klostrofobisi olan kişiler, uçak içindeki kapalı alan ve kişilerin oturduğu yerlerin darlığı ile sıklıkla uçak korkusu atakları yaşarlar.

Uçak Korkusu Teşhisi

Uçak korkusu için yapılacak görüntüleme ya da laboratuvar testleri yoktur.

Bu nedenle doktorlar tanıyı hastanın uçak korkusu hikayesini (anamnez) dinleyerek ve belirtilerin zamanını ve oluşum mekanizmasını dikkatli bir analizden geçirerek koymaktadır.

Doktorlar sorular sorabilir hastalarına;

Ne hakkında endişeleniyorsunuz? Ne sıklıkla? Endişeleriniz hayatınızı etkiliyor mu?

Bu sorulara verilecek cevaplar, yaşanılan korkunun derinliği hakkında doktora bilgi vermektedir. En az 6 aydır uçak korkusu ile endişeli hissediyorsanız bu genel anksiyete (kaygı bozukluğu) bozukluğu olabilir.

Uçak korkusu, klostrofobi (kapalı alan korkusu) veya sosyal fobi gibi başka bir anksiyete bozukluğunun bir belirtisi olup olmadığını belirlenmesi gereklidir. Bu sayede tedavi planlanması daha doğru bir şekilde yapılmaktadır.

Uçak Korkusu Tedavisi

Uçak korkusunun temelinde yatan nedenler ortaya çıkarıldıktan sonra kişilerin korku seviyelerine göre tedavi şekilleri planlanmaktadır. Bu yönde uygulanacak tedavi yöntemleri şu şekildedir:

Maruz Bırakma Terapisi

Kişilerin uçak korkusunu yenmelerine yardımcı olmak için psikiyatrist veya psikologlar tarafından uygulanan bir tekniktir. Bu terapide, kişiler kendilerini korkutan nesnelere ve durumlara tehlike oluşturmayacak şekilde yavaş yavaş maruz bırakılırlar.

Genel olarak uçak korkusu yaşayan kişiler bu durumla yüzleşmekten kaçınma eğilimindedirler. Bu yüzden bu korkularını nasıl yeneceklerini öğrenme fırsatını bulamamaktadırlar.

Korkulara ya da kaygı bozukluklarına neden olan etmenlere gerçekte maruz kaldıklarında bunlarla başa çıkmanın korktukları kadar zor olmadığını bu terapi ile görmektedirler.

İlk seansta kaygı bozukluklarını nasıl yönetecekleri hakkında teknikler öğrenirler. Doğru nefes alma teknikleri ve mantık dışı düşüncelerin tespiti ve bunların yönetilmesi bu seans boyunca gösterilmektedir.

İkinci seansta ise, aşamalı ve kontrollü olarak korkuları ile yüzleşirler. Teknolojik yeniliklerden istifade ederek sanal gerçeklik gözlükleri ile kişiler korkuları ile yüzleşerek korkuya duyarsızlaştırma sağlanmaktadır.

Yapılan araştırmalar, korkularına aşamalı olarak maruz kalanların büyük çoğunluğunda uçuş kaygılarının azaldığını ve uçak ile yolculuk sayılarının arttığını ortaya koymuştur.

Bilişsel Davranışçı Terapi

Bu terapide kişileri uçak korkusuna götüren düşüncelere odaklanmak, bunları ortaya çıkarmak ve yeniden işleyerek kişilerin temel korkularını değiştirme çabası vardır.

Kişiler, olumsuz düşünce ve duyguları sorgulayarak gerçekçi ve yararlı olup olmadığını öğrenirler.

Eğer bu olumsuz düşünceler kişiler için doğru ve yardımcı değilse, bu düşünceler terapi boyunca olumsuz bir davranışa dönüşmeyecek şekilde düzeltilmektedir.

Kurslar

Birçok havayolu firmasının uyguladığı bu kısa süreli kurslarda katılımcılar, psikologlar ve uçak pilotları ile birebir görüşerek uçuş korkusu yenmek için terapiler yapmaktadırlar.

Sanal uçuş uygulaması ile kabin simülatörü içerisinde kişiler sanal bir uçuş deneyimlerler.

Daha sonra hazır olduklarında  gidiş - dönüş şeklinde gerçek uçuş gerçekleştirilerek bu kursu tamamlarlar.

İlaç Tedavisi

Doktorlar, uçak korkusu yaşayan kişilerde gelişen anksiyete (kaygı bozukluğu) için ilaç tedavisi uygulayabilir. Genelde bu ilaçlar iki şekilde hastalara reçete edilir.

Kişiler bu ilaçları uçak seyahati öncesinde stresi tetikleyici birtakım durumlar ile karşılaşınca alırlar. Bazı kişiler ise düzenli bir şekilde bu ilaçları alırlar.

