Çiyan Sokması

Çiyan Sokması Nedir?

Çiyanlar, ilk vücut segmentlerinde bulunan dişler ile insanı tehdit olarak gördülerse kendilerini korumak için ısırabilirler. Ancak çoğu zaman insan derisini delecek kadar derin ısıramazlar. Isırabildiklerinde ise ısırdığı yerde 2 tane delinme izi olur. Bu deliklerden çiyanlar kendilerine ait olan zehirlerini insan vücuduna enjekte ederler. Çiyanın ısırdığı bölgede kızarıklık ve şişme görülür. 

Çiyan ısırığının ne kadar ağrılı olacağı çiyanın ne kadar zehri insan vücuduna enjekte etmesi ile değişir. Küçük çiyanlar genellikle çok az miktarda zehir enjekte edebiliyor oldukları için insan vücudunda pek bir tepki oluşturmazlar.  

Çiyan Nedir?

Çiyanlar, çiyangil sınıfına ait olan yerde ince uzun ayakları yardımıyla sürünür gibi ilerleyen bir böcek türüdür. Halk arasında genelde kırkayak ile aynı böcek olduğu zannedilir ancak bu bilgi yanlıştır. Kırkayak ve çiyan farklı böcek türleridir. Çiyanların vücutları segmentlere ayrılmıştır. Bu segmentlerden çift veya tek sayıda bacak çıkar. Bacak sayıları tek sayılıdır. 

Dünyanın her yerinde bulunabilirler ama genellikle nemli bölgelerde yaşamayı tercih ederler. Günlük yaşamda karşımıza nemli, rutubetli bodrumlarda, su giderlerinde, bahçelerde, çimentodan yapılmış duvarların deliklerinde bulunabilirler. Sarı, kahverengi, kırmızı veya daha koyu renklerde olabilirler. Genelde çiyanlar insanlara karşı saldırgan değildirler. Ancak insanı tehdit olarak görürlerse kendilerini korumak amaçlı saldırabilirler. 

Çiyan ile Kırkayak Arasındaki Farklar Nelerdir?

Halk arasında çiyan ile kırkayakları genellikle aynı böcek türü olarak düşünürler aslında aralarında epey bir fark vardır. 

• Çiyanları vücut segmentlerinde tek sayıda bacak varken kırkayaklarda çift sayıda bacak vardır ve toplamda çiyanların ayak sayıları tek sayılı iken kırkayakların ayak sayıları çift sayılardır.
• Çiyanlar kırkayaklara göre daha uzundurlar.
• Çiyanların bacakları gövdenin yan taraflarında olur ve rahatça gözünürler ancak kırkayağın bacakları gövdenin altındadır ve yukarıdan bakılınca görülmezler. 
• Çiyanlar kırkayaklara göre daha hızlı hareket ederler.
• Çiyanlar tehdit edildiklerinde ısırabilirler ve zehirlerini akıtırlar ancak kırkayaklar genellikle kuyruklarını yani gövdelerini kendi etrafında dolayarak yuvarlak şeklini alır ya da yeri biraz kazıp gömülebilirler.
• Çiyanların ısırırken enjekte ettikleri zehir, kırkayakların kendini savunmak için salgıladığı enzime göre daha güçlüdür ama ikisinin de insana zarar vermesi için yüksek miktarlarda salgılanması ve insanın derisini geçmesi gerekmektedir.

Çiyan Sokması Belirtileri Nelerdir?

Çiyanlar kendilerini tehlike hissettiklerinde insanları ısırabilir ve ısırıklarının izi ve derinliği çiyanın boyutuna ve türüne göre değişir. Ama genellikle insanda ısırılan deri yüzeyinde 2 tane sivri dişten kaynaklanan yara olur. Yaranın acısı ve verdiği zarar da yine aynı sebepten farklılık gösterir. Çiyan ısırığının ağrısı enjekte edilen zehrin miktarı ile doğru orantılıdır. Eğer ısıran çiyan küçük bir çiyan ise ağrı da ona göre az olur. Isırıktan kaynaklanan ağrı ve kızarıklık birkaç gün ile birkaç saat arasında geçebilir. Çiyan ısırıkları semptomları arasında şunlar vardır:

