Kemik Metastazı

Bir organdaki kanser odağından kanser hücrelerinin ayrılarak kan veya lenf yolu ile başka bir organa/ yapıya yerleşim göstererek burada büyümesine metastaz denir. Metastaz, kanserin ileri evrede olduğunu gösterir ve çok ciddi bir durumdur. Kanser hücrelerinin kemiklere yerleşerek burada kanserli doku yaratmalarına kemik metastazı denir. Kemik metastazı, karaciğer ve akciğer metastazından sonra 3. Sıklıkta görülen metastazdır.

Meme ve prostat kanseri, kemik metastazı yapan kanserlerden en sık görülenleridir. Meme kanserinin ileri evresinde kemik metastazı gelişme riski %85’tir. Prostat kanserinde bu oran %50-70 aralığında seyreder. Meme ve prostat kanserinden sonra kemiğe metastaz yapan kanserler arasında akciğer, kolon, mide, böbrek, mesane, tiroid, uterus, rektum kanserleri gelir ve kemik metastazlarının %15ini bu grup kanserler oluşturur. Kanser, kemik metastazından sonra tedavi edilemez boyuta ulaşır. Bu hastalarda tedavi ile sağ kalım, kanser türüne göre değişkendir.

Metastatik kemik kanserlerinde kemiklerde patolojik kırık geliştikten sonra hayatta kalma süresi azalmakla beraber ortalama 19 aydır. Prostat kanseri kemik metastazı yaşam süresi 29 ay, meme kanseri kemik metastazı yaşam süresi 23 ay, mesane kanseri için yaşam süresi 15 ay, böbrek kanseri kemik metastazı yaşam süresi 12 ay ve akciğer kanseri kemik metastazı yaşam süresi 4 aydır.

Kemik metastazı, kanser türüne göre farklı kemiklerde görülür. Prostat kanserinde kemik metastazı sıklıkla pelvis kemiklerinde görülür. Kemik metastazları sıklıkla aksiyel iskelette yani baş, boyun, göğüs kafesi ve omurga kemiklerinde rastlanır. Kollarda ve bacaklarda tutulum daha az rastlanır, akciğer kanserlerinde el ve ayak kemiklerinde kemik metastazı görülebilir.

Kemik metastazı 3 tiptir. Osteoblastik, osteolitik ve Mikst tip olmak üzere 3 gruba ayrılır. Osteblastik kemik metastazı, kemiğin yapım hücrelerinden olan osteblastların anormal artışı ile karakterize olup prostat, mesane ve mide kanserlerinde görülür. Bu kemik metastazları ağrısızdır ve patolojik kemik kırıklarına az rastlanır. Osteolitik kemik metastazı, kemiğin yıkımıyla karakterize olup kemikte erime, kemik yapısında incelme ve kayıp görülen tiptir. Osteolitik kemik metastazları akciğer, böbrek ve tiroid kanserlerinde görülür. Bu kemik metastazında kemik ağrıları vardır ve kemik kırıklarına fazla rastlanır. Mikst tip kemik metastazı testis, meme, yumurtalık ve bazı akciğer kanseri türlerinde görülür.

Kemik metastazları, hastada kendini şiddetli kemik ağrıları ile, tutulan kısımda hassasiyet ve hareket kısıtlılığı ile belli eder. Metastaz oluşan kemikler, yıkıma uğradığı için yapısal bozulmalar, iskelet duruş anormallikleri ve kemik kırıkları görülür. Kemik yıkımının fazla olmasından dolayı bu hastalarda kan kalsiyum düzeyleri yüksektir ve bu da bazı metabolik bozukluklara ve kalpte birtakım anormalliklere neden olur.

Kemik Metastazı Belirtileri

Kemik metastazı, kanser odağının yerine ve kanser türüne göre, tutulan kemiğin tipine göre farklı semptomlar gösterebilirler. Bazı hastalarda kemik metastazı belirti göstermez ve tarama esnasında fark edilir. Çoğu hastada geçmeyen ağrılar, bel ve sırt ağrıları görülebilir. Ağrı çok keskin ve şiddetli olabilir. Kanser hastalarında kronik ağrıların nedeninin kemik metastazı olma riski çok yüksektir. Ağrı, istirahat ile şiddetlenen, hareket ile azalma gösteren karakterdedir. Kemikte yapısal bozukluklara bağlı olarak kırıklara yatkınlık oluşur. Kemiğin bulunduğu bölgede hassasiyet, şişlik, hareket kısıtlılığı gibi şikayetler ortaya çıkabilir.

