Tifo

Tifo Hastalığı Nedir?

Tifo salmonella typhi'nin etken olduğu, düşmeyen ateş, baş ağrısı, karın ağrısı, beyaz kan hücresi, vücutta kırmızı döküntüler ile belirlenen hastalık denilen deri döküntüleri ile karakterize, insanlara özgü hayvanlar da bulunmayan sistematik bir enfeksiyon hastalığıdır. Tifo daha çok gıda ve sularla bulaşan bir hastalıktır. Salgınlara yol açmasının yanında tedavi edilmezse çeşitli yan etkileri ile ölümle sonuçlanabilir. Tifo hastalığının etkeni salmonella typhi, sadece insanlarda hastalık yapan bir bakteridir. Salmonella typhi sadece insanlarda enfeksiyon yapan bir bakteridir. Dolayısıyla sağlıklı ve duyarlı kişiye bulaşması tifolu hastalardan veya taşıyıcı olan kişilerden, çoğu kez fekal oral (dışkı, su ve besinler aracılığıyla bulaşarak hastalığa sebep olur) yolla olmaktadır.

Tifolu hastalar dışkı ve idrarla bol miktarda basil (bakterinin ince uzun biçimde olan türü) çıkarırlar. Bundan dolayı tifo hastaları çok fazla sayıda bakteri yayarlar. Tifonun bulaşması, böyle kişilerin dışkılarıyla herhangi bir şekilde kirlenmiş gıda ve sularla olmaktadır. Altyapı tesislerinin yetersiz olduğu yerlerde kanalizasyon sularının içme ve kullanma sularına karışması sonucunda tifo salgınları görünür.

Tifo basili su, toz, kuru atıklarda haftalarda canlı kalabilmektedir. Bundan dolayı tifo hastalarının kullandığı bardak havlu gibi eşyaların tutulması ile ellerle de bulaşabilmektedir. Tifo erkek ve kadınlarda eşit sıklıkta görülür. Kronik taşıyıcılık kadınlarda erkeklere göre daha fazla görüldüğünü söyleyebiliriz.

Tifo çocuk ve genç erişkinlerde diğer yaş gruplarına göre daha fazla görülmektedir. Tifo hastalığı en çok 11-30 yaş aralığında görülür.

Tifo Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Tifo hastalığına neden olan bakterinin çoğalma süresi ortalama 10 ile 14 gündür. Alınan bakteri miktarı arttıkça kuluçkaya yatma süresi kısalmaktadır. Tipik bir tifo seyrinde hastalığın süresi ortalama 4 haftadır. Tifo hastalığı genellikle bir iki gün süren baş ağrısı iştahsızlık, ürpermeler, kırıklık gibi yakınmalar ile kendini gösteren bir hastalıktır. Hastalığın ilk haftasında klinik bulgu olarak ateş ve karında alt kadranda palpasyonla (fiziki muayene) duyarlılık vardır. Vücut ısısı her gün artarak güller içinde yükselir.

İkinci ve üçüncü haftada hastalığa ait klinik bulgular: Ateş bu haftalarda devamlı bir şekilde devam eder. Bir haftadan nabız atışı uygun biçimde hızlanırken ikinci ve 3 haftalarda nabız sayısı ateşe göre düşük kalır. Buna diskordans denir. Nabız yumuşak ve çift vuruşludur. Hastada bilinç bulanıktır, çevreye karşı anormal derecede ilgisiz, duyarsız kalma görünümü vardır. Hastanın mimikleri kaybolur, bakışları donuk ulaşır, sorulan sorulara geç cevap verir. Bu sayılan belirtilerle kendini gösteren mental durumuna tifos hali denir. Bazı hastalarda odaklanmada sorun yaşama hatta intihar girişimleri olabilir.

Bu haftalarda hastanın dudakları ve dili kuru ve çatlaktır, dil paslıdır. Karın üst kısmında ve göğüste 2 ile 5 mm çapında, üstünde basmakla solan döküntüler çıkar, her hastada bulunmayabilir.

Bunların yanında kuru öksürük, terleme, kilo kaybı, iştahsızlık, kabızlık gibi belirtilerde görülebilir.