• Ateş: Çiyan ısırığından sonra birkaç saat içerisinde başlayan ve 38 veya 38.5 derecenin üzerinde görülmesi ateş semptomunuzun olduğunu gösterir. 37.5 civarında ateşiniz varsa buna subfebril ateş denir ve kemoterapi tedavisi gören, hamilelik veya ikincil bir ağır hastalığınız yoksa, diyabet gibi, çok önemi yoktur.
• Titreme: Titreme, ateşiniz olmasa da veya üşümeseniz bile görülebilen bir olaydır. Kaslarınız hızlı bir şekilde genişleyip kasıldığında veya cildinize yakın yüzeyel damarlarınız kasılıp daraldığında böyle bir his olur. Sadece üşüme ile olan titreme diye düşünülmemelidir.
• Mide bulantısı
• Yara bölgesinde oluşan kırmızı şişlik: Çiyan ısırığı ile vücuda aktarılan zehrin insanda oluşturduğu etkisidir. Vücudun savunma mekanizması olan akyuvarların yabancı madde karşısında verdiği bir inflamasyon yanıttır. Ne kadar çok zehir enjekte edildiyse vücudun verdiği inflamasyon yanıt o kadar çok olur yani şişlik ve kızarıklık o kadar büyük olur.
• Lenf Nodlarının Şişmesi: Lenf nodları, vücutta dolaşan lenfatik sistemde bulunan lenflerin çokça bulunduğu yerlerdir. Bu lenf nodlarında yüksek miktarda vücudun savunma mekanizmasında bulunan beyaz kan hücreleri bulunur. Bu beyaz kan hücreleri yabancı bir cisim geldiğinde inflamasyon yanıt verir ve yabancı cismin olduğu yere yakın lenf nodlarının şişmesine sebep olur. Bu durumda eğer çiyan sizi kolunuzdan ısırdıysa ısırılan kolunuzun koltuk altındaki lenf nodlarının şişmesi muhtemeldir. 
• Baş ağrısı
• Hızlı kalp ritmi

Kırkayak Nedir, Kırkayak Sokması Nedir?

Kırkayaklar benzer bir tür olan çiyanların aksine sokmazlar, ısırmazlar. Ancak kendilerini savunmak için gövdelerini kıvırırlar ve yuvarlak bir hâle girerler. Bu sıradayken kendilerini örümcek, karınca sürüleri ya da başka tür saldırgan böceklerden korunmak için bir tür salgı olan toksinlerini salgılar. 

Kırkayak salgısı olan bu toksin esas olarak hidroklorik asit ve hidrojen siyanürden meydana gelir. Böylelikle saldırganları caydırıcı etki yaratır. İnsanları da etkileyebilir ancak çok yüksek miktarlarda salgılanması gerekir ve genelde kırkayaklar küçük oldukları için yeterince bu toksinler salgılanmaz.  

Kırkayak toksini ile temas genelde merakımızdan kaynaklanır. Yuvarlak hâle gelmiş bir kırkayağı elimize aldığımızda toksinler ile temasa geçeriz. Çoğunlukla hiçbir şey hissetmeyiz veya elimizde kısa süreli bir leke oluşabilir. Eğer kırkayak alerjiniz varsa bu toksin sizin derinizde kabarcık, kızarıklık, döküntü, kaşıntı veya yanma hissi oluşturabilir.

Kırkayak ile temastan sonra nereniz ile kırkayağa dokunduysanız oranın yakın bir zaman içerisinde yıkanması gerekmektedir. Ellerinizi yıkamadan önce gözünüze dokunmamalısınız. Kırkayaktan salınan toksinler gözde iltihap yapabilir. Genellikle bir sorun olmayacaktır ancak alerjik bir reaksiyon gösterme ihtimaliniz vardır. Alerjinizin olmadığını biliyor olsanız bile sanki alerjiniz varmış gibi davranmanız sizin yararınıza olacaktır.  