Kemik metastazında kemiklerin yıkımına bağlı olarak kemiklerde depolanan kalsiyum kana geçer ve kan kalsiyum düzeyleri yükselir.Kalsiyum yüksekliği halsizlik, yorgunluk, bilinç bulanıklığı,bulantı kusma, böbreklerde taş oluşumu, sık idrara çıkma, kalpte ritim bozukluğu gibi şikayetlere neden olur.Nadir de olsa Kafa kemiklerinde görülen metastaz, baş ağrısı ile birlikte sinir tutulumuna bağlı olarak nörolojik şikayetlere de neden olabilir.  Benzer şekilde omurga kemiklerinde görülen metastazlar ile de bel ağrısına ek olarak omurilikte sinir basısı sonucu yürüyememe, adım atmada güçlük, hissizlik, kabızlık, cinsel fonksiyon bozuklukları gibi şikayetler ortaya çıkabilir.

Kemik metastazlarında, kemik iliğinde kan hücresi üretimi bozulduğu için pansitopeni denilen, kan hücrelerinin her türünde bir azalma görülür. Anemi tablosu gelişir. Hastalarda enfeksiyonlara yatkınlık, yorgunluk, halsizlik gibi durumlar ortaya çıkabilir.

• Kemik ağrıları
• Bel ve sırt ağrıları
• İstirahat sırasında artan ağrı
• Kemik kırıkları
• Hareket etmede güçlük, hareket kısıtlılığı
• Metastaz olan kemiğin olduğu bölümde hassasiyet
• Yorgunluk, halsizlik
• Baş ağrısı
• Nörolojik semptomlar
• Kalpte ritim bozukluğu, çarpıntı
• Bilinç bulanıklığı
• Bulantı kusma

Kemik Metastazı Nedenleri

Kanser hücreleri, bulunduğu organ veya dokudan bağlantısını kopararak kan veya lenf yolu ile damarlar içerisinde vücutta dolaşmaya başlar. Kan dolaşımı ile birçok organa gidip bu organlara tutunur ve büyüme gösterir. Lenf yolu ile lenf bezlerinde metastaz yapar. Kan yolu ile pek çok organa metastaz yapabilir, yine kan yoluyla kemiklere metastaz yapabilir. Kemik metastazı karaciğer ve akciğer metastazından sonra 3. Sıklıkta rastlanan metastaz türüdür ve çok ciddi bir durumdur.

Metastaz tümör hücrelerinde meydana gelen çeşitli hücresel olay sonucu hücrenin kopması sonucu meydana gelir. İleri evre kanserlerin metastaz riski yüksektir. Kanserin erken teşhisi ve uygun tedavi ile metastaz riski oldukça alt rakamlara inmektedir. Kemik metastazı, en sık meme kanserinde görülür. İleri evre meme kanserlerinin %85inde kemik metastazı gelişir. Prostat kanseri, meme kanserinden sonra 2. Sıklıkta kemik metastazı görülen kanser türüdür ve %50-70 civarı kemik metastazı gelişme riski taşır. Akciğer, böbrek, rahim, yumurtalık, tiroid, kolon, mide, rektum kanserlerinde de kemiğe metastaz yapma eğilimi vardır.

Kemik Metastazı Tanısı

Kemik metastazı olan kanser hastalarında tanı, hastanın şikayetleri, bazı laboratuvar testleri ve görüntüleme yöntemleri ile konur. Hastanın yaşam kalitesini arttırmak için kemik metastazının erken teşhisi önemlidir, tedavide hayatta kalım süresini uzatmak amaçlanır.

