İlaç Alerjisi

Alerji Nedir?

Vücuda herhangi bir yolla (ağız, deri, solunum gibi) giren yabancı maddeler bağışıklık sistemini tetikleyerek alerjik reaksiyonlara neden olurlar. 

Bu reaksiyonlar bağışıklık sisteminin bu maddeleri zararlı olarak algılaması nedeniyle gerçekleşir. Bu zararlı olarak algılanan maddelere alerjen denmektedir. ,

Alerjilerin ilaç alerjisi, gıda alerjisi, evcil hayvan alerjisi, böcek alerjisi, polen alerjisi ve lateks alerjisi gibi birçok çeşitli türü bulunmaktadır.

İlaç Yan Etkisi Nedir?

İlaçlar bazen asıl istenen etkilerinin yanında bazı farklı etkilere de neden olabilmektedir. Bu etkilere ilaç yan etkisi denmektedir. 

İlaç alerjisi olduğu düşünülen birçok durumda aslında alerji belirtileri değil, yan etkiler izlenmektedir. İlaç yan etkileri; ilaçlara başlarken, dozajı değiştirildiğinde ve ilaç bırakıldığında görülebilmektedir.

Hastalara verilen herhangi bir ilaç nedeniyle ilaç yan etkisi izlendiğinde doktorlar çeşitli yollara başvurabilmektedir. 

Bunlar; yan etkilerin etkisini azaltacak hayat tarzı değişiklikleri (yan etkisi kabızlık bir ilaç için bol lifli beslenmek gibi), ilacın dozajının değiştirilmesi, ilaca benzer etki gösteren başka bir ilaca geçilmesi veya yan etkiler için ilave bir ilaç daha kullanılmasıdır. 

Bazı durumlarda ise kar-zarar hesabı yapılarak yan etkilere rağmen ilacın kullanımına devam edilmesine de karar verilebilmektedir.

İlaç Alerjisi Nedir?

Bağışıklık sistemi vücudu her türlü yabancı maddeden korumakla görevlidir. Bakteriler, virüsler ve parazitler gibi mikropların yanında aynı zamanda çeşitli kimyasallara karşı da tetiklenebilmektedir. 

Bağışıklık sisteminin tetiklenmesi ile vücutta bir iltihap başlar. 

İlaç alerjisi bağışıklık sisteminin herhangi bir ilaca verdiği anormal tepkidir. Bağışıklık sistemi çeşitli mekanizmalarla alınan ilaca karşı bir reaksiyon geliştirir. 

Bu reaksiyon sonucu döküntülerden hayatı tehdit eden alerjik şoklara kadar birçok farklı belirti izlenebilmektedir. Herhangi bir ilaç ile (reçetesiz, reçeteli ve hatta bitkisel ilaçlar) ilaç alerjisi gelişebilmekte fakat bazı ilaçlarla bu ilaç alerjileri daha sıklıkla izlenmektedir. 

İlaç Alerjisi Nedenleri Nelerdir?

İlaç alerjileri ilaç yan etkilerine göre çok daha nadirdir. Bir ilacın kullanan kişide alerjik bir reaksiyona sebep olmasında çeşitli faktörlerin etkisi olabileceği düşünülmektedir. 

Bu faktörler konağa bağlı olanlar ve ilaca bağlı olanlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır:

Konağa Bağlı Faktörler

• Yaş ve Cinsiyet: Alerjik reaksiyonlar çok küçük ve çok büyük yaştaki bireylerde daha nadir olarak izlenmektedir. Bu durumun, bu yaşlardaki bireylerde bağışıklığın ya tam olarak gelişmemiş olması ya da bozulmuş olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. İlaç alerjileri kadınlarda daha sık olarak izlenmektedir.
• Genetik Faktörler: İlaçlar hastaların sadece çok küçük bir kısmında alerjik reaksiyonlara sebep olurlar. Alerjik bir bünyeye sahip olmak ilaç alerjisi gelişme riskini anlamlı bir şekilde artırmamakta, fakat bir ilaç alerjisi geliştiğinde bunun şiddetli seyretme ihtimalini artırmaktadır. Bir insanda ilaç alerjisi gelişme ihtimali, bireyin genetiğiyle yakından ilişkilidir. Yapılan bir araştırmada tek yumurta ikizlerinde aynı gıda alerjisinin izlenmesi ihtimali %65 olarak bulunmuştur.