Tifo Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

S.typhi insanlarda enfeksiyon yapan bir bakteridir. Dolayısıyla sağlıklı ve duyarlı kişiye bulaşması tifolu hastalardan veya taşıyıcı olan kişilerden çoğu kez fekal oral yolla olmaktadır. Tifolu hastalar dışkı ve idrarlarıyla bol miktarda basil çıkardıkları gibi, diğer çıkartılarında da solunum yolu salgıları kusmuk ve benzeri bakteri bulunabilir. Bundan dolayı tifo taşıyıcıları çok fazla sayıda bakteri yayarlar. Tifonun bulaşması böyle kişilerin dışkılarıyla herhangi bir şekilde kontamine olmuş gıda ve sularla olmaktadır. Kanalizasyon sularının içme ve kullanma sularına karışması sonucu da tifo salgınları görülür. Kontamine suların içilmesi kullanılması bu sularla sulanan ya da ıslatılan sebze ve meyvelerin çiğ olarak yenmesi ile bu suların sütlere katılması sonucunda süt ile de tifo hastalığına yakalanılabilir.

Tifo, hastalarının kullandığı kişisel eşyaların tutulması, kullanılması sonucu tifo bulaşabilir. Diğer yandan sinekler ayaklarıyla mekanik taşıyıcı rolü oynayarak tifo basillerin gıda ve sulara bulaştırarak hastalığa sebep olabilmektedir.

Tifo Hastalığı Teşhisi

Ateş, karın ağrısı, baş ağrısı, kabızlık ve diğer tifoya ait belirtilerle giren hastada tifo akla gelmeli ve tanıya yönelik tetkikler yapılmalıdır. Düşmeyen ateş yakınması olan hastalarda mutlaka tifo akla gelmelidir. Tifonun kesin tanısı kan, kemik iliği, dışkı ve idrardan S.typhi'nin üretilmesi ile konur. Hastaya antibiyotik başlamadan önce bu örneklerden birden fazla kültür yapılması bakterinin üretilme şansını artırmaktadır. Hasta antibiyotik almadan önce yapılan kan kültürlerinde bakterinin izolasyon oranının %70 -90 aralığında olduğu bildirilmektedir.

Kan kültürü negatif olsa bile kemik iliği kültüründen S.typhi'yi üretmek olanaklıdır. Tifonun kan testi tanısında Widal testi kullanılır. Bu test O ve H antikorlarının gösteren bir testtir. Tifoya uyan klinik belirti ve bulguların yanında Widal testi tanıya yardımcıdır. Bu tanı yöntemlerinin yanında diğer bazı laboratuvar testleri tifo tanısına yardımcı olabilir. Hastalık sırasında lökopeni sıklıkla gözlenen bir laboratuvar bulgusudur. Özellikle ilk haftada hafif bir alyuvar görülür. İyileşme ile birlikte bu bulgular düzelir. Tifolu hastaların çoğunda normokrom, normositer bir anemi vardır. Kanama komplikasyonu anemiyi derinleştirir. Tifolu hastanın idrar incelemesinde genellikle febril proteinüri (kanda bulunan bir protein türü) görülür.

Tifo Hastalığı Tedavisi

İlaç tedavisi

Tifo hastalığının antimikrobiyal tedavisinde eskiden beri kullanılan ilaçlar tercih sırasına göre chloramphenicol, ampicillin (amoxicillin) ve TMP SMZ'dur. Bu ilaçlara karşı direnç gelişimi başta olmak üzere çeşitli nedenlerle tifo tedavisinde son yıllarda yeni antibakteriyel ilaçlar kullanılmaya başlanmıştır. Bu yeni ilaçlar; kinolonlar, üçüncü kuşak sefalosporinler ve bir ölçüde de aztreonamdır. Tifo tedavisinde eskiden beri kullanılan ilaçların doz kullanma süresi şu şekildedir.

• Chloramphenicol: Chloramphenicol 100 mg civarında kullanılır. Tifo taşıyıcı hastaya günde dört doz verilir. Tifo hastalığı chloramphenicol ilaç kullanım tedavi süresi 14 gün sürer. Şifa oranı ise %90 civarındadır.
• Ampicillin: Ampicillin tifo hastalığında kullanılan en etkili ilaçtır. 150 ile 200 miligram kullanılır. Tifo taşıyıcı hastaya günde dört doz verilir. Tedavi süresi 14 gün sürer. Şifa oranı %92 civarındadır.
• Amoxicillin: Tifo hastalığında kullanılan bir başka ilaç da amoxicillindir. 100 miligram kadar kullanılır. Tifo taşıyıcı hastaya günde üç doz verilir. Tedavi süresi 14 gün sürer. Şifa oranı yüzde seksen civarındadır.
• TMP SMZ: Tifo taşıyıcı hastalarda kullanılan TMP SMZ ilacı 160 ile 8 miligram kadar kullanılır. Tifo taşıyıcı hastaya günde iki doz verilir. Tedavi süresi 14 gün sürer. Şifa oranı %79 civarındadır.

