Uyku Felci

Uyku Felci Nedir?

Uyku felci, uykuya daldıktan veya uyandıktan hemen sonra ortaya çıkan geçici bir hareket kabiliyetsizliğidir. Bireyler, sık sık rahatsız edici halüsinasyonlar ve boğulma hissini içeren bölümler esnasında bu anın farkında olurlar. Bu farkındalık hissi ürkütücü olabilir.

Bu uyku felci dönemleri, hem uyku hem de uyanıklık unsurlarını içerir, bu da rahatsız edici belirtilere neden olabilmelerinin bir parçasıdır. Halk arasından karabasan da olarak bilinen uyku felci kötü bir üne sahiptir.

Uyku felci durumu birkaç saniyeden 20 dakikaya kadar sürebilir ve ortalama uzunluğu 5 ila 7 dakika arasındadır. Çoğu durumda, uyku felci kendiliğinden sona erer ancak bazen başka bir kişinin dokunuşu veya sesiyle ya da atoninin üstesinden gelen yoğun bir hareket etme çabasıyla kesilir.

Uyku felci hakkında hala çok şey bilinmemekle birlikte, türleri, belirtileri, nedenleri, etkileri ve tedavisinin gözden geçirilmesi, durumun daha iyi anlaşılmasını ve onu nasıl önlemeye çalışılacağını sağlayabilir.

Uyku felci, uykuya daldıktan veya uyandıktan hemen sonra meydana gelen, atoni olarak bilinen, kısa süreli kas kontrolü kaybı ile tanımlanan bir durumdur. Atoniye ek olarak, insanlar genellikle uyku felci nöbetleri sırasında halüsinasyonlar görürler.

Parasomniler uyku sırasındaki anormal davranışlardır ve uyku felci de bu rahatsızlıkların içerisindedir. Uyku döngüsünün hızlı göz hareketi (REM) aşamasına bağlı olduğu için uyku felci bir REM parasomnisi olarak kabul edilir.

Standart REM uykusu, canlı rüyaların yanı sıra rüyaları canlandırmayı engellemeye yardımcı olan atoniyi içerir. Bununla birlikte, normal şartlar altında, atoni uyandığında sona erer, bu nedenle kişi bu hareket edememe durumunun asla farkına varmaz.

Sonuç olarak, araştırmacılar uyku felcinin hem uyanıklığı hem de REM uykusunu harmanlayan karışık bir bilinç durumunu içerdiğine inanıyorlar. Aslında, REM uykusunun atonisi ve zihinsel imgesi, farkında olma ve uyanık olma durumuna kadar devam ediyor gibi görünüyor.

Uyku felci ortaya çıkış zamanına göre sınıflandırılabilir. Kişi uykuya dalarken ortaya çıkarsa, buna hipnagojik veya predormital uyku felci denir. Uyandığınızda meydana gelirse buna hipnopompik veya postdormital uyku felci denir.

Genellikle açıkça tanımlanmış ve farklı olarak uykuda veya uyanık olmayı düşünsek de, uyku felci gibi durumlar bu sabit sınırlara meydan okur.

Uyku Felci ve Narkolepsi

Narkolepsi, şiddetli gündüz uyuşukluğuna ve beklenmedik uyku ataklarına neden olan bir uyku bozukluğudur. Narkolepsili çoğu insan, durumlarından veya koşullarından bağımsız olarak uzun süre uyanık kalmakta zorluk çekebilir.

Narkolepsinin bir belirtisi uyku felci olabilir, ancak uyku felci geçiren herkesin narkolepsisi yoktur.

2013 tarihli bir araştırmaya göre, uyku felci ile narkolepsiyi birbirinden ayırt etmenin bir yolu olarak, uyku felci ataklarının uyandığında daha yaygın olması, narkolepsi ataklarının ise uykuya daldığında daha yaygın olması gösterilmiştir. Bu kronik durumun tedavisi olmasa da birçok belirti, yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaçlarla yönetilebilir.

Uyku Felci Belirtileri Nelerdir?

Uyku felcinin temel belirtisi atoni (kasları kontrol edememe) veya bedeni hareket ettirememedir. Uykuya daldıktan veya uyandıktan kısa bir süre sonra ortaya çıkar ve bu sırada kişi uyanık olduğunu hisseder ve bu kas kontrol kaybının farkındadır.

Uyku felci bölümlerinin tahminen % 75'i, tipik rüyalardan farklı halüsinasyonları içerir.

Atonide olduğu gibi, bunlar uykuya dalarken (hipnogojik halüsinasyonlar) veya uyanırken (hipnopompik halüsinasyonlar) meydana gelebilir.

