Wilson Hastalığı

Wilson Hastalığı Nedir?

Wilson hastalığı öncelikle bakır metabolizmasıyla ilişkili konjenital (doğumsal) bir rahatsızlıktır. Bu hastalığın sonucunda özellikle karaciğer ve beyinde aşırı miktarda bakır birikir. Bakır vücuda besinlerle birlikte alınan önemli bir mineraldir. Bakır vücutta protein sentezi, demir metabolizması, hücresel düzeyde enerji sentezi gibi sentezlerde rol oynayan pek çok  enzimin yapısına katılır. Bakır besinlerle alınıp sindirildikten sonra taşıyıcı bir proteinle karaciğere taşınır orada depolanır veya ihtiyaca göre kullanılır. Bakırın fazlası ise safraya geçer ve dışkıyla atılır. Bakır kanda %95 oranında seruloplazmine bağlı olarak taşınır. Seruloplazmin (protein çeşidi) karaciğerde üretilir ve demir metabolizmasında görev alır.

Wilson hastalığı otozamal resesif (çekinik) bir hastalıktır bu yüzden hem anne hem babadan ilgili genin geçmesi gerekir. Tek gen kopyasına sahip olanlar taşıyıcılardır. Taşıyıcılarda hastalığın semptomları bulunmaz. Wilson hastalığında gen mutasyonu ATP7B geninde bulunur. Bu genin vücuttaki görevleri; bakırın seruloplazmine bağlı olarak taşınması ve fazla bakırın safra yoluyla dışkıdan atılmasıdır. ATP7B mutasyonu ile beraber bakır karaciğerde gereğinden fazla depolanır ve kandaki düzeyi azalır. Bakırın karaciğerdeki birikimi toksik düzeye ulaştığı zaman hem karaciğere zarar verir hem de beyin, böbrekler gibi diğer organlara giderek oradaki dokularda tahribata yol açar. Kanda serbest bakır (seruloplazmine bağlı olmayan bakır) düzeyi artar ve hücrelerde oksidatif hasar oluşturur. Bu mutasyonu bulunduran hastalarda karaciğerde işlev bozukluğu, nörolojik hasar veya ikisi birden görülebilir.

Wilson Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

Wilson hastalığı konjenital bir hastalıktır. Belirtiler bakır karaciğer veya beyin gibi diğer organlarda birikene kadar ortaya çıkmaz. Belirtilerin şiddeti kısmen var olan gen mutasyonlarına bağlıdır. Ayrıca karaciğerde bakır birikimi akut, kronik ve ilerleyici hepatit hatta siroza yol açabilir.

• Yorgun hissetme, iştahsızlık
• Karın ağrısı
• Sarılık
• Kayser-fleischer halkası denilen gözde sklera (beyaz kısım) ile irisin (renkli olan kısım) birleştiği yerde sarı-kahve halka
• Bacaklarda veya karında ödem
• Kontrolsüz hareketler veya kaslarda rijidite (sertlik)
• Konuşma, yutkunma veya fiziksel koordinasyon sorunları: İlerlemiş wilson hastalarında bu belirtiler görülür.
• Distoni (istemsiz kas hareketleri)
• İskelet kaslarında sorunlar: Bu belirtilerin 20 yaşından büyük hastalarda görülme olasılığı daha yüksektir. Genel olarak ağrı ile seyreder.
• Ellerin titremesi (tremor)
• Karaciğer yağlanması
• Uykusuzluk hastalığı
• Kardiyomiyopati (kalp kasında zayıflama)
• Böbrek fonksiyon bozuklukları: Wilson hastalarının %10-15 inde oksidatif hasarın neden olduğu akut hemoliz gelişir.
• Menstrüel (adet) düzensizlikleri: Tekrarlayan düşükler.

Hastalarda ayrıca duygu durum değişimleri, depresyon, dikkatsizlik, paranoya gibi davranışsal bozukluklar yaşanabilir.

Kayser-Fleischer halkaları karaciğer hastalığı olanların yaklaşık %50 sinde, beyin tutulumu olanların %90'ında görülmektedir. Bazı hastalarda da bakır demir metabolizmasıyla ilişkili olduğundan anemi görülebilir.

Wilson Hastalığı Nedenleri Nelerdir?

Wilson hastalığı, otozomal resesif konjenital bir rahatsızlıktır bu yüzden sadece ilgili gen anne ve babada bulunuyorsa bu hastalığa sahip olabilirsiniz.

Wilson Hastalığı Teşhisi

Wilson hastalığının tanısı görece basit testlerle saptanabilir. Testler hem semptomatik hastalarda hem de ailesinde Wilson hastalığı bulunan asemptomatik yani belirti göstermeyen hastalarda uygulanabilir. Testin amacı hastalığın tanısını koymak, şiddetini değerlendirmek, başka hastalıklardan kaynaklı karaciğer ve sinir sistemi işlev bozukluğu nedenlerini dışlamak ve tedaviyi takip etmektir. Bazen doğum öncesinde de olasılığı dışlamak amacıyla bu testler yapılabilir.