S.typhi kökenlerinde, önceden beri bu bakteri enfeksiyonlarında kullanılan tüm antibiyotiklere karşı çoklu direnç saptanmayan başlanmıştır, ülkemizde S.typhi suşlarında (bir bakteri veya virüsün farklı alt türlerinin, aralarında genetik farklılıklar bulunan gruplar) chloramphenicol, ampicillin ve TMP-SM'a direnç henüz bildirilmemiştir, fakat S.typhi dışı Salmonella türlerinde sayılan antibakteriyellere %20-40 arasında değişen direnç saptanmaktadır. Özellikle dirençli suşlara bağlı 

Tifo ve paratifo olgularının tedavisinde son yıllarda denenen en başarılı sonuçlar alınan ilaç grubu yani kolonlardır. Dirençli suşlarda dahil salmonellalara son derece düşük minimum inhibisyon konsantrasyon düzeyleri ile etkili olan bu ilaçlar, çeşitli dokulara, safra ve dışkıya yüksek konsantrasyonlarda ulaşmaları, hücre içi penetrasyonlarının iyi olması, vücuttan eliminasyon yarı ömürlerinin uzun olması, oral ve parenteral preparatlarının bulunması gibi özellikleri nedeniyle, erişkin yaş grubundaki tifo olgularının tedavisinde eşsiz seçenekler oluştururlar. Enzimleri inhibe ederek etki gösteren antibakteriyellere kinolon denir. Yeni kinolonlar ve türevlerinin tifo tedavisinde kullanılmış ve başarılı sonuçlar alınmış olanlarını şöylece özetlemek mümkündür.

• Fleroksasin 400 miligram, 14 gün süreyle
• Ofloksasin 400 miligram, 10 gün süreyle
• Pefloksasin 800 miligram, 14 gün süreyle
• Siprofloksasin 1000 miligram, 10 gün süreyle kullanıldığında %100’e varan oranlarda şifa sağlandığı bildirilmiştir. Yeni kinolin türevlerinin tifo tedavisinde kullanılan eski ilaçlara göre daha pahalı olması, 16 yaşın altındakilerde, gebelerde, süt veren annelerde kullanılamaması ve diğer bazı nedenler bu ilaçların kullanımını kısıtlamaktadır.
• Üçüncü kuşak sefalosporinler; özellikle çocuklarda, gebelerde ve süt emzirenlerde gelişen tifo ve paratifoların tedavisinde kullanılmış ve başarılı sonuçlar alınmıştır. Kinolonların kullanılamadığı diğer antibakteriyellere dirençli S.typhi'nin etken olduğu Tifo olgularında aztreonam az sayıda hastada kullanılmıştır, ancak bu ilaçla ilgili kesin öneriler getirebilmek için daha geniş grupları kapsayan çalışmalara gereksinim vardır.
• Birinci ve ikinci kuşak sefalosporinler; aminoglikozidler S.typhi'ye in yapay ortamda hazırlanmış doku örnekleri etkili olmalarına karşın tifo tedavisinde kullanılmazlar. Çünkü bu ilaçların klinik uygulamalarda etkisizdirler.

Tifolu olgular gelişmediği halde bazen 5-6 gün süreyle tedaviye yanıt vermeyebilirler. Böyle hastalarda ve ağır toksemik (herhangi bir maddenin vücuda değişik yöntemle katılması )hastalarda steroidler kullanılabilir. Prednizolon ilk 1 gün bir miligram dozunda, dörde bölünerek 6 saatte bir oral yoldan verilir, ikinci gün 0,6 miligram ve üçüncü gün 0,3 dozunda aynı şekilde uygulanarak kesilir. Antibiyotiklerle birlikte kullanıldığında steroidlerin yan etkileri görülmemektedir. 

Toksin shop durumda ise deksametazon 3 mg dozunda sonra 1 miligram dozunda 6 saatte bir verilerek 48 saat devam edilir. Perforasyon tedavisinde yüksek doz antimikrobiyal tedavi yanında agresif cerrahi tedavi bugün önerilen uygulamalardır. Perforasyonu izleyen 4 ile 6 saat içinde cerrahi müdahale yapılmalıdır.

Tifolu hastalar antipiretiklerin etkisine çok duyarlıdır bu ilaçlar düşük dozlarda bile vücut sıcaklığının 35 derece altına düşmesi ile meydana gelen hipotermiye yol açabilirler. Bu nedenle tifoda ateşi düşürmek için antipiretikler yerine ıslak kompreslerle(gazlı bez) soğutma yöntemi kullanılmalıdır.

Tifo Hastalığında Aşı

Tifo hastalığının tedavisinde İki tip aşı mevcuttur. 