• Hastanın öyküsü: kanser hastalarında alınan öykü ile, ağrıların şiddeti, ne zaman başladığı, lokalizasyonu, hareket veya dinlenme ile azalıp azalmadığı, ağrıya eşlik eden diğer şikayetleri detaylı bir şekilde not edilir.
• Fizik muayene: fizik muayene ile ağrı bölgesinde gözle görülebilir patolojik değişimler varsa incelenebilir. Hastanın varsa tarif ettiği hareket kısıtlılığı gibi hareket bozuklukları incelenebilir. Sinir basısına bağlı olarak nörolojik bulgular araştırılabilir.
• Görüntüleme yöntemleri: röntgen, MRI, BT, kemik sintigrafisi gibi görüntüleme yöntemleri ile kemiklerdeki harabiyet, tutulum görülebilir. Kanserin kemikte hangi kısmı tuttuğu cerrahi tedaviyi belirler. Kanserin, çevre dokulara girişim yapıp yapmadığı bakılabilir. Kemiklerde meydana gelen yıkım incelenebilir.
• MRI ve BT: Radyografik incelemede tümörden şüphelendiren kitle gözlendiği zaman mutlaka daha detaylı görüntüleme sağlayan MRI ve BT görüntüleme yöntemlerinden faydalanılması gerekir. Bu yöntemler ile kemik iliği detaylı şekilde gözlenebilir ve çevre dokuyla tümörün ilişkisi, girişim yapıp yapmadığına bakılabilir.
• Kemik sintigrafisi: kemik sintigrafisi kemiklerdeki harabiyeti gösterme açısından diğer görüntüleme yöntemlerinden daha duyarlı bir yöntemdir. Bu nedenle kemik sintigrafisinden yararlanılır. Tümörün kemikte meydana getirdiği harabiyet tespit edilir.
• Serum analizi: hastadan alınan kan, biyokimya laboratuarında incelenir. Tümör belirteçlerinden olan CEA nın yüksek bulunması, metastazı düşündürür fakat kemik metastazı için spesifik bir belirteç değildir. CA 19-9, CA 27-29 gibi belirteçler de metastaz varlığında yüksek bulunur  fakat kemik metastazı için spesifik değildir. Yine hastalardan alınan kanda yapılan kan analizi ile kanda kalsiyum yüksekliği varlığı kemiklerde yıkıma işaret eder.
• Biyopsi: görüntüleme yöntemleri ile tümörün bulunduğu kemik bölümünden parça alınır ve patoloji laboratuarında incelenir. Kemikte, kanserin primer mi yani metastaz olmadan kemiğin kendisinden gelişen bir kanser mi yoksa metastatik bir kanser mi olduğu araştırılır.

Kemik Metastazı Tedavisi

Kemiğe metastaz gösteren kanserler son evrededir ve tedavisi olmayan evreye geçiş yapmıştır. Kanser hastalarında kemiğe metastaz, ne yazık ki tedavi edilemeyen bir durumdur. Yapılan tedavi ile ağrıların azaltılması, patolojik kemik kırığı gelişmesini önlemek, kemik fonksiyonlarını iyileştirmek, yıkımı azaltmak, hastaların yaşam kalitesini yükseltmek ve yaşam süresini uzatmaktır. Metastatik kemik kanserlerinde kemiklerde patolojik kırık geliştikten sonra hayatta kalma süresi azalmakla beraber ortalama 19 aydır.

• Radyoterapi: kemik metastazında ilk tedavi tercihi radyoterapidir. Radyoterapi ile kanser hücrelerinin fonksiyonlarının bozulması amaçlanır. Aynı zamanda osteoblast aktivitesini arttırarak yeni kemik yapımı desteklenir, kemiklerde ağrı azaltılır ve kanser hücrelerinin yayılımı önlenerek yaşam süresi uzatılır.
• Kemoterapi: radyoterapi ile birlikte kemoterapi ile tedavi desteklenebilir. Hastalarda, kanser hücrelerinin yayılmasını önlemek çok önemlidir. Bu nedenle uygun kombinasyonlarla kemoterapi veya radyoterapi ya da her ikisi birden tercih edilebilir.
• Radyonüklid tedavi: kemoterapi ve radyoterapiye yanıt vermeyen kemik metastazlı hastalarda radyofarmasötikler denenebilir. samarium-153, strontium-89, rhenium-186 etidronat radyofarmasötik olarak kullanılan ajanlar arasındadır. Radyonüklid tedavi ile tek seferde bütün metastatik kemik bölgeleri tedavi edilebilir. Radyonüklit tedavi yöntemi direkt metastaz odağına hedeflidir ve radyoterapi kadar etkili bir yöntemdir.
• Analjezikler: kemik metastazı gelişmiş kanser hastalarında hayat fonksiyonlarını iyileştirmek için ağrı yönetimi oldukça önemlidir. Uygun analjezik ilaçlarla ağrının ortadan kaldırılması hedeflenir. parasetamol ve NSAİ ilaçlar hafif ağrılarda yeterli olabilir. Fakat şiddetli ağrılarda ağrının şiddetine göre zayıf ve kuvvetli opiyoitler kullanılarak ağrının geçmesi hedeflenir. morfin, kodein, meperidin, fentanil, eroin, normeperidin, propoxifen gibi ilaçlar şiddetli ağrılarda tercih edilir.
• Cerrahi: radyoterapiye yanıt alınamayan hastalarda ve kemik kırığı riskinin fazla olduğu durumlarda cerrahi yöntem ile patolojik kısım çıkarılarak kemik rahatlatılabilir. Yine kemiklerde kırıkları önlemek ve kemiklerin stabil kalmasını sağlamak için açılan kemiğe çubuk, vida, kafes gibi sabitleyici cihazlar yerleştirilebilir.
• Kemik çimentolama: kemiği  stabil tutmak, kırıkları önlemek ve ağrıyı hafifletmek amacıyla polimetil metakrilat ile, kemikler üzerine kemik çimento veya tutkal enjeksiyonları yapma yöntemidir. Bu yöntem ile kemikler sabitlenir.