Uyku felci sırasındaki halüsinasyonlar ve görülen belirtiler üç kategoriye ayrılır:

Davetsiz misafir halüsinasyonları: Tehlikeli bir kişinin algılanmasını veya odada bulunmasını içeren uyku felci durumudur. Kişiler bu durumda odada tehlikeli bir kişinin olduğunu sanırlar. Kendini tehlikede ve stresli olarak hissederler.

Göğüs basıncı halüsinasyonları: İnkubus halüsinasyonları olarak da adlandırılan bu halüsinasyonlar uykuda boğulma hissine neden olabilir. Bunlar sıklıkla davetsiz misafir halüsinasyonları ile birlikte ortaya çıkar.

Vestibüler motor (V-M) halüsinasyonları: Hareket duyguları (uçma gibi) veya vücut dışı hisler içerebilir. Kişiler bu belirtiler esnasında uyanık olduğunu ve uçtuğunu sanabilir.

Atoni genellikle rahatsız edicidir ve rahatsız edici halüsinasyonlar uyku felci ataklarını daha da rahatsız edici hale getirebilir. Bu nedenle, uyku felcinin yaklaşık %90'ı korku ile ilişkilendirilirken, sadece %10'luk olan azınlık bir kesim daha hoş ve hatta mutlu halüsinasyonlara sahiptir.

Bu kişiler uyku felci durumunda kendini mutlu hissettirecek ancak uyku olduğunu bildiği halüsinasyonlar görebilir.

Uyku Felci Nedenleri Nelerdir?

Uyku felcinin kesin nedeni bilinmemektedir. Çalışmalar, daha yüksek uyku felci riskiyle neyin ilişkili olduğunu görmek için yapılmaktadır. Araştırmacılar uyku felcini tetiklemede birden çok faktörün rol oynadığına inanıyor.

Olası uyku bozuklukları sebepleri aşağıdaki gibi olabilir:

Uyku bozuklukları ve diğer uyku sorunları, izole uyku felci ile en güçlü korelasyonlardan bazıları;

• Uyku apnesi (OSA) olan kişilerin daha yüksek oranda uyku felcine sahip olduğu yapılan araştırmalar sayesinde ortaya konulmuştur.
• Gece bacak krampları olan kişilerde uyku felcinin daha yaygın olduğu da bulunmuştur.

Uykuya dalmakta zorlanma ve gündüz aşırı uykululuk gibi uykusuzluk belirtilerinin uyku felci ile ilişkili olduğu bulunmuştur. Jet lag (konum ve biyolojik saatin uyuşmaması durumu) ve vardiyalı çalışanlar gibi sirkadiyen (vücudun biyolojik saati) ritimleri yerel gündüz-gece döngüsüyle uyumlu olmayan kişilerde uyku felci riski daha yüksek olabilir.

Bazı akıl sağlığı koşulları uyku felci ile bir bağlantı olduğunu göstermiştir. Panik bozukluğu da dahil olmak üzere anksiyete bozukluğu olan kişilerin bu durumu deneyimleme olasılığı daha yüksektir.

En güçlü ilişkilerden bazıları, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) olan kişilerde ve çocuklukta cinsel istismara veya diğer fiziksel ve duygusal sıkıntılara maruz kalmış kişilerdedir. Alkol veya antidepresanların alımını bir anda kesmek, uyku felcine de neden olabilecek REM geri tepmesine neden olabilir.

Genetik: Çalışmalar, ailesinde uyku felci öyküsü olan kişilerde daha yüksek bir risk bulmuştur, ancak belirli bir genetik temel tanımlanmamıştır.

Hayal Gücü: Bazı araştırmalar, hayal kurma gibi, yakın çevrelerinden kopma ve hayal gücü özellikleri gösteren kişilerin uyku felci geçirme olasılıklarının daha yüksek olduğunu bulmuştur.

Tüm bu korelasyonlarla, herhangi bir nedensellik olup olmadığı ve öyleyse, uyku felcinin neden mi, sonuç mu yoksa ilişkinin çift yönlü mü olduğu bilinmemektedir.

Uyku Felci Teşhisi

Uyku felci oldukça yaygın olarak görülebilen uyku bozuklukları arasında yer alır. Genellikle hastanın fiziksel sağlığı açısından zararsız olarak bilinir. Uyku felci nöbetleri nöroloji hastalıkları uzmanı ile görüşmek gerekir.

Uyku felci atakları kişileri gece uykusuz bırakıyorsa veya gün içinde onları çok yoruyorsa bir uyku uzmanıyla da görüşmek gerekebilir.

