Amipli Dizanteri

Amipli Dizanteri Nedir?

Amipler, esasında büyük bir protozoon (ilkel hayvan) ailesidir. Fakat günlük kullanımda amip olarak bahsettiğimiz canlı, Entomoeba Histolytica adlı bir bağırsak parazitidir. İnsan ana konağıdır, herhangi bir hayvandan doğrudan alınması söz konusu değildir ve çevreden bulaşır. Amiplerin neden olduğu pek çok enfeksiyon belirtisiz seyreder. Semptom verenler ise en sık bağırsak enfeksiyonları olmak üzere, karaciğer, kalp, beyin gibi çeşitli organlarda apse olarak kendini gösterebilir.

Dizanteri, genel olarak kanlı ishal ve karın ağrısı ile ortaya çıkan şiddetli bağırsak enfeksiyonlarına verilen isimdir. Dizanteriye yol açan pek çok mikroorganizma mevcuttur. Dizanterinin bir diğer tipi olan basilli dizanteriler genelde bakterilerden (shigella, salmonella, E.coli en sık olmak üzere) kaynaklanır. Dizanteri, amiplerin ya da bakterilerin çeşitli enzimleri ve hücre parçaları ile bağırsak duvarlarına yapışıp yerleşir. Buradan derinlere inerek yara benzeri tutulumlar yapar ve hastalık meydana gelir. Bağırsaklarda pek çok yararlı mikroorganizma yaşamaktadır. Fakat bunların girişim yapma özelliği olmadığından kanamaya, ağrıya ve apseye neden olmazlar.

Amipin 2 tür yaşam formu vardır. Bunlardan ilki trofozoit formu olup, insan bağırsağında bulunan ve hastalığa yol açan, dış ortamda yaşayamayan formdur. İkincisi ise dış ortamda aylarca yaşayabilen, koşullara dayanıklı ve bulaşmanın esas sorumlusu olan kist formudur.

Amiplerin dizanteriye sebep olması için insan sindirim sistemine bir şekilde bulaşması gerekir. Bağırsaklarında canlı formda trofozoitler bulunduran insanların vücudunda atılım için kistler oluşturulur. Bu kistler dışkı ile atılır. Sonuç olarak bu dışkıdaki kistlerin bulaştığı gıdalar, sular ve bu sularla temas eden her türlü canlı veya cansız maddenin insanın beslenmesine dahil olması ile bulaşma gerçekleşir. Bulaşma için yalnızca 1 kist alınması yeterli olmaktadır. Kistlerin alınmasından 2-6 hafta sonra dizanteri meydana gelir.

Amipli dizanteri şiddetli belirtileri ve gürültülü tablosuyla hastaları endişelendirse de günümüzde rahatlıkla tedavi edilebilen bir hastalıktır. Her yaştan insanda görülebilir. Bulaşmada en önemli faktör tüketilen gıdaların hijyenidir.

Amipli Dizanteri Belirtileri Nelerdir?

Amipli dizanteri, hastaların %90’ında hiçbir belirti göstermez. Belirti görülmeyen hastalar da kistleri dışkıları ile atarak parazitin yayılmasına katkıda bulunurlar. Hastaların %10’unda ise kendini oldukça belirgin gösterir. En sık görülen belirtileri şunlardır:

• Bol kanlı ve mukus (sümük benzeri madde) içeren ishal
• İshal amibin yaygınlık düzeyine bağlı olarak günde 10-15 kez dışkılamaya neden olabilir.
• Günler geçtikçe ağırlığı artan yaygın alt karın ağrısı
• Halsizlik, yorgunluk, iştahsızlık
• Kilo kaybı (ishale veya genel iştahsızlığa bağlı gelişir)
• Sırt ve bel ağrıları
• Ateş (çok sık görülmez)

Eğer amip karaciğere de geçiş yaptıysa ve apse oluşturduysa sağ üst karında ağrı (sağ omuza vurabilir), hassasiyet ve ateş olabilir. Bu durum nadiren de olsa görülmektedir.

Amipli Dizanteri Nedenleri Nelerdir?

Amipli dizanterinin tek nedeni, amiplerin vücuda bir şekilde alınmış olmasıdır. Öksürmek ve hapşırmak gibi damlacık yoluyla, herhangi bir hayvanla temas ederek, ısırılmak gibi bir sebepten ya da ilaç kullanımı nedeniyle görülmez.

Bulaşıcı kistler insan dışkısı ile çıkar. Tuvalete girdikten sonra elini yıkamayan kişilerle ortak eşya kullanımı, hazırladıkları yemeklerin yenmesi ve özellikle kişinin ağız - yüz bölgesine temasta bulunmaları gibi durumlar bulaşmaya sebep olur. Yalnızca mikroskop altında görülebilecek büyüklükte 1 adet kistin sağlıklı kişiye bulaşması, hastalığın görülmesi için yeterlidir.