İlaca Bağlı Faktörler

• İlacın doğası: Bazı ilaçlar içerdiği etken veya yardımcı maddeler nedeniyle diğer ilaçlara kıyasla daha sık alerjik reaksiyonlara sebep olmaktadır. Antibiyotikler (penisilinler, sefalosporinler), aspirin, ağrı kesiciler ve kontrast maddelerde(bazı görüntüleme yöntemlerinde film çekilmeden alınan ilaçlar) ilaç alerjileri sıklıkla izlenmektedir. 
• İlacın veriliş yolu: Bağışıklık sisteminin bir ilaca karşı aşırı duyarlılık göstermesi ilacın veriliş yoluna bağlı olarak da değişebilmektedir. Özellikle penisilin ve penisilin türevi ilaçlar yüzeyel olarak kullanıldığında daha sıklıkla aşırı duyarlılık göstermektedir. Bu nedenle bu ilaç grubunda yüzeyel formlar artık kullanılmamaktadır. İlaçlar ağız yoluyla alındığında aşırı duyarlılık gelişme ihtimali daha az olduğu düşünülmektedir. Damar yoluyla verilen ilaçlara karşı aşırı duyarlılık geliştiğinde çok hızlı bir şekilde şiddetli bir alerjik reaksiyon gelişebilmektedir. 

İlaç Alerjisi Belirtileri Nelerdir?

Bir ilaç alındıktan sonra ilacın beklenen etkileri dışında farklı belirtiler izlenebilmektedir. Bu etkiler çoğunlukla ilaçların yan etkilerinden kaynaklanmaktadır. Nadir de olsa (%5-10) ilaç kullanımı sonrasında ilacı kullanan bireyde alerjik bir reaksiyon gelişebilmektedir. 

İlaç alerjisinin birçok farklı belirtisi bulunmaktadır. Bu belirtiler ilaç alımından dakikalar-saatler içinde gelişen erken alerjik reaksiyon bulguları ve saatler-günler içinde gelişen geç alerjik reaksiyon bulguları olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.

Erken aşırı duyarlılık reaksiyonlarının belirtileri:

• Ürtiker (kurdeşen)
• Yüzde, dilde, dudaklarda veya göz çevresinde şişme
• Kaşıntı
• Cilt değişiklikleri (kızarıklık, döküntüler)
• Solunum sistemine ait bulgular (öksürük, nefes darlığı, hırıltı)
• Anafilaksi tablosu (tansiyon düşmesi, ishal, kusma, şiddetli nefes darlığı, bilinç bozuklukları ile giden ölümcül bir alerjik reaksiyon)

Geç aşırı duyarlılık reaksiyonların belirtileri ve neden olduğu bozukluklar:

• Serum hastalığı (ilaç alımına bağlı olarak gelişen ve eklemde iltihap, ağrı ve böbreklerde hasar ile giden bir hastalık)
• Ateş
• Eklem ağrıları
• Damar iltihaplanmaları
• Böbrek hasarı

İlaç Alerjisi Teşhisi

Anamnez ve Fizik Muayene

İlaç alerjisinin teşhisinde kullanılan ilaç ve belirtiler üzerine hasta ile yapılan anamnez ve fizik muayene bulguları ilaç alerjisi teşhisinin en önemli adımlarıdır. 

İlaç alerjisinin teşhisi çoğu zaman kolay olsa da bazı durumlarda doğru tanıyı koyabilmek uzun zaman alabilmektedir. 