• Enjektabl: Koruma sağlaması için iki yılda bir yapılması gereken bir aşıdır. Tek doz kas içine uygulanır. Aşı sonrası baş ağrısı, kızarıklık, döküntü gibi rahatsızlıklar görülebilir.
• Oral aşı: Altı yaş ve üzeri kişiler için uygundur. İki günde bir alınan dört kapsül oluşur. Seyahat çıkmadan önlem olarak aşıyı yaptırmak isteyenler seyahatten bir ay önce yapmaları daha uygundur.

Tifo Hastalığı Komplikasyonları Nelerdir?

Tifo hastalığında komplikasyon görülme oranı %20 civarındadır. Bağırsak komplikasyonları hastalığın en sık görülen komplikasyonlarıdır. Genellikle hastalığın ikinci, üçüncü haftasında ortaya çıkar. Bağırsak perforasyonu (bir organın anormal olarak açılması) tifonun ölümcül komplikasyonlarından biridir. Bu komplikasyon tifodan ölümlerin başta gelen nedenlerindendir.

Tifo hastalığının ilerlemiş döneminde şu komplikasyonlar görülür :

• Toksik ensefalopati: Organ ve enfeksiyonların yetmezliğinden kaynaklanan durumdur. Hormonlar, elektrolitler, vücuttaki kimyasal maddelerin normalin dışında kaldıklarında beynin işlevlerini etkilerler.
• Akut dolaşım yetmezliği: Kalbin organlara yeterince kanlanma yapamaması durumunda ortaya çıkan bir durumdur.
• Endotoksemik şok: Histamin, bakteri toksinleri gibi hastalıkların neden olduğu şok durumudur.
• Toksik miyokardit: Virüs enfeksiyonu sonucunda oluşan kalp kası hastalığıdır.
• Mide kanaması: Tifo hastalığının bir diğer komplikasyonu ise mide kanamasıdır. Ciddi bir sorun olan mide kanaması ilk olarak bağırsaklarda meydana gelmektedir. Bu hastalık mide yaralarına, midenin delinmesi gibi ciddi sorunlara neden olmaktadır.
• Hepatit B hastalığı: Halk arasında sarılık olarak da bilinen hepatit b hastalığı karaciğerin uzaklaştırdığı bilirubin maddesinin meydana gelen bir hastalıktır. Tifo hastalığına neden olan bakteriler karaciğerde zarar verir. Karaciğerin zarar görmesi durumunda biriken bilirubin, hastanın cildinde sarılığa neden olur. Hepatit B hastalığı tifodan dolayı meydana gelmiş ise bulaşıcı olabilir.
• Havale: Beyindeki elektriksel işlevlerin düzgün olmaması durumundan kaynaklanan bir nöbet hastalığıdır. Tifo hastalığı havaleye neden olabilir. Havale hastalığı kişide bilinç kaybına, vücudun kasılmasına, nefes alma gibi sorunlara yol açabilir.

Akut kolesistit (Safra kesesi taşlarının neden olduğu hastalık) yaklaşık %3 olguda görülen bir komplikasyondur. Safra taşı siroz kronik kolanjit gibi hazırlayıcı, altta yatan bozukluğu olanlarda daha fazla görülür. Daha çok alt ekstremite (kalçadan başlayan uyluk, bacak ve ayağı içeren kısım) ve en sık femoral vende(derin toplardamarlar)görülen tromboflebit(bacak ve toplar damarları oluşturan hastalık) genellikle ikinci haftadan sonra ortaya çıkar. 

S.typhi’ye bağlı piyelonefrit(idrar yolu enfeksiyonu) antibiyotik öncesi dönemde %1 oranında görülürken son yıllarda oldukça az görülen bir komplikasyondur. Tifo hastalığında; dolaşımda bulunan S.typhi'nin herhangi bir organa yerleşerek septik(mikroplu) komplikasyonlara yol açması olanaklıdır. Tifo özellikle gebeliğin ilk 3 ayında geçirildiğinde abortusa(çocuk düşürme) neden olabilir.

Tifo Hastalığı Tedavi Edilmezse

Tifo hastalığı gıda ve kirli suların tüketilmesi ile bulaşır. Tedavi edilmediği sürece ciddi hastalıklara neden olabilir. Beynin elektriksel işlevlerini düzgün olmamasından kaynaklanan havale hastalığına neden olabilir. Karaciğeri ciddi bir şekilde zarar veren sarılık hastalığına ve bunun yanında mide kanamasına, mide delinmesine neden olabilir. Hastalığın tedavi edilmemesi durumunda ortaya çıkan bir diğer hastalık da kalp kası hastalığıdır. 