Amipli Dizanteri Teşhisi

Amipli dizanteri teşhisinde en önemli faktör, diğer bağırsak hastalıklarından ya da diğer enfeksiyonlardan ayırt edebilmektir. İltihaplı bağırsak hastalıkları (ülseratif kolit, chronn), kolon kanseri, shigella, campylobacter, EHEC enfeksiyonları gibi pek çok sebep kanlı ishale neden olabilir.

Amipli dizanterinin ayrımını yapmak için hekim öncelikle hastadan tıbbi öyküsünü alacak, fizik muayene yapacak ve belirli testler isteyecektir. Bu testlerin en sık kullanılanları şunlardır:

• Dışkı incelemesi: Dışkının hem makroskopik (çıplak gözle görülebilen) hem mikroskobik (cihazla görülebilen) özellikleri incelenir ve tipik görünüm aranır. Bunlardan en sık görüleni çilek ezmesi şeklinde olan dışkıdır. Mukus ve kan karışınca görüntü itibariyle çilek ezmesine ve ya çilek jölesine benzemektedir.

Mikroskop altında yapılan incelemede ise amiplere ait kist ve trofozoit formlarının görülmesi tanı konulmasını sağlar. 

• Antijen testleri: Amibe ait özel yapısal proteinlerin dışkıda tanınmasını sağlayan özel testlerdir. Birden fazla amip türünün ayrımı da bu yolla yapılabilir.
• Seroloji: Hastaların kanında amip proteinlerine karşı oluşmuş savunma maddelerinin aranması işlemidir. En hassas yöntemlerden biri olsa da rutin olarak çok kullanılmaz. Bu amaçla en sık ELISA testi uygulanmaktadır. Hastanın kan vermesi yeterli olup, ek bir işlem yapması gerekmez.

Bunların yanında eğer karaciğerde ve ya başka organlarda apse oluşumları mevcutsa, bu apselerden de örnek alınıp inceleme yapılır. Aynı zamanda karaciğer kistlerini görüntülemek için USG (ultrason) de kullanılabilir.

Bağırsaktaki hastalığın kitle oluşturur tarzda büyümesine ameboma adı verilir. Ameboma varlığı öncelikle USG ile görüntülenir. Sonrasında kolon kanserinden ayrımı için kolonoskopi ve kolonoskopi esnasında alınacak parçalardan biyopsi yapılması gerekir.

Amipli Dizanteri Tedavisi

Amipli dizanteri tedavisi, amiplere etkili ilaçlar (bazı antibiyotikler ve amebisidler) ile yapılır. Ameliyat gibi ek bir tedavi yöntemi yoktur, mevcut tedavilere çok yüksek oranda hızlı cevap alınır. Bunun yanında yaşam koşulları değişmezse bulaşma tekrarlanabilir.  Ayrıca tedavinin yetersiz- düzensiz alınması sonucunda enfeksiyon kendini yineleyebilir.

Geçirilince bağışıklık kazanılan bir enfeksiyon değildir, herhangi bir aşısı ya da serumu bulunmaz. Hastalıktan korunmanın tek yolu hijyene önem vermek ve sık sık el yıkamaktır.

Enfeksiyonların %90’ı belirtisiz geçirildiği için, özellikle aynı evde ve yaşam ortamında yaşayan kişilerin hepsine dışkı incelemesi yapılmalı ve amipli dizanteri varlığında onlara da tedavi verilmelidir.

Amipli Dizanteri Tedavi Edilmezse

Amipli dizanteri tedavi edilmezse oldukça korkutucu sonuçları olabilen bir hastalıktır. Ölümcül bağırsak nekrozuna (doku ölümü) ve iltihabına yol açabilir, bağırsakların delinmesi ve karın içine iltihabın yayılmasıyla hayatı tehditi risk taşıyan enfeksiyonlar meydana gelir.

Bağırsakta oldukça büyük şişlikler olan ameboma adlı kitleleri meydana getirebilirler. Bunlar da büyüyerek bağırsak tıkanıklıklarına ve nekrozlarına yol açabilir ya da üzerlerinde başka enfeksiyonlar oluşabilir.

Bunun yanı sıra, çeşitli organlarda apseleşmeler yaparak bu organlara ait belirtiler ve problemler de yaratacaktır.  

Amipli dizanteri mutlaka tedavi edilmesi gereken ciddi bir problemdir.

Amipli Dizanteriye Ne İyi Gelir?