Çoğu zaman bir ilaç alındıktan sonra dakikalar-saatler içerisinde tipik alerji belirtileri görülür. Özellikle sadece tek ilaç kullanan hastalarda bu şekilde belirtilerin görülmesi durumunda alerjik belirtiler tedavi edilerek ilaç kullanımı durdurulur ve duruma göre yeni bir ilaç başlanabilir. 

Fakat özellikle çoklu ilaç kullanımı olan bireylerde belirtiler de gerek zaman gerek karakter açısından normal belirtilerden farklılık gösterdiğinde bu teşhisin konması için bu konuda uzmanlaşmış alerji ve immünoloji uzmanlarıyla görüşülmesi gerekebilmektedir.

Deri Testleri (Prik Testi, Yama Testi)

Anamnez ve fiziksel muayene sonrasında hala teşhisten emin olunmadığı durumlarda ek testler istenebilmektedir. Bu testlerin başında deri testleri gelmektedir. 

Deri testlerinde alerjik reaksiyona sebep olduğundan şüphelenilen ilaç iğne veya yama gibi yöntemlerle deriye verilir. İlacın verildiği bölgede oluşan kırmızı ve kaşıntılı bir lezyon testin pozitif olduğu anlamına gelir. 

Hayatı tehdit eden alerjik reaksiyonlar bu testler sırasında da görülebileceğinden mutlaka hastane koşullarında uzman gözetiminde yapılmalıdır. 

İlaç Karşılaştırma Testi

Bu test, yapılan deri testlerinin sonucu negatif çıktığında uygulanır. 

Bu testte alerjik reaksiyona sebep olduğu düşünülen ilaçlar normal kullanım dozajından daha az olarak verilerek başlanır ve gitgide bu dozaj artırılarak alerjik reaksiyon gelişip gelişmediği takip edilir. 

Laboratuvar Testleri ve Görüntüleme Testleri

İlaç alerjisinde röntgen gibi görüntüleme yöntemlerine ve kan testlerine genellikle hastanın genel durumunu görmek ve olası organ hasarlarını saptamak amacıyla başvurulur. 

Bu kan testleri dışında alerjik reaksiyonlara sıklıkla sebep olan bazı ilaçlar için spesifik IgE testi adı verilen antikor testleri de bulunmaktadır.

Bu testler maliyetli ve sadece ileri merkezlerle bulunan testlerdir. Bu testler ilaç alerjisinin kesin teşhisinin yapamamakta ve rutin olarak kullanılmamaktadır.

İlaç Alerjisi Tedavisi

İlaç alerjisinin tedavisi 2 ana grupta incelenebilir. Bunlar şüpheli ilaçların uzman bilgisi dahilinde bırakılması ve vücuttaki alerjik reaksiyonun belirtisinin kesilmesidir.

İlacın Bırakılması

İlaç alerjisinden şüphelenildiğinde yapılacak ilk şey alerjiye sebep olan ilacın kesilmesidir. Şüpheli ilacın bırakılmasında ilacın gerekliliği de göz önüne alınarak karar verilmesi gerekebilmektedir. 

İlacın bırakılması sonrasında, hemen aynı amaca yönelik başka bir ilaca başlanması gerekebilmekte ve hatta bazı hayati önem taşıyan ve alternatifi olmayan ilaçlarda alerjiye sebep olmasına rağmen ilaç alımına devam edilebilmektedir. 

Bu nedenle ilaç alerjisi belirtileri görüldüğünde yapılması gereken, bir uzmana başvurmak ve onun tavsiyeleriyle var olan hastalığın ve gerekirse ilaç alerjisinin tedavisini almaktır.

Alerjik Belirtilerin Tedavisi

İlaç alerjisi tedavisinde ilacın bırakılmasından sonra vücuttaki alerjik reaksiyonun şiddetine göre çeşitli ilaç tedavilerine başvurulması gerekebilmektedir. 