Uçak Korkusu Tedavi Edilmezse

Eğer uçak korkusu tedavi ile kontrol altına alınmazsa hastalarda sosyal, ekonomik ve sağlık anlamda kayıplar olacaktır.

Uçak korkusu ile insanlar iş tekliflerini ya da ekonomik anlamda yeni atılımları yapamayacakları için ekonomik anlamda hatırı sayılır kayıplar yaşayacaklardır.

Kişiler farklı coğrafyalarda yaşayan sevdiklerini ya da yeni kültürleri ziyaret edemeyerek depresyon ya da sosyal anlamda kalitesiz bir hayat sürerler.

Özellikle kalbe giden damarlarda (koroner arterlerde) damar sertliği veya KOAH (akciğer yetmezliği) problemi olan hastalarda tedavi edilmemiş uçak korkusu, ani kalp krizi ya da spontane pnömotoraks (akciğer sönmesi) gibi ciddi komplikasyonların gelişme riskini artırmaktadır.

Uçak Korkusuna Ne İyi Gelir?

• Bir uçağın nasıl çalıştığını ya da iniş veya kalkış anındaki gürültücü seslerin neden oluştuğunu öğrenmek uçak korkusu yaşayan kişilerde faydalı olmaktadır.
• En sık korku sebebi olan türbülansın tamamen normal ve uçağı düşürme riski olmadığını öğrenmek uçak korkusu yaşayan kişileri rahatlatacaktır.
• Uçak yolculuğu için kişilerin yanlarına alacağı kitap, film veya müzikler ile zihinlerini meşgul etmeleri faydalı olacaktır.
• Uçuş öncesi veya süresince passifloralı ya da papatya özlü çay tüketimi kişileri rahatlatabilir.
• Uçuş öncesi ve uçuş sırasında alkol tüketmemek. Çünkü, alkol kan akışını değiştirirken kalbin hızlı çalışmasını ve tansiyonu yükseltmesi ile uçak korkusu yaşayan kişilerin panik belirtilerini daha da ciddileştirebilir.
• Uçakta koltuk seçimi yapılırken koridor tarafından yana seçim yapmak klostrofobisi (kapalı alan korkusu) olan kişiler için  hem biraz daha geniş alan sunarken hem de bu kişilerin kabin içinde daha rahat hareket etmesini sağlar.
• Uçuştan önce en az yarım litre su içmek hem kişileri rahatlatacak hem de özellikle kalp ve akciğer hastalığı olan yolcuların havadayken azalan kan akış hızının etkilerinden koruyacaktır.
• Özellikle uzak mesafe uçak yolculuklarında obez, yüksek kilolu veya kalp ve damar hastalıkları olan kişiler hareketsiz kalmanın getirdiği bir problem olan toplar damarlarda kan pıhtısı oluşma riskini azaltmaları için doktorun bu kişilere verdiği kan sulandırıcı ilaçları almaları gereklidir.
• Psikiyatristler tarafından reçete edilen sakinleştirici ya da kalp ritimlerini düzenleyici ilaçları uçuş öncesinden almak kişileri rahatlatacaktır.
• Uçuş ekibindeki kişiler ile tanışmak, onlarla yapılacak küçük sohbetler ve göz temasları uçak korkusu yaşayan kişiler üzerinde olumlu sonuçları olacaktır.
• Yolculuk boyunca pozitif düşünülmeli ve varılacak noktada yaşanılacak ya da yapılacaklar hakkında planlar yapılmalıdır.

Uçak Korkusuna Ne İyi Gelmez?

• Uçuş öncesi ya da uçak içinde alkol tüketmek.
• Uçuş öncesi ve uçuş süresince yüksek oranda kafeinli içecekler içmek.
• Dar ve pencere kenarı olan bölümlerde uçak seyahati yapmak.
• Devamlı zihinleri mantık dışı ve negatif sorular ile meşgul etmek.
• Uçak içinde devamlı diğer insanlarla konuşmak.
• Doktorlar tarafından reçete edilen sakinleştiricileri uçuş öncesinde ya da genel olarak kullanmamak.
• Kişiler zihnini olumlu düşünceler ile meşgul edecek film, müzik veya kitap gibi hobilerini yanlarına almamaları
• Uçak içinde rahat ve esnek olmayan giysiler ile seyahat etmek

Uçak Korkusu İlaçları

Uçak korkusu yaşayan kişilere uygulanan ilaç tedavisi anksiyete tedavisini temel alarak uygulanmaktadır.

Başta antidepresan ilaçlar olmak üzere değişik etkileri olan ilaçlar kişilerdeki uçak korkusunun şiddetine ve belirtilerine göre tedaviye eklenmektedir.