Amipli dizanteriye iyi gelecek şeylerin başında vakit kaybetmeden hekime başvurmak ve amiplerin öldürülmesi için gerekli tedaviyi gecikmeden almak gelir. Hekimin reçete ettiği ilaçları zamanında, doğru doz ve miktarda almak, belirtiler geçince bırakmamak gerekir. 

Bunların yanı sıra ishalle çok su kaybı yaşandığı için mümkün olduğunca su içilmesi gerekir.

Amipli Dizanteriye Ne İyi Gelmez?

Amipli dizanteri bir parazit hastalığıdır ve bu parazitler temizlenmeden belirtilerin geçmesi mümkün değildir. Bu yüzden çeşitli bitki çayları, karışımlar, meyve suları gibi gıda destekleri hiçbir işe yaramadığı gibi durumu kötüleştirebilir bile.

Dışkıda kan görmek çok büyük ihtimalle önemli bir sağlık sorununa işaret ediyordur ve geç kalınmadan hekime başvurulmalıdır. Geçiştirilmemeli, ishal önleyici gıdalar tüketerek önüne geçmeye çalışılmamalıdır.

İshalle kaybedilen suyun yerine konmaması, yani bol su içilerek telafi edilmemesi sonucu mineral dengesizlikleri oluşabilir. Bu tehlikeli bir tablodur ve susuzluktan kaçınmayı gerektirir.

Amipli Dizanteri İlaçları 

Amipli dizanteri ilaçları 2’ye ayrılır. Luminal amibisidler ve doku amibisidleri. Amibisid, amip öldürücü anlamına gelmektedir. Bu ilaçlar ana hatları ile şunlardır:

• Luminal amibisidler: Bağırsaklar, içi boş boru şeklinde organlardır. Bu içerideki boşluğa lümen adı verilir. Luminal amibisidler, bu boşlukta yerleşmiş kistlere özellikle etkilidir. Bağırsak dokusuna ve karaciğer kistlerine etkileri yoktur. Önemli bir tercih nedeni de gizli taşıyıcı olduğu belirlenmiş hastalarda amipleri tamamen temizlemesidir.
• Doku amibisidleri: Bu grup ise amiplere etkili antibiyotikleri içerir. Antibiyotik oldukları için damar yolu veya ağızdan alınıp vücut dokularına geçiş yapabilirler. Karaciğer başta olmak üzere diğer organlardaki apseler için de faydalı olup, bağırsak hastalığında da belirti varsa ilk tercih ilaçlardır. Fakat var olan kistlere etkisiz oldukları için mutlaka beraberinde bir luminal ilaçla beraber verilir. En önemli yan etkileri bulantı- kusma, hazımsızlık, karın ağrısı gibi sindirim sistemi belirtileridir. 

Gebelikte Amipli Dizanteri

Gebelikte de amipli dizanteri belirtileri diğer insanlarla aynı olup; kanlı, mukuslu ishal ve karın ağrısı ön plandadır. Gebelerin tedavisinde luminal ajan olarak paramomisin tercih edilir, gerekli durumlarda tedaviye metronidazol de eklenir. Henüz metronidazolün bebeğe ve gebeliğe zarar verdiğine dair bir veri bildirilmemiştir. Fakat her ihtimale karşı ilk 3 ayda tercih edilmemektedir.

Gebelikte önemli olan bir faktör de ishalle kaybedilen sıvının mutlaka yerine konmasıdır. Gebeler susuzluğa normal bireylerden daha tahammülsüzdür. Tansiyon düşmesi, bayılma, baş dönmesi gibi belirtiler görülebilir. Kaybedilen sıvı mutlaka su içilerek yerine konmalıdır. Çay, kahve, soda, bitki çayları vb. içecekler suyun yerini tutmaz.

Çocuklar ve Bebeklerde Amipli Dizanteri

Çocuklar ve bebeklerde amipli dizanteri belirtileri, tanısı ve tedavisi yetişkinlerle aynıdır. Metronidazol ilk tercih ilaç olup, bebek ve çocuklara özel herhangi bir zararları saptanmamıştır.

Amipli Dizanteri için Hangi Doktora Gidilmeli?

Amipli dizanteri tedavisi ile ilgilenen bölüm Enfeksiyon Hastalıkları bölümüdür. Fakat ishal ve karın ağrısından dolayı Dahiliye ve Dahiliyenin bir alt dalı olan Gastroenteroloji de tanı ve tedavide yetkindir. 

Çocuklarda geliştiğinde ise yine Enfeksiyon Hastalıkları ve Pediatri uzmanlarının konusu haline gelir.

Semptom verdiği zaman oldukça rahatsız edici bir hastalık olduğundan pek çok hasta hekime başvurmakta gecikmez. Sebebi ne olursa olsun dışkıda kan görmek oldukça önemli bir belirtidir ve vakit kaybetmeden hekime başvurmak gerekir.