Bu ilaç tedavisindeki amaç belirtileri hafifletmek ve belirtilerin şiddetlenmesini engellemektir. 

Bazı alerjik reaksiyonlar hayatı tehdit edecek kadar şiddetli olabilmektedir. Böyle durumlarda tedaviye acil bir şekilde başlanması gerektiği için 112/Acil başvurusu gerekmektedir. 

Bunun yanında anaflaksi adı da verilen böyle acil durumlarda ilaç tedavisinin yanında tansiyon ve kalp hızı gibi hayati değerler kontrol altına alınması gerekebilmekte ve gerekirse solunum desteği verilebilmektedir.

Alerjik reaksiyonların tedavisinde kullanılan ilaçlar 4 ana grupta incelenebilmektedir. Bunlar antihistaminikler, bronş genişleticiler (bronkodilatörler), kortikosteroidler ve adrenalindir. 

Bu ilaçların her biri çeşitli mekanizmalarla alerjik reaksiyonların vücuttaki etkisini sınırlar ve belirtilerin rahatlamasını sağlar.

İlaç Alerjisi Tedavi Edilmezse

İlaç alerjisine bağlı vücutta gelişen reaksiyonlar değişen şiddette belirtilere sebep olabilmektedir. 

Kaşıntı ve kızarıklık gibi belirtilerden ölümcül alerjik reaksiyonlara birçok belirti izlenebilmektedir. 

Bazen basit belirtiler ile başlayan bir alerjik reaksiyon özellikle ilacın alımına devam edilmesi halinde ölümcül bir duruma neden olabilmektedir. 

Bu nedenle ilaç alerjisi belirtileri fark edildiğinde hızlı bir şekilde bir uzman görüşü almak gerekmektedir.

İlaç Alerjisine Ne İyi Gelir?

• İlaç alerjisinde yapılması gereken ilk şey şüpheli ilacı bırakmak ve bir uzmana başvurmaktır. Uzmanın ilaç alerjisine sebep olan ilacı kolayca saptayabilmesi için ilaç kullanımı hakkında bilgiler mutlaka net bir şekilde not edilmelidir. 
• İlacın ne zaman alındığı, ne kadar alındığı, ne zaman kullanılmaya başlandığı ve birlikte kullanılan herhangi bir ilacın, bitkisel bir ürünün veya herhangi bir şüpheli temasın (yeni kullanılan bir makyaj malzemesi, arı sokması, herhangi bir kimyasal madde) olup olmadığı ilaç alerjisinin teşhisi için çok önemli bilgilerdir.

İlaç Alerjisine Ne İyi Gelmez?

• İlaç alerjisi hayatı tehdit edebilecek seviyede şiddetli reaksiyonlara sebep olabilmektedir. Bu belirtiler izlendiğinde muhakkak ciddiye alınmalıdır. Bu belirtilerin giderilmesi için herhangi bir ilaç veya bitkisel ürünü uzman görüşü almadan kullanmamak gerekmektedir. 

İlaç Alerjisi İlaçları

İlaç alerjisinde şüpheli ilacın bırakılmasından sonra gerekirse ilaç tedavisine başlanır. Bu ilaç tedavisi 4 ana grupta incelenebilir. 

Her bir ilaç grubunu çeşitli mekanizmalarla vücuttaki bu alerjik reaksiyonun belirtilerini sınırlar. Bu ilaçların birçoğu ilaç alerjisinin tedavisinin yanında herhangi bir alerjik hadisede veya astım gibi hastalıklarda rutin olarak kullanılan ilaçlardır.

Antihistaminikler

Antihistaminikler (feniramin-desloratadin gibi) basitçe alerji ilaçlarıdır. Ağızdan alınan, deriye sürülen ve kas veya damar yoluyla vücuda verilebilen çeşitli formları bulunmaktadır. 

Vücuttaki alerjik reaksiyonların yarattığı belirtileri hafifletirler. Bu ilaç grubunda en sık izlenen yan etkilerden biri yarattığı uyku halidir. 