Kırkayaklar doğal olarak nemli alanlarda yaşamayı tercih eder. Bunun yanı sıra enkaz altlarında veya yaprakların altı gibi bölgelerde de yaşayabilirler. Kırkayaklar evlere girdiğinde nemden zengin olan çamaşır odaları veya bodrum gibi nemden zengin alanlarda yaşarlar. Kırkayak insanlar için tehdit oluşturmadığı bilinse bile evinizde sayıları üreyerek çokça artabileceğinden zamanı geldiğinde evinizi gerek kırkayaklardan gerek başka tür böcek, haşerelerden gidermek için gerektiğinde ilaçlatmanız önerilmektedir. 

Çiyan Sokması Nedenleri Nelerdir?

Çiyan ısırıkları normalde insanlar için zararsızdır. Zaten çiyanlar böcekleri veya küçük hayvanları av olarak gördükleri için insanları genelde ısırmazlar. Nadir durumlarda çiyanlar insanları tehdit olarak gördüğünde ısırabilirler. Bu ısırık bazı çiyan türleri için ve büyük bir çiyan tarafından ısırılmadıkça önemsizdir. 

Çiyan Sokması Tedavisi

Çiyan sokması için ona özel bir panzehir yoktur. Sokmanın yanında ortaya çıkan sistemik semptomlar varsa onlara uygun bir tedavi yolu izlenebilir. Uygulanan tedavi esas olarak destekleyici tedavidir ya da özel bir semptom çıktıysa o semptoma yönelik tedavi uygulanabilir. Eğer alerjik bir reaksiyon oluştuysa acil uygulanması gereken anafilaksi tedavisi uygulanmalıdır. Anaflaksi eğer arı alerjiniz varsa arı sokmasından sonra gözükebilen veya yer fıstığına alerjiniz varsa yer fıstığı yedikten sonra boğazınızın şişmesi ve acil müdahale etmeniz gibi çiyan sokmasında da nadir durumlarda gerçekleşebilir. Böyle olduğunda epinefrin kullanılmalıdır. Eğer zaten anaflaksi riski taşıyan biriyseniz yanınızda otoenjektör ile uygun ilacı vücudunuza enjekte etmeyi sağlayan bir araç taşıyor olmalısınız. Böyle bir durumda otoenjektörünüzü kullanabilirsiniz. Epinefrin anlık olarak semptomları giderebilmektedir ancak tekrar etme durumunda veya ikincil olarak gelişmiş fark edilmeyen bir semptom varlığı olabileceğinden acil servisten yardım alınması gerekmektedir. 

Anaflaktik şoka bağlı kalp veya solunum problemi ortaya çıkabilir. Bu durumda çiyan tarafından sokulan kişiye acil servis gelene kadar temel yaşam desteği yapılması hayat kurtarıcıdır.  

Çiyanın taşıdığı mikroorganizmalara yönelik tedavi uygulanabilir. Çiyan ısırığı ile gözüken semptomlar bakteriyel hastalıklar ile aynı özellikleri taşıyorsa büyük ihtimalle ısırık ile çiyanda taşınan bakteriler insan vücudunda hastalık yapmıştır. Böyle bir durumda geniş spektrumlu antibiyotik verilebilir ya da çiyan ısırığı sonucu eğer derideki hasar büyükse insanların bağışıklık sistemi düştüğünde hastalık yapan fırsatçı mikroorganizma kaynaklı bir enfeksiyon görülebilir. Bunun için mikroorganizmaya uygun tedavi verilir. Çiyan sokması sonucu bir yakınınızdan veya internetten önerilen ilaçları kendiniz doktora danışmadan kullanmayınız. Başkası için ortaya çıkan tepkiler sizin vücudunuzun vereceği tepkiler ile aynı olmayabilir.   

Çiyan Sokması Tedavi Edilmezse

Çoğu durumda çiyan sokması bir tehlike arz etmez. Ancak çiyanın enjekte ettiği zehrin fazla olması, yara bölgesinde oluşan kızarıklığın geçmemesi, kızarıklığın artması, ağrının artması, ateşin yükselmesi ve inmemesi veya bağışıklık sisteminin düşük olduğu hamilelik, diyabet, kemoterapi, radyo terapi gibi kanser tedavileri görülüyorken, aids, lenfoma gibi hastalıklara sahipseniz küçük bir enfeksiyon bile hayati risk taşıyan bir duruma gelebilir. 