• Antidepresan ilaçlar: Uçak korkusu olan kişilerde gelişen anksiyete (kaygı bozukluğu) bozukluğu, yoğun panik atakları ve alta yatan sosyal fobi gibi nedenler için reçete edilmektedir. Antidepresan ilaçlar birçok alt gruba ayrılsa da selektif serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’ler) ilk tercih edilecek antidepresan ilaçlardır.
• Lustral (sertralin): Uçuş korkusu yaşayan kişilere verilen en sık ilaçlar içindedir. Beyindeki serotonin seviyesi artırarak anksiyete bozukluğu ve diğer fobilerin iyileşmesini yardımcı olmaktadır.
• Benzodiazepin: Benzodiazepinler genellikle yardımcı tedavi olarak antidepresanlarla birlikte kullanılır. Akut gelişen uçak korkusu ile oluşan anksiyete bozukluğunun hızlı kontrolünde faydalıdır. Lorazepam ve Diazepam en sık reçete edilen ilaçlardır.
• Beta blokerler: Uçak Korkusu yaşayan kişilerde görünen kalp çarpıntısı, göğüs sıkışması ve terleme gibi belirtilerin kısa süreli etkilerini ortadan kaldırmak için reçete edilmektedir. Burada hastalara verilen en sık ilaçlar Propranolol ve Atenolol’dur.
• Antihistamin: Hidroksizin (Atarax) genel olarak  alerjik tedavide hastalara reçete edilse de sakinleştirici etkisiyle uçak korkusu yaşayan kişilerdeki yoğun anksiyete varlığında da verilmektedir.

Gebelikte Uçak Korkusu

Uçak korkusu olmayan kadınlarda hamilelik sırasında uçma korkusu sıklıkla başlar. Bunun nedeni annenin bebeğine olan sorumluluk duygusudur. Bununla birlikte bunun biyolojik bir kısmı da vardır.

Doğumdan önce, bebek bekleyen kadınların beynindeki hormonal değişikler bu kişileri daha da takıntılı hale getirmektedir. Öyle ki mantık dışı olsa dahi tüm riskler hamilelik döneminde kontrol edilmelidir.

Hormonlar doğumdan sonra kaybolur, ancak hormonlar tarafından belirlenen davranış biçimleri hamilelik sonrası bazı kadınlarda devam ederek bu kişilerde kalıcı bir uçak korkusu problemi yaratabilmektedir.

Hamile kadınlar, uçuş öncesi ve sonrası yapması ya da yapmaması gereken davranışlar hakkında doktorlarından geniş bilgi almalıdırlar.

Özellikle ilk uçak yolculuğunu hamile iken yapan kadınlar psikiyatrist veya psikologlardan tavsiyeler almalıdırlar.

Doktor tarafından gerekli görülürse hamilelik döneminde yaşanılan uçak korkusu için destek ilaç tedavisi uygulanabilir.

Çocuklarda Uçak Korkusu

Bazı çocuklar uçmak konusunda gerçekten hevesli olsa da bazıları uçak korkusundan muzdariptir. Uçak korkusu her yaştan insanda görülse de çocuklarda daha fazla kaygı bozukluğu yaşanmaktadır.

Çocukların uçak korkusunu yenmelerine yardımcı olmanın en iyi yollarından birisi korkunun nedenleri hakkında sert bir sorgulamadan ziyade karşılıklı konuşmaktır. Korkunun sebebini öğrendikten sonra sağlıklı bir iletişim kurulmalıdır.

Çocuklar çok yaratıcı kişilerdir ve bu yüzden onların kafasındaki uçaklar hakkındaki kötü haberleri ya da yanlış fikirleri değiştirmek kolay ve zevkli olabilmektedir.

Örneğin, türbülans ya da fırtınanın doğal bir süreç olduğu açıklanmalıdır. Çocuklara uçakların bir uçuş süresince nasıl havalandığı ya da nasıl yere indiği hakkında eğlenceli videolar ve görsel materyaller izletilmelidir.

Bunlar gibi küçük adımlar ile çocuklar uçak korkusunu kısa bir sürede yenebilmektedirler.

Eğer çocukların uçak korkusu ciddi ve uzun sürerse, bir çocuk psikiyatrisinden destek alınması gereklidir.

Uçak Korkusu için Hangi Doktora Gidilir?

Uçak korkusu yaşayan kişiler, hastanelerin Psikiyatri ya da klinik Psikoloji bölümünden randevu alarak Psikiyatrist veya klinik Psikolog ile görüşmesi gerekir.

Uçak korkusu hayatı yönetilmez bir şekilde ele almaya başlarsa, bir psikolog ya da psikiyatrist ile görüşme gereklidir.

Ekseriyetle uçak korkusu yüzünden ekonomik ya da iş fırsatlarını kaçıran ve  uzak mesafeli sosyal ziyaretleri yapamayan kişilerin bu noktada bir destek alması gerekli olabilmektedir.