Kaşıntı, kızarıklıklar ve kurdeşen gibi durumlarda ilaç tedavisine sıklıkla eklenirler.

Bronş Genişletici İlaçlar (Bronkodilatörler)

Bronkodilatörler (salbutamol) genellikle astım ve KOAH hastalarının sıklıkla kullandığı bir ilaç grubudur. 

Bu ilaçlar hava yollarındaki iltihabı azaltır ve hava yollarının genişlemesini sağlar. Vücuttaki alerjik reaksiyonlardan bronşlar da şiddetli bir şekilde etkilenebilir ve bu durum hava yollarının daralmasına neden olur. 

Böyle durumlarda ilaç alerjisi tedavisinde bronş genişletici özellikleri nedeniyle bu ilaçlar tercih edilir. Bronkodilatörlerde en sık izlenen yan etkiler kalp atışında hızlanma, çarpıntı hissi ve baş ağrısıdır. 

Kortikosteroidler 

Kortikosteroidler (budesonid, metilprednisolon) birçok hastalıkta kullanılmaktadır. 

Vücutta farklı mekanizmalarla birçok farklı etkiye sebep olan kortikosteroidlerin bir etkisi de vücuttaki iltihabı reaksiyonları hafifletmesidir.

Bu sebeple deri, kas, hava, damar içi ve ağız yoluyla alınabilen birçok farklı formu üretilmiştir. İlaç alerjisinde vücuttaki belirtilerin özelliklerine göre bu yolların her biri ile tedavi tercih edilebilmektedir.

Adrenalin

İlaç alerjisinin vücutta sebep olduğu reaksiyonlar çok şiddetli olabilmektedir. Bu gibi durumlarda tercih edilen ilaç adrenalindir. 

Adrenalin vücutta farklı mekanizmalar üzerinden bu ölümcül reaksiyonların hafifletilmesini sağlar. Vücuttaki damarların daralmasını sağlayarak düşen kan basıncını yükseltir ve hava yollarının genişlemesini sağlayarak var olan nefes darlığı ve hırıltının giderilmesini sağlar. 

Uygun dozajda verilmediği takdirde ölümcül olabileceğinden hastane şartlarında kullanılır. Ancak böyle durumlarda hemen adrenalin alabilmek için üretilmiş özel adrenalin enjeksiyon kalemleri de kullanılmaktadır. 

Çocuklarda ve Bebeklerde İlaç Alerjisi

İlaç alerjisine bağlı belirtiler çocuklarda ve bebeklerde de görülebilmektedir. 

Bu belirtiler cilt belirtileri, solunum yolu belirtileri, kalp ve damarlardaki reaksiyonlara bağlı belirtiler ve sindirim sistemine ait belirtiler olmak üzere 4 grupta incelenebilir.

• Cilt belirtileri: Döküntü, Kızarıklık, Kaşıntı, Kurdeşen
• Solunum yolu belirtileri: Nefes darlığı, Hırıltı
• Dolaşım sistemindeki belirtiler: Çarpıntı, Tansiyon düşüklüğü
• Sindirim sistemindeki belirtiler: Bulantı, Kusma ve İshal

Çocukta var olan hastalıklar (astım gibi) ilaç alerjisine bağlı belirtilerin şiddetlenmesine veya fark edilememesine neden olabilmektedir. 

Bu nedenle ilaç alımı sonrası başlayan kaşıntı, kızarıklıklar, hırıltı, nefes darlığı ve bilinç değişikliği gibi belirtiler fark edildiğinde vakit kaybetmeden bir doktorla görüşmek gereklidir. 

Bu belirtiler izlendiğinde ilaç kullanımı hakkındaki bilgiler de mutlaka not edilmelidir. 