Laboratuvar Testleri

Numune alınırken dışardan bakır bulaşı olmaması, biyokimya testlerini yaparken kan almada tüp sırası önemlidir.  Taşıyıcı bireylerin test sonuçları ile henüz belirti vermemiş Wilson hastalarının test sonuçları örtüşebilir. Başka hastalıklarda da kan bakır düzeyinde artış olabilir bu yüzden genetik yöntemlere de başvurulabilir.

• Seruloplazmin: Wilson hastalığı tanısına yardımcı olarak istenir. Sinir sistemi belirtileri görülen hastaların yaklaşık %5 inde ve karaciğer belirtileri görülen hastaların %40’ında seruloplazmin düzeyleri normaldir bunların dışında genel olarak düşmüştür.
• Total serum bakır düzeyi: Genelde azalır, tanıya yardımcı olmak için yapılan testlerden biridir.
• Serumda serbest bakır düzey (seruloplazmine bağlı olarak taşınmayan): genellikle yükselmiştir ,tanıda ve takipte kullanılır.
• Karaciğer bakır düzeyi: Biyopsi (karaciğerden parça alma) ile tanıya yardımcı olmak için yapılır, bakır birikintileri karaciğer içinde tek düze yayılım göstermeyebilir.
• 24 saatlik- idrar bakır düzeyi: Tanıda ve takipte kullanılır genel olarak azalmıştır.

Moleküler Genetik Testler

Özel testler olduğu için her laboratuvarda bulunmaz kısıtlı sayıda referans ve araştırma laboratuvarında yapılır. Moleküler genetik testler mutasyonları, hastalığa sahip ve taşıyıcı bireyleri saptamak için kullanılır. Moleküler genetik testlerle mutasyonların düzeyi dolayısıyla hastalığın şiddet derecesi öngörülebilir. Ancak testlerle hastalığın komplikasyonları veya organ hasarları belirlenememektedir. Aynı mutasyonları taşıyan aile bireyleri arasında bile hastalığın şiddet derecesi değişebilir.

ATP7B genine bakılır, kardeşler için haplotip analizi ve mutasyon analizi yapılır. Gen mutasyonlarının tamamını incelemek için gen dizinlemesi yapılır bu da en başarılı testtir.

Haplotip analizi: anne, baba, kardeşler ve etkilenmiş bir aile üyesinden kan alınır ATP7b geni ile diğer genetik bilgiler karşılaştırılır.

Organ fonksiyonu ve kan hücrelerinin durumuna bakmak için diğer testler:

• Kapsamlı Metabolik Panel (CMP): Böbrekler, kan şekeri, asit/baz, elektrolit dengesi hakkında önemli bilgiler veren bir testtir. 
• Hepatik Fonksiyon Paneli (KFT): Karaciğer iltihabı ve hasarını araştırmak, değerlendirmek ve takip için bu testten faydalanılır. 
• Tam Kan Sayımı

Laboratuvar Testleri Dışındaki Tetkikler

• Göz muayenesi; korneada kayser fleischer halkaları için
• Klinik muayene
• MR (manyetik rezonans)
• BT (bilgisayarlı tomografi)

Wilson Hastalığı Tedavisi

Wilson hastalığını tam olarak iyileştirme ya da görülmesini engellemek mümkün değildir ama takip edilip tedaviye yanıtta başarılı olunursa kontrol edilebilir. Hastalık belirtileri, komplikasyonları ve tedaviye yanıt her hastada farklı olabilir. Tedavi amaçları arasında kandaki, karaciğerdeki bakır birikimini azaltmak, karaciğere, santral sinir sistemine, böbreğe nüksleri önlemek, dokuların fonksiyon kaybını azaltmak yani hastalıkla ilgili komplikasyonları en aza indirmektir.

Hastalık belirtisi göstermeyen (asemptomatik) fakat tanı almış kişilere bakır birikimini azaltmak amacıyla profilaksi (koruyucu tedavi) verilecektir. Aynı zamanda bu bireyler genetik danışmanlık hizmeti de almalıdır. Hasta yaşamı boyunca besinlerle bakır alımına dikkat etmeli, kısıtlamalıdır. Tedaviler güncellenebilir fakat asla kesinti yapılmamalıdır. Tedavi edilmemiş Wilson hastalığa ölüme kadar götüren ağır sonuçlar doğurabilir.

Wilson Hastalığı Tedavi Edilmezse

Tedavi edilmezse Wilson hastalığı giderek kötüleşme eğilimi gösterecektir. Çoğu olgu karaciğer yetmezliği ile bazı olgular da ölümle sonuçlanabilmektedir. Erken tanı ve tedavi ile olguların büyük bir kısmı komplikasyonları yaşamaz. Tedavi öncesi oluşan sinir sistemi ve karaciğer hasarı iyileşse de genelde kalıcı hale gelir.

Wilson Hastalığına Ne İyi Gelir?