Doktorlar bu rahatsızlığın hangi tarihten itibaren görüldüğünü sorgularlar. Ne sıklıkla meydana geldiğini ve ne kadar sürdüğünü de hastalara sorar.

Doktorun tam tıbbi geçmişini bilmesi gerekir. Geçmişte veya halihazırda bulunan hastalık ve ilaç kullanımı konusunda hastanın doktoru iyi bilgilendirmesi son derece önemlidir.

Ayrıca başka bir uyku bozukluğunun olup olmadığı da doktorlara söylenmelidir. Uyku problemi olan aile üyelerinin olup olmadığı da hastalar tarafından öğrenilip doktorlara bildirilmelidir.

Doktorlar uyku felcinin teşhisi amacıyla hastalara iki hafta boyunca bir uyku günlüğü doldurması gerektiği söyleyebilir. Doktor bu günlük sayesinde hastaları takip edebilirler. Bu kayıtlı bilgiler ışığında doktor uyku felcine uyku düzeninin sebep olup olmadığını ve nasıl tedavi planlaması gerektiği anlaşılabilir.

• Polisomnogram: Eğer sorununuz uyku kalitesini düşürüyorsa, doktorunuz size bir gece uyku çalışması yaptırabilir. Bu tarz uyku çalışmaları polisomnogramlar olarak geçer. Siz uyurken beyin dalgalarınızı, kalp atışlarınızı ve nefesinizi listeler. Kol ve bacağın uyku sırasındaki hareketlenişleri de böylece görülmüş olur. Bir elektromiyogram (EMG) testi ile kaslarınızdaki değişimler kaydedilir. Bu kaydedilen aktivite seviyeleri uyku felci atağında çok düşük olur.
• Çoklu Uyku Gecikme Testi: Gün içinde çok uykulu olma eğilimindeyseniz, doktor hastalara gündüz kestirme çalışması da yaptırabilir. Buna çoklu uyku gecikme testi (MSLT) adı verilmektedir. MSLT, uykuya dalış süresini tespit etmeye yarayan testtir. Ayrıca kestirirken ne tür bir uykunun olduğunu da gösterir.

Uyku felci, temel olarak klinik görüşme yoluyla teşhis edilir ve felç duygularını açıklayabilecek diğer olası uyku bozukluklarını dışlar. Kontrol edilen ana bozukluk uyku felci ile birlikte yüksek narkolepsi görülme sıklığı nedeniyle narkolepsi olabilir.

Narkolepsi için genetik bir testin varlığı ve bunun dışlanması kolay bir hastalık haline getirir.

Sınıflandırma

Uyku felci epizotları (kriz bölümü), çeşitli tıbbi durumlar (örneğin, narkolepsi, hipokalemi) bağlamında ortaya çıkabilir.

Uyku felci genellikle izole ve tekrarlayan izole uyku felci olmak üzere ikiye ayrılır.

Bölümler, bu koşullardan veya madde kullanımından bağımsız olarak ortaya çıktığında, buna "izole uyku felci" (ISP) adı verilir. ISP epizotları daha sık olduğunda ve klinik olarak önemli sıkıntı veya girişime neden olduğunda, "tekrarlayan izole uyku felci" (RISP) olarak sınıflandırılır.

Sınıflandırmaya bakılmaksızın uyku felci epizotları genellikle kısadır (1-6 dakika).

Narkolepsinin neden olduğu katapleksi ile gerçek uyku felci arasında ayrım yapmak zor olabilir, çünkü bu iki fenomen fiziksel olarak ayırt edilemez. İkisini ayırt etmenin en iyi yolu, saldırıların en sık meydana geldiği zamanı not etmektir.

Narkolepsi atakları, kişi uykuya daldığında daha yaygındır; ISP ve RISP atakları ise uyandıktan sonra daha yaygındır.

Ayırıcı tanı amacıyla doktorlar aşağıdaki hastalıkları düşünüp elemek zorunda kalabilir:

• Patlayan kafa sendromu
• Kabus bozukluğu
• Gece panik atakları
• Travma sonrası stres bozukluğu

Uyku Felci Tedavisi

Uyku felci tedavisinde ilk adım, bölümlerin sıklığına veya ciddiyetine katkıda bulunabilecek altta yatan sorunları belirlemek ve ele almak için bir doktorla konuşmaktır. Örneğin, bu, narkolepsi tedavisini veya uyku apnesini daha iyi yönetmeye yönelik adımları içerebilir.

Genel olarak, uyku felci için optimal tedavi hakkında sınırlı bilimsel kanıt vardır. Pek çok insan bu durumun nispeten yaygın olduğunu bilmez ve bu nedenle epizotlardan sonra kendilerini deli veya utanç verici olarak görür.