Doktor başvurusu sırasında yararlı olabilecek bilgilerden bazıları şunlardır:

• İlacın ne zaman alındığı
• Belirtilerin ne zaman başladığı
• İlacın daha önce kullanılıp kullanılmadığı
• Beraberinde kullanılan başka bir ilacın olup olmadığı
• Daha önce bilinen bir alerjinin(gıda, ilaç, böcek, kimyasallar gibi) varlığı
• İlacın hangi dozajda kullanıldığı
• Bu ilaç dışında şüpheli başka bir maddenin olup olmadığı(ilk defa yenen bir kuruyemiş, arı sokması, yeni kullanılan bir krem gibi)

Bu bilgiler ile birlikte yapılacak bir doktor başvurusu sonrasında belirtilerin şiddeti ve kullanılan ilacın gerekliliğine göre tedavi yeniden düzenlenir. 

Çoğunlukla kullanılan ilaçlar bırakılıp yerine benzer etki gösteren başka ilaçlar yazılır. Kanser ilaçları gibi bazı ilaçlarda gelişen alerjik reaksiyonlara rağmen ilaç alımının devamına da karar verilebilmektedir. 

Alerjik belirtilerin tedavisi yetişkinlerdeki ile benzerlik gösterir. Tedavinin temelini antihistaminikler (alerji ilaçları), kortikosteroidler, bronş genişleticiler ve şiddetli alerjik reaksiyonlarda kullanılan adrenalin oluşturur. 

Bu 4 grup ilaç da çeşitli mekanizmalarla vücuttaki alerjik reaksiyonun yarattığı belirtilerin dindirilmesinde kullanılabilir. 

Herhangi bir ilaç kendi başına kullanılmadan önce mutlaka bir uzman tavsiyesi alınmalıdır.

İlaç Alerjisi için Hangi Doktora Gidilir?

İlaç alerjisine bağlı vücutta gelişen reaksiyonlar farklılık gösterebilmektedir. Bir ilaç kullanımı sırasında ilacının beklenen etkisi dışında başka bir belirti izlendiğinde belirtilerin türüne ve şiddetine göre farklı bölümlere başvurular gerekebilmektedir.

Öncelikle ilaç kullanımı sonrasında gelişebilecek yan etkiler mümkün olduğunca sorgulanmalıdır ve gerekirse ilaç kullanımından önce ilaçların prospektüsleri okunmalıdır. 

Bu, ilaç alımı sonrasında gelişebilecek belirtilerin ilaç yan etkisi mi yoksa ilaç alerjisi mi olduğu konusunda ayrım yapabilmeyi sağlar. Bir ilaçta yan etki gözlendiği takdirde bu durumu ilacı veren doktorla görüşmek gerekmekte ve bu durumda nasıl bir yol izleneceği planlanmalıdır.

İlaç alerjilerinde nadiren de olsa anaflaksi adı verilen hayatı tehdit eden ciddi alerjik reaksiyonlar izlenebilmektedir. 

Ciddi boyutta nefes darlığı, tansiyon düşüklüğü, bulantı ve bilinç değişikliklerinin görülebildiği bu alerjik reaksiyonun gelişmesi durumunda 112 ile iletişime geçilmeli ve/ya ivedilikle bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Çoğu durumda ise alerjik belirtiler görülmesine rağmen bu belirtiler ivedilikle müdahale edilmesi gereken belirtiler olmaması nedeniyle Acil Servis başvurusuna gerek kalmamaktadır. 

İlaç kullanımı sırasında görülen belirtiler mutlaka not edilmelidir. Kullanılan ilaçlar, o ilaçların ne zamandır kullanıldığı, ilaçların kullanım miktarı ve sıklığı ve belirtilerin başlama zamanı gibi bilgiler alerjik reaksiyonlara neden ilacın saptanmasında büyük önem taşımaktadır. 

Bu bilgiler eşliğinde izlenecek yolun planlanması amacıyla Aile Hekimi veya onların yönlendirmesiyle Dahiliye ve Alerji Uzmanlarıyla görüşülmelidir.