Karaciğer ve diğer doku hasarlarını önlemek için E vitamini gibi antioksidanlar önerilebilir. Bakır düzeyi düşük olan tüketilebilecek besinler marul, lahana, karnabahar, peynir, bal gibi besinler tüketilebilir. Çinko vücutta bakırın bağırsaklardaki emilimine yardımcı olduğu için kullanılabilir. Çinko özellikle Wilson hastalığının ilk aşamalarında tedaviye çok yardımcı olur. Çinko içeren besinlere örnek olarak ise; peynir, süt, yumurta, ceviz verilebilir.

Wilson Hastalığına Ne İyi Gelmez?

Wilson hastalığında yüksek bakır içeren gıdalar tüketilmemelidir.

Onlardan bazıları ise;

• Karaciğer
• Kabuklu deniz hayvanları; yengeç, istiridye, ıstakoz
• Mantarlar
• Fındık
• Çikolata

Ayrıca evde bakır borular varsa musluk suyundaki bakır seviyesi test edilmelidir.

Wilson Hastalığı İlaçları

Wilson hastalığında ilaç tedavisi ömür boyu sürer.

Penisilamin: Bakır stoklarını azaltmak amacıyla bakırı bağlaması için kullanılır. Penisilamin ciltte deri bozukluklarına, böbreklerde problemlere, kemik iliği supresyonu (baskılaması) nedeniyle kırmızı ve beyaz kan hücrelerinin azalmasına aynı zamanda bazı nörolojik problemlere neden olabileceği için takibe alınmalıdır. Ayrıca penisilin alerjisi olan hastalarda penisilamin dikkatli kullanılmalıdır.

Trientin: Penisilamin gibi çalışır ancak daha az yan etkisi vardır.

Çinko asetat: Bu ilaç bakırın emilimini azalttığı için tedaviye yardımcı olarak hatta hastaların durumu iyiye gittiğinde idame tedavi olarak verilir. Mide rahatsızlığı gibi yan etkileri vardır.

Wilson Hastalığı Ameliyatı

Wilson hastalığı ömür boyu tedavi gerektirir ve çoğu hasta da düzenli ilaç tedavisi ile diyette bakır kısıtlaması yaptığında olumlu sonuçlar görülür. Ancak hastaların %5-10 unda karaciğer nakli gerekebilir. Bu hastalar ilaçlarını bırakan veya ilerleyici karaciğer komplikasyonları görülenlerdendir. Böyle hastalar karaciğer transplantasyon ameliyatına alınırlar. Karaciğer transplantasyon ameliyatı ile hasarlı organ çıkartılır yerine donörden alınmış sağlıklı bir karaciğer veya karaciğerin bir kısmı ile değiştirilebilir. Karaciğer nakli, kronik karaciğer yetmezliği olan Wilson hastaları için hayat kurtarıcı bir operasyondur. Bu operasyonla beraber konjenital hasarın görüldüğü karaciğer alınır ve sorun çözülür. Bununla birlikte organ nakli yapılan hastalar, hayatlarının geri kalan döneminde transplante olan karaciğere bağışıklık göstermemek için birden fazla ilaç kullanmalıdır.

Hamilelikte Wilson Hastalığı

Gebelikten önce Wilson hastalığı tedavisi almayan hastalarda infertilite (dölleyememe) görülür, hamile kalındığında ise genellikle kendiliğinden düşükle (spontan abortus) sonuçlanır. Bununla beraber son 10 yıllardaki terapötik (tedavi amaçlı) evrim sayesinde Wilson hastalığı görülen pek çok gebelik başarı ile sonuçlanmıştır. Wilson hastalığı görülen gebelerde penisilamin, trientin, çinko tuzları, tetratiyomolibdatın kullanılır. Asemptomatik gebelerde ise genellikle doğum başarı ile gerçekleştirilmekle beraber yüksek risk kabul edilmeli ve düzenli olarak kontrol edilmelidir.

Çocuklarda Wilson Hastalığı

Wilson hastalığı semptomları genellikle çocukluk veya adölesan döneminde başlar ancak 50 yaş üstü bireylerde de görülmüştür. Çocuklarda Wilson hastalığı belirtileri genel belirtilerden farksızdır.

• Gözlerde Kayser-Fleischer halkası
• Sarılık (cildin ve gözlerin sararması)
• Yorgun hissetme
• Depresyon, kaygı, ruh hali, agresif veya uygunsuz davranışlar, konuşma ve yutma güçlüğü , sert kaslar görülen belirtilerdendir.

Wilson Hastalığı için Hangi Doktora Gidilir?

Wilson hastalığı için Dahiliye bölümüne gidilmelidir. Wilson hastalığı için erken teşhis çok önemlidir çünkü hastalığın hiçbir belirtisi olmadan bile ciddi karaciğer hasarı görülebilir bu yüzden bireyleri endişelendiren belirti ve semptomlar varsa ya da aile üyelerinde Wilson hastalığı görülüyorsa doktordan randevu alınmalıdır.