Kalp kası hastalığı da virüs enfeksiyonundan kaynaklanmaktadır. Hastalık tedavi edilmediği sürece bakteriler çoğalarak vücuda zarar verir. Tifo hastalık belirtilerinin görüldüğü hemen en yakın hastanenin enfeksiyon hastalıkları bölümüne gidilmelidir. Tedavi edilmeyen tifolu hastalarda 2 hafta sonra %8 olasılıkla geçmişte yakalandığı rahatsızlıktan tekrar etkilenmesi gibi bir durumunda belirti ve bulgular normal tifo seyri gösterir. Tifoda ikinci ve hatta üçüncü tekrar eden rahatsızlıklar görülebilir.

Tifo Hastalığına Ne İyi Gelir?

Tifodan korunmada en etkili yöntem içme ve kullanma sularının gerekli arıtma sistemlerinden geçirilerek temiz su tüketimi ve sağlıklı bir atık giderim sisteminin kurulmasıdır. Tifoya iyi gelen bir diğer koruma yöntemi ise bu hastalığa karşı aşılanmalıdır. Elma, soğan, sarımsak, kaynatılmış süt, sirke, çorba, hoşaf gibi besinlerin tüketilmesi tifo hastalığına oldukça iyi geldiğini söyleyebiliriz.

Tifo Hastalığına Ne İyi Gelmez?

Birçok hastalığa iyi gelmeyen sigara ve alkol kullanımı tifo hastalığına da iyi gelmemektedir. Antibiyotik tedavisi sürerken alkol ve sigaranın kullanılması tedavi süresini uzatır. Tifo hastalığı insanlara temiz olmayan gıdalardan ve kirli sulardan bulaştığı için, kirli su ve yıkanmamış gıdalar tifoya iyi gelmez. Bitkisel tedavi yöntemlerinin tifo hastalığına iyi gelmediğini, hastalığın daha da ilerlemesine neden olduğunu söyleyebiliriz.

Tifo Hastalığı İlaçları

Tifo hastalığının antimikrobiyal tedavisinde eskiden beri kullanılan ilaçlar tercih sırasına göre chloramphenicol, ampicillin, ve TMP SMZ’dur. Bu ilaçlara karşı direnç gelişimi başta olmak üzere çeşitli nedenlerle tedavisinde son yıllarda yeni antibakteriyel ilaçlar kullanılmaya başlanmıştır. Bu yeni ilaçlar; kinolonlar, üçüncü kuşak sefalosporinler ve aztreonamdır.

Hamilelikte Tifo Hastalığı

Tifo hastalığı özellikle gebeliğin ilk 3 ayında geçirildiğinde çocuk düşürmeye neden olabilir. Hamilelik sürecinde sebze ve meyvelerin iyice yıkanarak, içme sularının temiz olduğundan emin olunarak tüketilmesi tifo hastalığının bulaşma riskini azaltır. Parenteral uygulanan bir tifo aşısı S.typhi'nin polisakkarid kısmından hazırlanan aşıdır. Bu aşının koruyuculuğu yaklaşık %70, yan etkileri ölü bakteri açılarına göre daha düşüktür. Aşının yapılması tifo hastalığından koruyacağından dolayı hamilelik sürecinde anne ve bebeğin daha güvende olmasını sağlayacaktır.

Çocuklarda Tifo Hastalığı

Tifo hastalığı kirli suların tüketilmesi ve gıdadan bulaşan bir hastalıktır. Kanalizasyon sularının içme sularına karışması ve suyun tüketilmesi durumunda hastalık çocuklara, yetişkinlere bulaşır. Çocukların tifo hastalığından korunması için içme suyunun temizliği, tüketilen besinlerin temizliği, oldukça önemlidir. Tifo hastalığına yakalanmış çocuklar 6 yaş altı ise aşı vurulması uygun değildir.

Tifo Hastalığı için Hangi Doktora Gidilmeli?

Tifo ince, uzun bir bakterinin neden olduğu hastalıktır. Tifo enfeksiyonu hastalığı olduğu için alt yapı bakımından yeterli ve imkanları tam olan bir hastanenin enfeksiyon hastalıkları bölümüne gidilmelidir. 40 dereceyi gören yüksek ve inmeyen ateş, kuru öksürük, kabızlık, birden verilen kilo kaybı, terleme gibi belirtiler görüldüğünde hemen en yakın hastanenin enfeksiyon hastalıkları bölümüne, uzman olan enfeksiyon hastalıkları doktoruna gidilmelidir.