Kemik Metastazı Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Kemik metastazları, kanserin ileri derecede olduğunu gösterir ve tedavi ile şikayetlerin azaltılması, hastanın hayatta kalma süresinin uzatılması amaçlanır. Kemik metastazı gelişen kanser hastalarında ağrılar çok şiddetlidir ve hastalar ajite durumdadırlar. Destek tedavi ile şikayetler ortadan kaldırılmalıdır. Kalan zaman içerisinde hastanın yaşam kalitesi mümkün olduğunca en üst seviyede tutulmalıdır. Kemik metastazı gelişen kanser hastalarında tedavi devam edilmez ve bırakılırsa yaşam süresi kısalır ve şikayetler hastaya son derece rahatsızlık verir. Bu nedenle tedavi ne olursa olsun aksatılmamalı ve kalan yaşam süresinde yaşam kalitesi arttırılmalı ve yaşam süresi uzatılmalıdır.

Çocuklarda Kemik Metastazı

Çocuklarda kemik metastazı çok nadir görülen bir durumdur. Genelde çocukluk çağı kanser olgularını %60-70 i erken teşhis ve tedaviye uyum ile iyi yanıt veren olgular oluşturur. Kemik metastazı, yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da bazen taramalarda rastlanmakla birlikte ağrılar oluşturarak kendini belli edebilir. kemik metastazı tedavisi ile sağ kalım süresi uzatılır ve hastalarda şikayetler en aza indirilir.

Hamilelikte Kemik Metastazı

Gebelik döneminde kanser durumları sık rastlanmaz. Gebelik yaşının ileri olması ve çeşitli genetik yatkınlıklar kanser riskini arttırabilir. Gebelik döneminde kanser teşhisi alan kadınların gebelikten dolayı tedavileri de güç olmaktadır. Radyoterapi ve kemoterapi bebek gelişimini etkilemekte ve anne adayının gebeliğe son vermesi gerekebilmektedir.Gebelik döneminde kanser vakaları bazen hormonal değişimlerden dolayı belirti vermez ve ilerleyebilir. Metastaz çok sık rastlanmaz ancak gözden kaçan kanser olgularında kanserin ileri evrelerde ve metastaz yapmış bir şekilde teşhisi mümkündür. Gebelik düşünen kadınların bu nedenle gebelik öncesi taramalarını yaptırması ve gebeliği buna göre planlamaları gerekmektedir.

Kemik Metastazı İçin Hangi Doktora Gidilmelidir?

Kemik metastazı, kanser hastalarının rutin takiplerinde rastlanan bir durumdur. Bazı hastalarda nadir de olsa kanser ileri evrede ve kemik metastazı gelişmiş dönemde kanser varlığı tespit edilir. Kemiğe metastaz yapan kanser hastalarında tedavi, henüz iyileştirmeye yönelik değildir. Bu evredeki kanserler tedavi edilemez durumdadır.Kemik ağrıları, kemik kırıkları, sırt ve bel ağrısı gibi majör kemik metastaz belirtileri gösteren hastalar hiç vakit kaybetmeden bir onkoloji uzmanına veya bu hastalık sürecinde tedavi aldığı doktoruna başvurmalıdırlar.

Kemik metastazı, hastalar için son derece yıpratıcı ve yaşam süresini kısaltıcı bir durumdur. Hastalar, bu nedenle sıkı takip yaptırmalı, aksatmamalı ve uzman desteği almalıdırlar.