Sonuç olarak, belirtilerin sadece bir doktor tarafından kabul edilmesi ve normalleştirilmesi bile hastalar için faydalı olabilir.

Uyku felci ile genel uyku problemleri arasındaki bağlantı nedeniyle, uyku hijyenini iyileştirmek uyku felcini önlemede ortak bir odak noktasıdır. Uyku kalitesi, bir kişinin yatak odası düzenini ve uyku verimliliğini etkileyen günlük alışkanlıklarını ifade eder.

Daha iyi uyku kalitesine ve daha iyi gece dinlenmesine katkıda bulunabilecek sağlıklı uyku ipuçlarına örnekler aşağıdaki gibi olabilir:

• Hafta sonları da dahil olmak üzere her gün yatmak ve uyanmak için aynı programı takip etmek.
• Rahat olmanıza ve rahatlamanıza yardımcı olacak önceden belirlenmiş bir yatak öncesi rutinine sahip olmak.
• Yatağınızı rahat bir yatak ve yastıkla donatmak
• Yatak odasına giren gürültü ve ışığı sınırlandırmak
• Özellikle akşamları alkol ve kafein tüketimini azaltmak
• Cep telefonları da dahil olmak üzere elektronik cihazları yatmadan en az yarım saat önce kullanmayı bırakmak.

Uyku kalitesinin iyileştirilmesi sıklıkla uykusuzluk için bilişsel davranışçı terapiye dahil edilir, bu tür konuşma terapileri, uykuyu azaltan olumsuz düşünceleri ve duyguları yeniden düşünmek için fırsat verir.

Bazı ilaçların REM uykusunu bastırdığı bilinmektedir ve bunlar uyku felcini durdurmaya yardımcı olabilir. Yine de bu ilaçların yan etkileri olabilir ve birisi onları almayı bıraktığında REM uykusunda bir geri tepmeye neden olabilir.

Bu nedenlerden dolayı, herhangi bir ilacı almadan önce, potansiyel faydalarını ve dezavantajlarını tartışmak için bir doktorla konuşmak önemlidir.

Tıbbi tedavi, uyku aşamaları ve REM uykusu sırasında kasları hareket ettirememe hakkında eğitimle devam edebilir. Belirtiler her şeye rağmen azalmıyorsa ve devam ederse insanlar narkolepsi açısından değerlendirilmelidir.

Uyku felci için en güvenli tedavi, insanların daha sağlıklı uyku alışkanlıkları edinmesidir.

Ancak daha ciddi vakalarda trisiklik antidepresanlar veya seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI'lar) kullanılabilir. Bu tedavilerin reçete edilmesine rağmen şu anda çoğu zaman uyku felci ataklarını tamamen kesintiye uğrattığı bulunmuş bir ilaç yoktur.

Uyku Felci Tedavi Edilmezse

Sürekli uyku felci tedavi edilmediği takdirde aşağıdaki durumlara sebebiyet verebilir.

Bu durumlar:

• Uyku felci yaşamı tehdit etmez yani uyku felci öldürmez ancak anksiyeteye neden olabilir.
• Kişilerin uyku düzeni bozulabilir ve sosyal hayata uyum sağlamakta zorluk çekebilir. Sosyal hayat dışında iş hayatındaki başarıları da etkilenebilir.
• Kişiler gün boyu uykusuzluk çekebilirler. Bu durum bazen sinirli bir ruh haline sebebiyet verebilir.

Uyku Felcine Ne İyi Gelir?

Aşağıdakiler gibi birkaç basit yaşam tarzı değişikliğiyle uyku felcinin belirtileri veya epizotların sıklığını azaltmak mümkündür.

Bunlar:

• Yatma vaktine yakın olmayan saatlerde düzenli olarak yapılan egzersizler kişilerin uyku felcine bağlı olarak görülen atak sıklığını azaltabilir.
• Yeterince dinlenmek uyku felci ataklarını azaltabilir.
• Düzenli bir uyku programı kişilerin uyku kalitesinin artmasına ve uyku felci ataklarının da azalmasına yardımcı olur.
• Farklı rahatsızlıklara bağlı olarak ilaçlar kullanan kişilerin bu ilaçların yan etkileri hakkında bilgi sahibi olması önemlidir. Farklı ilaçların yan etkilerini ve etkileşimlerini bilmek gerekir. Böylece uyku felci dahil olası ilaç yan etkilerinden kaçınmak mümkündür.
• Vücudun üzerindeki bu eylemlilik duygusunu geri kazanmak için yoga ve nefes egzersizleri önerilir.