Çiyan Sokmasına Ne İyi Gelir?

Çiyan ısırığının olduğu bölgeye buz torbası koyabilirsiniz. Böylelikle kan damarları büzülür, o bölgeye ait sinir iletimi yavaşlar veya engellenir ve doku ödemini azaltarak var olacak şişme veya kızarıklığı azaltır. Sonuç olarak da ağrı azalmış olur.

Isırılan bölgeye lokal analjezik yani dokuyu uyuşturarak ağrının azaltılması için uygun ilaç verilebilir. Bu lokal analjeziklerden lidokain, prilokain, tetrakain, mepivakain kullanılabilir. En uygun olanı lidokain içeren kremlerdir.  

Çiyan Sokması İlaçları

Çiyan sokması için özel bir ilaç yoktur ama beraberinde olan semptomlara yönelik ilaç verilebilir.

Alerjik reaksiyonları durdurmak için epinefrin, genel olarak alerjiyi azaltmak için antihistaminikler verilir bunlar: setirizin, feksofenadin, levosetirizin, loratadin, brompheniramine, klorfeniramin, klemastin, difenhidramin, ketotifen, desloratadin olabilir.

Lokal analjeziklerden lidokain, prilokain, tetrakain, mepivakain kullanılabilir.

Eğer ısırıktan bakteriyel bir enfeksiyon kapıldıysa uygun antibiyotik kullanılabilir. Hiçbir ilacı doktorunuzun izni olmadan almamanız gerekmektedir. Bilemeyeceğiniz bir yan etki ortaya çıkabilir veya o ilaç sizin bünyeniz için uygun olmayabilir. 

Hamilelerde Çiyan Sokması

Normal şartlarda insan için zararsız sayılan çiyanlar eğer hamile bir bireyi ısırırsa ortaya çıkabilecek ikincil rahatsızlıklar; inflamasyon, alerjik reaksiyon, enfeksiyon gibi hem hamile bireyin hayatını hem de bebeğinin hayatını riske atabilir. Böyle bir durumda muhtemel ısırma sonrası hastaneye gidip yarayı kontrol ettirmeniz önerilir. 

Çocuklarda ve Bebeklerde Çiyan Sokması

Küçük çocuklarda ve bebeklerde normal insana göre çok etkisi olmayacak çiyan zehrinin oranı daha fazla olacağı için küçük semptomlar gösterebilirler. Geçmeyen ateş, yara, artan şişlik, kızarıklık gibi belirtileri çocuğunuz gösteriyorsa hastaneye gitmeniz önerilir.  

Çiyan Sokması için Hangi Doktora Gidilir? 

Çiyan ısırığı için doktora gitmeniz gerekmemektedir. Yukarıda da belirtildiği üzere çoğu durumda çiyan ısırıkları insanlar için zararsızdır. Ancak ısırılan kişi gebe, küçük çocuk, diyabet hastası, kemoterapi gören kanser hastası, bağışıklık sisteminin yeterli olmadığı AIDS, lenfoma gibi durumlarda dikkate alınması gerekmektedir. 

• Çiyan ısırdıktan birkaç saat sonra 38 derecenin üzerinde geçmeyen veya artan ateşiniz varsa
• Kızarıklık, ağrı, şişme gibi semptomlar geçmiyor ve daha da kötüye gidiyorsa
• Kalp hastası iseniz ve kalp ritminiz bozuluyorsa
• Isırılan bölgede oluşan enfeksiyon belirtileri, ısı artışı, kötü kokulu akıntı olması gibi belirtiler varsa
• Ya da ağır derecede alerjik belirtiler varsa; kaşınma, kızarıkların kümelenmesi, döküntü, kaşınma, boğaz ve dilin şişmesi, baş dönmesi ve bu belirtilerin ilerlemesi gibi

Bu belirtileriniz varsa hastanenin acil bölümüne gitmeniz gerekmektedir.