Uyku Felcine Ne İyi Gelmez?

Aşağıdakiler gibi davranış yöntemleri uyku felcinin belirtileri veya epizotların sıklığını artabilir. Bu davranışlardan kaçınmak önemlidir.

Bunlar:

• Stres uyku felcine bağlı olarak görülen atakları arttırabilir. Fazla iş yükü ve bunun getirdiği stres kişilerde uyku felci ataklarının artmasına sebep olabilir.
• Uyumaya yakın veya uyumadan hemen önce bir şeyler yemek uyku felcine bağlı olarak görülen atakları arttırmaktadır.
• Fazla alkol kullanmak veya kafein tüketmek nörolojik etki sebebiyle atakları arttırmaktadır.

Uyku Felci İlaçları

Uyku felcine bağlı olarak gelişen atakların engellenmesini direkt olarak sağlayabilecek bir ilaç henüz bulunamamıştır. Bazı ilaçların etkisi olarak uyku felci ataklarının azaldığı bildirilmiştir.

Bu ilaçlar son derece ağır psikiyatrik ilaçlardır ve doktorlar tarafından reçete edilip doktorlar tarafından takip edildiği zaman kullanımı uygundur.

Bu ilaçlar:

Trisiklik Antidepresanlar: Sinir hücreleri arasındaki iletişim birimlerinin artmasına sebebiyet veren antidepresan ilaç grubudur. Psikiyatrik rahatsızlığa ek olarak uyku felci görülen kişilerde verildiği zaman olumlu sonuçlar alınmıştır.

Bu ilaçlar:

• Opipramol
  
• İmipramin
  
• Klomipramin
  
• Amitriptilin
  

Seratonin Geri Alım inhibitörleri (SSRİ): Bir antidepresan ilacı grubu olarak bilinmektedir. Depresyon ve panik bozukluk durumuna bağlı olarak görülen uyku bozukluklarında da kullanılabilir.

Bu ilaçlar:

• Sertralin
  
• Fluoksetin
  
• Paroksetin
  
• Fluvoksamin
  
• Sitalopram
  
• Essitalopram
  

Hamilelerde Uyku Felci

Hamileler de dönem dönem uykularında atoni durumu yaşayabilirler. Bu durum uyku felci olabilir. Bazı araştırmalar, uyku felcinin hamileliğin ilerleyen dönemlerinde arttığını bulmuştur. Gebelerde geçici bir sersemlik durumu da oluşabilir.

Hamilelikte uyku felcinin neden olduğuna dair genellikle keşfedilmiş bir sebep yoktur ancak bazıları buna anksiyetedeki genel bir artıştan kaynaklandığını düşünülmektedir.

Hamilelikte gebelerin zihinleri ve vücutları, uyku düzeni önemli ölçüde etkileyebilecek birçok duygusal ve fiziksel değişiklik geçirir. Bu durumun bir yan etkisi olarak da uyku felci görülebilir.

Herhangi bir ilaç tedavisi almadan bu durum tedavi edilmeye çalışılır. Gebelerin uyku kalitesini arttırıp, düzenli saatlerde uyuyup uyanması tavsiye edilir.

Çocuklarda Uyku Felci

Çocuklar için uyku felci durumu son derece korkutucu olabilir. Uyku anında uyanıp hareket edemeyen çocuklar anksiyete geliştirebilirler. Bununla birlikte çocuklarda da uyku felci sırasında halüsinasyonlar görülebilmektedir.

Durumun teşhisi yetişkinlerde olduğu gibi yapılır. Çocuklar belli bir süre takip edilir ve tanı konulduktan sonra uyku kalitesini arttırıcı bazı davranışlar önerilir. Bununla birlikte ebeveynlere gerekli eğitim verilebilir.

Uyku Felci için Hangi Doktora Gidilir?

Uyku felcine bağlı olarak aşağıdaki belirtileri ve şikayetleri olan kişilerin bir Nöroloji Hastalıkları uzmanı ile görüşmesi gereklidir.

Bu belirti ve şikayetler:

• Uyku anında uyanıklığın farkında olmakla beraber elini, kolunu, bacağını ve ayağını oynatamama hissine sahip kişiler uyku felci geçiriyor olabilir.
  
• Uyku sırasında uyanık olmakla beraber halüsinasyonlar gören kişilerin de uyku felcinden mustarip olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Bu kişiler odada yabancı ve tehlikeli bir kişi varmış hissiyle beraber boğuluyormuş veya uçuyormuş hissini yaşayabilir. Bu kişilerin nöroloji hastalıkları uzmanı ile görüşmesi gerekir.